13.11.18

La vida n Universo (Stephen Hawking)

Audio

N esta tsarra, prestariæ-mi specular un pouco cul disinvolvemiento de la vida nel universo, & n particular, cul disinvolvemiento de vida intelligënte. Lhevarei-la a incluyi’ la raça humana, magar tener sido abondo fato mũîtho l sou comportamiento pœla historia, & nun lo calcular por adiudar a la sobrevivencia la specie. Duæs qüestiones que discutirei son, “Quala ye la probabilidà de vida existiendo ayures pœl universo?” &, “Como serà la vida a disinvolvese nel futuro?”
Ye una qüestion d’experiencia commun que læs cousæs cincæn mas disordinadæs & chaòticæs cul tiempu. Esta observaçon ye a elevase a l status de lhey, la tyamada
Segunda Lhey de la Thermodynàmica. Diz que l montante total de disòrdine, ou entropìa, n universo, siempre xorreç cul tiempu. Sì q’ansì, la lhey mal se refier a l montante total de disòrdine. Ye possible incrementa’l òrdine n un cuœrpu, si l montante de disòrdine næs suæs fhasteiræs circumdantes creç n un montante mayor. Esto ye lo que passa n un ente vivo. La vida ye a definise cumo un systema ordinau que se ye a sofhitar por si mesmu contra la tendencia a l disòrdine & ye a arreproduzise. Ye dizir, ye a fhazer similares, solo q’independientes, systemas ordinahos. Pol amor de fhazer estæs cousæs, el systema ha convertir energïa n daquè fhorma ordinada, cumo cibeira, lhuz solar ou corriente n energïa disordinada so la fhorma de calor. D’esta maneira, el systema ye a satisfaze' la requisiçon de que l montante total de disòrdine xorreça, ente tanto, a l in par, xorreciendo l òrdine n si mesmu & na suæ descendencia. Da vezo un ente vivo tien dous elementos: un compendio d’instrucçones diziendo-y a 
l systema cumo se sofhitar & s’arreproduzir, & un mechanismu passando læs instrucçones. Na sciencia natural, essæs duæs partes tyamæn-se gënes & metabolismo solo que val la pena emphatizar que nun fhai falta haber nada orgànico n elhos. Por casu, un virus de computador ye un programma que fhairà copiæs de sigo na memoria d’un computador, & que se transferirà a outros computadores. Ansì dirà elho lhibrar dientro la definiçon de systema vivu, que dieræ you. Cumo un virus orgànicu, ye una fhorma abondo degradada, por mal contener instrucçones ou gënes a penæs, & nun tener metabolismo dalu de sou. In cuœntæs d’esso, arreprogramma l metabolismo l computador que lu hospeda, ou cèllula. Ha hi xhente que qüestionaræ si los virus habriæiæn contar cumo vida, por ser paràsitos, & nun poder existir independientes de los sous amphitryones. Intos læs mas de læs fhormæs de vida, la nuœssa tamien, son paràsitas, por cibase & depender por sobrevivir d’outræs fhormæs de vida. Pienso haber de conta’ los virus de computador cumo vida. Egual diz elho daquè sobre la naturaleza humana, que la sola fhorma de vida creada por nòs t’hagora sea puramente destructiva. Fhala de crear vida a exemplo de nuœsso. Tornarei mas tarde a læs fhormæs electrònicæs de vida.

Paheç-nos ser “vida” aquelho que normalmente se basa n cadenæs d’àtomos de carbono, cun daquè outros àtomos, cumo azoe ou phòsphoro. Podriæ-se specular poder haber vida cun outra base chìmica, cumo silicio, solo que carbono paheç el casu mas favorable, por tene’ la chìmica mas rica. El que los àtomos de carbono tengan d’existir da fheitho, cun læs propriedahes que tienen, requier concasar fino constantes phýsicæs, cumo la scala QCD, la carga elèctrica, & ta mesmamente la dimension de spacio-tiempu. Si essæs constantes tuvieren valores significantemente differentes, bien el nucleu l àtomu carbono nun diba ser stable, ou bien los electrones dibæn collapsar nel nucleu. A la primer wœyada, avulta tyama’ l attençon que l universo afine tan bien. Talvez esto seriæ evidencia de sta’l universo specialmente concebido a fin de produzi’ la raça humana. Sì q’ansì, tien-se q'andase attento a talos argumentos, por causa de lo que se conhœç cumo l Principio Anthròpico. Funda-se na affirmaçon autoevidente, de que si l universo nun s’adequare a la vida, nun mos andariæmus introgando por que ye que concasa tan bien. Ye possible applica’l Principio Anthròpico, næs suæs versiones fhuœrte ou flrouxa. Nel Principio Anthròpico Fhuœrte, suppon-se haber mũîthos universos differentes, cada un cun differentes valores de læs constantes phýsicæs. In pequenhæs cifræs, los valores permittiran la existencia de cousæs cumo àtomos de carbono, que son a actuar cumo blocæs eguando systemas vivos. a l haber nòs de vivir n un d’essos universos, nun mos tenriæ que surprehender que concasen fino læs constantes phýsicæs. De nun fhazelo, nun stariæmus eiquì. La fhorma fhuœrte l Principio Anthròpico nun ye pœr satisfactoria. Quala significaçon operacional se y ye a dar a la existencia de todos essos outros universos? & si se xebren de l universo de nuœsso, como ye a affectar a l nuœsso lo que passa n elhos? Alternativamente, adoptarei lo que se conhœç cumo Principio Anthròpico Flrouxo. Esto ye, considerarei los valores de læs constantes phýsicæs, cumo stando dadæs. Sì q’ansì vou ver qualæs conclusiones se son a sacar de l fheithu de la existencia la vida n esti planeta, n esta etapa na historia l universo.
Nun habiæ carbono a l intama’l universo cul Bing Bang, camin d’ha quinze bilhones d’anhos. Stariæ tan caldiaho, que toda materia habriæiæ remanecer in fhorma partìculæs, tyamadæs protones & neutrones. Inicialmente andariæn a pres los protones & neutrones in quantidà. Non obstante, n expandiendo-se l universo, sfreceriæ. Cerca d’un minutu lhœw de l Bing Bang, la temperatura baltiariæ so un bilhon de graus, approximadamente cien vezes la temperatura l Sol. A esta temperatura, los neutrones intamariæn sfhazese n mas protones. Si todo lo que passare fhuer esto, toda materia n si acabariæ cumo l elemento mas cincielho, hydrògëno, cun un nucleu consistente n un proton solu. Pœr outra parte, delhos de neutrones cutiriæn protones, & fundiriæn-se formando l pròximu elemento mas cincielho, helio, cun un nucleu eguau por dous protones & dous neutrones. Non obstante nun se formariæn elementos cun mas pesu, cumo carbono ou oxýgëno. Ye diffìcile afigurase ser possible eguase un systema vivu, mal a penæs cun hydrògëno & oxýgëno, quando todu l universo primordial andaba a inda calliente por de mas cumo pa combinar àtomos in molèculæs.

L universo continuariæ expandiendo & arrefreciendo. Cun todo delhæs de zonæs tenriæn densidahes un pouco mas altæs q’outræs. L attracçon gravitacional de materia extra n estæs zonæs diriæ ralentiza’ la expansion, & eventualmente aparala. Ente tanto, collapsariæn formando galaxiæs & strelhæs, de magar cerca dous bilhones d’anhos spuœis de l Big Bang. Delhæs de læs primeiræs strelhæs seriæn mas massivæs que l Sol nuœsso. Seriæn mas callientes que l Sol, & queimariæn de l hydrògëno & de l helio primitivos, resultando elementos cun mas pesu, cumo carbono, oxýgëno & fhierro. A esto mal y vagariæn unos quantos cientos de milhones d’anhos. Spuœis, unæs quantæs strelhæs spañiriæn cumo supernovæs, & spardiriæn los elementos de pesu tornando a l spacio, formando la materia prima de læs tandæs posteriores de strelhæs.

Outræs strelhæs distæn mũîtho cumo pa podelæs ver nòs directamemente, si tuvieren planetas arrodiando-læs. Solo que ciertæs strelhæs, tyamadæs pulsares, emitten pulsos regulares d’ondiæs de radio. Observa-se una pouca variaçon na proporçon dalgunos pulsares, & interpreta-se cumo indicando perturbaçones, por tener planetas circumdantes de l vultu la tierra. Los planetas circumdando pulsares nun son susceptibles de tener vida por morrer todolos seres vivos na explosion supernova que fhixzo a la strelha torna-se pulsar. Cun todo, el fheithu d’observase tener unos quantos pulsares planetas indica ser possible na nuœssa galaxia, tener tamien planetas una fracçon razonable d’ente cien bilhones de strelhæs. Læs condiçones planetariæs necessariæs de la nuœssa fhorma de vida podriæn existir de magar cerca quatro bilhones d’anhos lhœw spuœis de l Bing Bang.
El nuœssu systema solar formou-se ha camin de los quatro bilhones & mediu d’anhos, ou cerca diez bilhones d’anhos de puœis de l Big Bang, a partir de gas cun contaminaçon de sobræs de strelhæs anteriores. La tierra formou-se por elementos cun mas pesu, incluyendo carbono & oxýgëno. Dalguna maneira, daquè d’essos àtomos tyigariæn a organizase n fhorma molèculæs d’ADN. Esto tien la famosa fhorma de doblre heliç, discobierta por Crick & Watson, n una cabanha na sè de l New Museum in Cambridge. Connectando læs duæs cadenæs na heliç, ha hi pares d’àcidos nuclèicos. Ha hi quatro typos d’àcidos nuclèicos, adenina, cytosina, guanina & thiamina. Dà-mi la lherça de nun se’l mîou sythetizador de fhala bønu abondo pronunciando los sous nomes. Obviamente, nun se proyectou pa que lu usaren biòlogos moleculares. Una adenina n una cadena combina siempre cun una thiamina na outra cadena, & una guanina cun una cytosina. Ansì la seqüencia d’àcidos nuclèicos n una cadena define una ùnica seqüencia complementar, na outra cadena. Læs duæs cadenæs son a xebrase intos & actuar cumo planilhæs, eguando outræs cadenæs. Ansì læs molèculæs d’ADN son a arreproduzi’ la informaçon gënètica, codificada næs suæs seqüenciæs d’àcidos nuclèicos. Secçones de la seqüencia son tamien a usase fhaziendo proteines & outros productos chìmicos, que son a executa’ læs instrucçones, codificadæs na seqüencia, & fhazer concasa’ la materia prima pol amor d’arreproduzise.
Nun se sabe como læs molèculæs d’ADN apahecierun la primer vez. Læs possibilidahes de crease una molècula d’ADN por fluctuaçones aleatoriæs son pœr pequenhæs. Ha hi xhente q’insinùa por tanto tener venido la vida a la Tierra d’ayures, & que ha hi semientes de vida fluctuando pœla galaxia. Ente tanto, nun paheç probable poder sobrevivi’l ADN mũîthu tiempu na radiaçon spacial & magar que podier, nun diba adiudar mũîtho a explica’ la incepçon de la vida, por se’l tiempu disponible de magar la formaçon de l carbono mal pouco mas de l doblre de l tiempu que tien la Tierra.
Una hypòthesis ye que la formaçon dalgo cumo l ADN, que se ye a arreproduzir, ye extremamente improbable. Sì q’ansì n un universo cun una cifra pœr grande, ou infinita, de strelhæs, podriæ sperase occurrir n unos poucos systemas stellares, solo q’estos andariæn cun bien de xebra ente sigo. El fheithu d’occurrir vida na Tierra, nun ye surprehendente nin improbable. Mal ye una applicaçon de l Principio Anthròpico Flrouxo: Si la vida tuvier apahecido ayures n outru planeta, andàbæmunos introgando la causa d’apahecer a ende.
Si l appariçon de la vida n un ciertu planeta fhuer per improbable, podriæ sperase teney vagaho mũîtho. Mas precisamente, podriæ-se sperar apahece’ la vida xhusto a tiempo de la subseqüente evoluçon a seres sapientes, cumo nòs, occurriendo primeiro de la extincçon, definida pol tiempu vida l Sol. Vagarà-y a esso pœlos diez bilhones d’anhos, lhœw el Sol inflarà & tragarà la Tierra. Una fhorma sapiente de vida seriæ quien a domina’ læs travessìæs spaciales, & ser quien a scapar a outra strelha. Cun todo, d’outra maneira la vida na Tierra diba star condemnada.
Existe evidencia fossil d’haber daquè vida na Tierra, cerca de très milhones d’anhos & mediu ha. Elho egual fhoi mal a penæs 500 milhones d’anhos lhœw de tornase la Tierra stable & frìa abondo a fin de pode’ la vida disinvolvese. Solo q’a la vida podriæ-y tener vagaho siete bilhones d’anhos el sou disinvolvemiento, & a inda tener tiempu por de mas evolviendo a seres talque nòs, que se podriæn introgar de l intamu la vida. Si la probabilidà de disinvolvese la vida n un planeta ciertu ye pœr pequenha, qual fhoi l motivu d’acontecer na Tierra, quasj que n un 14avu l tiempu disponible?
El Surdir ceho de la vida na Tierra indica haber una bøna probabilidà de wañar spontaneamente la vida, so condiçones adequadæs. Quiçà houbo una fhorma mas simple d’organizaçon, q’eguare ADN. a l apahece’l ADN seriæ tan exitoso, que podriæ tener remplaçadæs da fheitho læs fhormæs anteriores. Nun se sabe como seriæn essæs fhormæs anteriores. Una possibilidà ye l ARN: Ye cumo l ADN; solo que mas simple, & sin structura de doblre heliç. Extensiones curtiæs d’ARN son a arreproduzise cumo ADN, & podriæn eventualmente eguase cumo ADN. Nun ye possible fhazer àcidos nuclèicos n un laboratorio, a partir de material inerte, ente mas ARN. Sì q’ansì dados 500 milhones d’anhos, & oceanos cobriendo lo mas de la Tierra, egual habriæìa una probabilidà razonable d’ARN que s’eguare casualmente.

Cumo ADN que s’autoarreproduz, habriæiæn errores aleatorios. Mũîthos d’essos errores seriæn dañibles, & morreriæn. Outros seriæn neutros. Ye dizir, nun affectariæn la funcçon de l gën. Talos errores collaborariæn a una gradual deriva gënètica, que paheç occurir cun todælæs populaçones. & Unos poucos errores seriæn favorables a l Sobrevivir de la specie. Seleccionariæn-se ente elhæs por selecçon natural darwiniana.
El processu de la evoluçon orgànica intamou pœr sele. Vagou-y dous milhones d’anhos & mediu disindulrcase a partir de læs primeiræs cèllulæs, & outru bilhon d’anhos passar de peixes & reptiles a mammìferos. Solo q’intos la evoluçon pahecîu apurase. Mal y vagou quasj q’un milhon d’anhos disinvolvese a partir de los primeiros mammìferos ta nòs. La razon ye que los peixes contienen la mayor parte de los wœrganos humanos, & los mammìferos, tienen-los essencialmente todos. Todo lo que se requirîu evolviendo a partir de los primeiros mammìferos, cumo lemures, a humanos, fhoi concasar fino un pouco.
Solo que na raça humana, la evoluçon cutîu n una etapa crìtica, comparable n importancia a l disinvolvemiento d’ADN. Esto fhoi l disinvolvemiento de la fhala, & n particular fhala scripta. Elho significa poder passase la informaçon gëneraçon ente gëneraçon, arriendæs de gëneticamente, pœl ADN. Nun houbo cambio detectable n ADN humano, que se provocare por evoluçon orgànica, nos diez-mil anhos d’historia gravada. Solo que la quantidà de Saber que se passa de gëneraçon ente gëneraçon spoxigou enormemente. L ADN n seres humanos contien pœlos très bilhones d’àcidos nucl
èicos. Non obstante, bien de la informaçon codificada n esta seqüencia ye redundante, ou inactiva & l montante total d’informaçon ùtile nos nuœssos gënes ye probable ser daquè similar a cien milhones de binarios. Un binario (bit) d’informaçon ye la respuœsta a la intruga sì/non. Por contrastar, una cobierta de papel d’una novela ye a contener dous milhones de binarios d’informaçon. Por tanto, l equivalente humanu de 50 novelæs de la editorial Mills & Boon. Una bibliotheca nacional importante ye a contener pœlos cinco milhones de lhibros, ou mas ou mènos diez trilhones de binarios. Intos el montante d’informaçon transmittida n lhibros, ye cien-mil vezes mas pa cul ADN.
Ente mas importante ye l fheithu de poder camudase & actualiza’ la informaçon in lhibros intainando mũîtho mas. Vagou-nos delhos milhones d’anhos evolver a partir de simios. Ente tanto n essi tiempu la informaçon ùtile nel nuœssu ADN mal camudariæ probablemente unos poucos milhones de binarios. Intos la taxa de cambio orgànico n humanos, ye camin de l binario pœr anhu. Por comparança, ha hi quasj que 50.000 lhibros nuœvos que se publicæn n angles cada anhu, continiendo
pœlos cien bilhones de binarios d’informaçon. Da cierto, la gran mayorìa d’esta informaçon ye broça, & inùtile pante qualquiera fhorma de vida. Cun todo, mesmamente ansì, la proporçon d’informaçon ùtile podiendo addicionase ye milhones, egual bilhones, mayor que paha cun ADN.
Elho quier dizir que s’introu n una phase nuœva d’evoluçon.
A l intamu, la evoluçon proced de selecçon natural, de mutaçones aleatoriæs. Esta phase darwiniana durou pœlos très bilhones & mediu d’anhos, resultando n nòs outros, entes que disinvolvierun la fhala, a fin d’intercambiar informaçon. Sì q’ansì nos postreiros diez-mil anhos ou pr hi, starìemus no que se y podriæ tyamar una phase de transmission externa. Ende, la gravaçon interna d’informaçon, transmittida por gëneraçones succesives n ADN, nun camudou significantemente. Solo que la gravaçon externa, in lhibros, & n outræs fhormæs d’alrmazenase de lharga duraçon, spoxigou enormemente. Ha hi los q’usaran el tèrminu, evoluçon, mal a penæs cul material gënètico transmittido internamente, & rebattiran l applicalo a informaçon transmittida externamente. Avulta-mi una vision per strẽitha. Somus mas que los nuœssos gënes solo. Ser nun seremus mas fhuœrtes, ou inherentemente mas sapientes que los nuœssos ancestros coveyos solo que lo que nos strema d’elhos ye l Saber accumulau nos postreiros diez-mil anhos, & particularmente, nos postreiros très-cientos. Avulta-mi lìcito catar una vision mas amplia, & incorporar informaçon transmittida externamente, tamien cul ADN, na evoluçon de la raça humana.
La scala temporal de la evoluçon, na dòmina de la transmission externa, ye la scala temporal de l accumulaçon d’informaçon. Indenantea yeræn cientos, ou mesmamente miles d’anhos, solo q’hagora esta scala temporal ingurriou so los 50 anhos, ou mènos. D’outra maneira, los cerebros cun que processamus esta informaçon evolvierun solo na scala temporal darwiniana, de cientos de miles d’anhos. Esto intama causar problemas. Nel sieglo XVIII, diz
-se haber un home que lleyera todolos lhibros scriptos. Non obstante, inguanho, si se lle un lhibru diariu, lhevariæ camin de los 15.000 anhos lle’ los lhibros d’una bibliotheca nacional. Ente tanto, mũîthos mas lhibros se scriben.
Elho quier dizir que nun ha hi quien dominar ma un requeixu pequenhu de l Saber humanu, la xhente tien que se specializar, in campos cada vez mas strẽithos. Elho serà probablemente una gran limitaçon futura. Da cierto nun podemus continuar mũîthu tiempu cun la tasa exponencial de xorrecer de l Saber que tuvîmus nos ùltimos très-cientos anhos. &
Cun todo, limitarà mas fhuœrte- & minaçantemente læs futuræs gëneraçones tener indagora instinctos, & n particular, los impulsos aggresivos que tuvîmus na dòmina de læs cuœvæs. L aggresion, na fhorma d’oppresion ou de matar outros homes, & quitayos læs muyeres & cibeira, fhoi de nidia superioridà na sobrevivencia, ta l tiempu presente, solo q’hagora egual elho sfhai la raça humana inteira & bien de l restu la vida na Tierra. Una gerra nuclear ye indagora la minaça mas immediata non obstante haber hi outræs, talæs que la suœlta d’un virus gëneticamente manipulau ou l effeitu hibernadeiru tornau instable.
Nun ha hi tiempu ya de sperar nòs por una evoluçon darwiniana que nos fhaiga mas sabios, & cun meyor predisposiçon. Si q’ansì andamus intrando n una phase nuœva, que podr
tyamase evoluçon autodisseñada, u seremus a camudar & a fhazer meyor el nuœssu ADN. Ha hi un proyectu hagora n martsa chartographiando la inteira seqüencia l ADN humano. Costarà unos quantos bilhones de dòllares, que ye peccata minuta n un proyectu d’esta importancia. Una vez lleìdu por nòs el lhibru la vida, intamaremus scribiendo correcçones. A l intamu, essos cambios confinaran-se a arreparar defectos gënèticos, cumo fibrosis cýstica & dystrophia muscular. A estos controllen-los gënes ùnicos, & por ende son enforma fàciles d’identificar & arreparar. Outræs qualidahes, cumo intelligëncia, controllæn-se probablemente por una gran quantidà de gënes. Serà mũîtho mas diffìcile atopalos, & manipula’ læs relaçones ente sigo. Sì q’ansì, stou ciertu que nel pròximu sieglo, la xhente discobrirà como modificar intelligëncia & instinctos cumo l aggresion.
Approba
ran-se lheys contra la manipulaçon gënètica cun humanos solo que habrà xhente que nun serà quien a resjsti’ la temptaçon de fhazer progressar characterìsticæs humanæs talæs que l tamañu la memoria, resjstencia a la malura & duraçon de la vida. Quando apahecieren los superhumanos, habràn grandes problemas polìticos cun los humanos que se retrasen, que nun seran a competir. Presumiblemente, extingiran-se ou tornaran-se irrelevantes. In cuœntes d’elho, habrà una raça de seres autodisseñahos, que progressaran cun una taxa d’evoluçon a infinito.
Si esta raça ye a arredisseñase, reduziendo ou eliminando la minaça de l autodestrucçon, expandirà-se probablemente, & colonizarà outros planetas & strelhæs. Cun todo, travessìæs spaciales a grandes distanciæs ser
an diffìciles pante læs fhormæs de vida que se basen na chìmica, tal que l ADN. La extension temporal natural vital d’essos entes ye curtia, in comparança cul tiempu de travessìa. A comuña cun la theorìa de la relatividà, nada ye a deplaçase mas aìna que la lhuz, ansì que a la travessìa cun retornu a la strelha mas pròxima diriæ-y vagar minimamente oîtho anhos, & ta l centro la galaxia, camin de los cien-mil anhos. Na sciencia-ficçon, supera-se esta difficultà cun vòrtices spaciales, ou diendo pœr extradimensiones. Non obstante, nun creo que sea possible, tanto dà quanto d'intelligënte la vida se torne. Na theorìa de la relatividà, si daquè se ye a deplaçar mas aìna que la lhuz, ye a retrodeplaçase n tiempu. Elho provocariæ problemas cun xhente diendo retroceder, & camudando l ahieri.

Podriæ ser possible utiliza’ la manipulaçon gënètica fhaziendo que la vida basada nel ADN sobreviva indefinidamente, quando mènos cien-mil anhos. Sì q’ansì una maneira mas fàcile q’anda dientro ya quasj de læs nuœsses capacidahes, diba ser mandar màchinæs. Eguariæn-se a fin de durar abondo nes travessìæs interstellares. N aportando a una strelha nuœva, podriæn pousase n un planeta afheithu, & minar material produciendo mas màchines, que podriæn mandase a outræs nuœves strelhæs. Estes màchines seriæn una nuœva fhorma de vida, basada n componentes mechànicos & electrònicos, ma n macromolècules. Seriæn a remplaçar eventualmente la vida basada n ADN, cumo l ADN egual remplaçou una fhorma anterior de vida.

Esta vida mechànica podriæ tamien autodisseñase. Intos paeç que la dòmina de transmission externa d’evoluçon mal fhoi a penæs un interludio per curtio, ente la phase darwiniana & la orgànica ou mechànica, phase autodisseñada. Indica-se esto nel diagramma que vien, que nun tien que tener scala, por nun haber maneira de poder amosar un periodu de diez-mil anhos na mesma scala que bilhones d’anhos. Quanto y vagarà a esta phase autodisseñada abre-se a qüestiones. Egual ye instable, & la vida sfhai-se elha mesma, ou martsa scontra un camin sin salida. Si esso nun tyega, seriæ a sobrevivi’ la muœrte l Sol in cinco bilhones d’anhos, mudando-se a planetas a l rodiu d’outræs strelhæs. læs mas de læs strelhæs extingiriæn-se n outros quinze bilhones d’anhos mas ou mènos, & l universo approximariæ-se a un stadio de completu tracamundio a comuña cun la Segunda Lhey de la Thermodynàmica. D’outra maneira Freeman Dyson demonstrou que magar esto, la vida ye a adaptase a la diminuçon continua d’aprovisionamiento d’energïa & intos in principio ye a continuar siempre.
Quales dibæn se’ læs possibilidahes d’atopanos cun daquè fhorma de vida extraterrestre explorando la galaxia? Si l argumento de la scala temporal de l w
añar de la vida na Tierra ye correcto, ergo podriæn, in principio, haber mũîthæs outræs strelhæs, cun los sous planetas teniendo vida n elhos. Daquè d’essos systemas stellares formariæn-se cinco bilhones d’anhos primeiro que la Tierra. Intos, como ye que la galaxia nun anda fherviendo cun fhormæs de vida autodisseñada mechànicæs ou orgànis? Como ye que la Tierra nun tien nunca sido vjsitada, & nunca colonizada? Nun cuœnto cun propuœstæs que contengan los OVNI cumo entes de l spacio exterior. Pienso que qualquiera vjsita por extraterrestres dir ser mũîtho mas obvia, & probablemente tamien, mũîtho mas disagradable.
Quala ye la explicaçon de que ye que nun se nos vjsitou? Una hypòthesis ye se’l argumento sobre l W
añar de la vida na Tierra incorrecto. Egual la probabilidà d’apahecer vida spontaneamente ye tan baxa, que la Tierra ye l ùnicu planeta na galaxia, ou nel universo observable, u apahecîu. Outra hypòthesis ye haber una probabilidà razonable de formase systemas autoarreproduzibles, cumo cèllulæs, por ende læs mas d’essæs fhormæs de vida nun acabæn n intelligëncia. Aveza-se pensar na vida intelligënte cumo inevitable conseqüencia de la evoluçon, sì q’ansì l Principio Anthròpico tenr que nos avisar de sfhoutanos d’argumentos talos. Ye mas probable se’ la evoluçon un processu aleatoriu, cun intelligëncia cumo daquè d’una gran quantidà de possibles effeitos. Nun ye nidio tene’ la intelligëncia valor de sobrevivencia a lhargu tèrminu. Bacteriæs, & outros organismos unicellulares, continuariæn viviendo si toda la outra vida na Tierra s’annichilare polæs nuœssæs acçones. Ha hi sofhitu a la oppinion de que la intelligëncia fhoi un disindolrcu improbable de la vida na Tierra, a partir de l còmputu de la evoluçon. Vago-y mũîtho, dous bilhones & mediu d’anhos, dir de seres unicellulares a pluricellulares, que son un necessariu precursor de la intelligëncia. Ye una bøna fracçon de l tiempu total disponible, inantea de spañi’l Sol. Intos seriæ consistente cun la hypòthesis que la probabilidà de disinvolve’ la vida intelligëncia ye baxa. N esti casu, sperarìemus atopar mũîthøs outræs fhormæs de vida na galaxia, por ende ye remoto atopanos cun vida intelligënte. Outra maneira, na que la vida nun seriæ a disinvolver ta una etapa vida intelligënte, diba ser si un asteroide ou cometa cutier el planeta. Acabantes andamus d’observa’ la collision d’un cometa, Schumacher-Levi, cun Xhùpiter. Eguou una riestra de boles enormes de fhœw. Piensa-se se’ la responsable de la extincçon de los dinosaurios la collision d’un cuœrpu celeste per pequenhu cun la Tierra ha pœlos 70 milhones d’anhos. Unos poucos mammìferos primitivos sobrevivierun, sì q’ansì todo de l vultu d’una persona da cierto quedariæ annichilaho. Ye diffìcile predizi’ la freqüencia de la occurrencia d’estæs collisiones, por ende una speculaçon razonable dir ser cada 20 milhones d’anhos de media. Si esta cifra ye correcta, diba querer dizir tenese disinvuœlto la vida na Tierra solo por suœrte de nun tener tenido collisiones seriæs nos ùltimos 70 milhones d’anhos. Outros planetas na galaxia, nos que se disinvolvier la vida, podriæn nun tener un periodu lhargu abondo lhibre de collisiones cumo pa permitti’ la evoluçon a seres intelligëntes.
La tercer possibilidà ye haber una probabilidà razonable de formaçon de vida, & d’evoluçon nos seres intelligëntes na phase d’evoluçon externa. Solo que n esti puntu l systema torna-se instable, & la vida intelligënte destrui-se a si mesma.
Seriæ una per pessimista conclusion. Deseo mũîtho que nun seya verdadeira. Prefiero una quarta possibilidà: habriæ outræs fhormæs de vida intelligënte ayures solo que nos andariæn passando pœr alto. Habìa un proyectu tyamau SETI, na geta de vida sapiente extraterrestre. Involucraba explorar radiofrequenciæs por ver si serìæmus a apañar siñales de civilizaçones extraterrestres. Avultou-mi valir esti proyectu la pena sofhitalu, magar cancellase por falta fondos. Cun todo, hemus ser mas roceanos a la hora de responder, ta evolver un pouco mas. Atopanos cun una civilizaçon mas adelantrada, na etapa presente, pod ser un pouco cumo los habitantes primitivos d’Àmerica a l atopase cun Colon. Nun creo que fhueren elhos meyores.

Esso ye todo lo que tengo que dizir. Agradecidu por ascuîthame.

Fhønte






28.10.18

Neoimprehendemientos (startups) de Kaapstad a Nairobi


Esti textu sta scritu na version collateral (simplificada)

Neoimprehendemientos (startups) de Kaapstad a Nairobi piensen se' la sciencia tèchnica "wañante" l futuro l continente

El paî d'Elsa yera un home negocios. Andaba siempres a la geta d'un bøn tratu, & yera l amu d'una fàbrica de lhadriyos na capital Ethìope Addis Ababa, ten denheiro por investir. Intos el 2005, in teniendo conhœcemiento d'una tierra n venta de 2.000m², n una parte la vilha u se speraba spañi'l valor de la propiedà, comprou-la. La roblra fhoi formal: el paî d'Elsa pagou 100.000 birr ($3,641) contantes, rublrou los contratos so presencia testigos, & recibîu un comprobante.

Solo faltaba una cousa: una muœrte. Mal houbo morre'l paî d'Elsa & intos el negocio trancou, la suæ familia baltiou pola crisis. "In discobriendo (la proprietaria anterior) que mîou paî morriera, camudou l Cantar", diz Elsa, que pedîu nun se publica'l sou apelhidu ente que l processu n tribunal anda n cursu. "Passemus los postreiros 10 anhos intrando & saliendo l tribunal". El vagayos tanto a los processos nun fhixzo ma spoxiga' læs apuœstæs, resultando tener razon el paî d'Elsa: El valor de la tierra disparou-se. La dilatada batalha legal ya y costou a la familia mas de 50.000 birr ($1,820) de costes, & magar los tribunalæs decidir a favor de sou delhæs vezes, la riestra recursos paheç interminable. Ente tanto, Elsa nun ye quien a capitaliza' la inversion de sou paî: nun y ye possible construyir na propiedà, vender un catsu ou mesmamente lhindiala. "Si houbier un cadastro, nun passaba esto. Nun passariæmus diez anhos de tribunales", diz elha. "Sì q'ansì nun quiero desjstir, por se' la tierra de mîou paî.

El casu d'Elsa nun ye l ùnicu. pœr todo l continente, n Ethiopìa, Kenia, Ghana, & ayures, los tribunalæs atrancæn cun disputæs de tierra & outræs crisæs que podiæn resolvese da cincielho cun pouco mas que meyoræs plataformæs processadoræs de documentos. Si Àfrica ye un viveiru intrugæs, de quala ye la meyor fhorma d'alrmazenar informaçon valiosa, tamien s'anda tornando aina campu pruœbæs d'una nuœva respuœsta a esti vieyu problema.


Meyor & mas nidio

In xhuno, delhæs de læs mentes mas brilhantes de la sciencia tèchnica, finança & dreithu de todo l mundo axhuntarun-se cun ocasion de la quarta cimeira anual d'AtAI & Bitfury Blockchain Summit. In vez de quedar n un nœyu tradicional tipu New York, Zürich, ou Silicon Valley, convocarun-se nos montes Atlas de Marruœcos por explorar una qüestion: Como diba transforma' la vida n Àfrica la tèchnica Blocadena?
Delhos de los que venierun a l convite vierun la cimeira de Marruœcos cumo un retornu a l continente. Solo delhos de meses primeiro, la 2018 Blockchain Africa Conference tirou de xhente de todu l mundo ta Johannesburg.

blockchain africa 2

Læs tsarræs consecutivæs speyæn una tendencia mayor: el 2018, Àfrica surdîu cumo un de los climas mas hospitalarios pa la innovaçon Blocadena nel mundo.

Da simple, una Blocadena ye un contable incorruptible. a l intamu disinvolvida a fin de permitir transaçones financieiræs & criptomonedæs cumo Bitcoin, la tèchnica Blocadena anda siendo aplicada n bayura situaçones. Prauticamente qualquiera informaçon valiosa ye a ser alrmazenada n una Blocadena: transaçones, contratos, ta mesmamente la propria identidà. Essos cadastros son pùblicos & facilmente verificables, & a l hospida' la Blocadena datos pœr milhones de computadores a l in par, meyor que n casu d'una plataforma central, ye virtualmente imune a los hackers. La plataforma ye particularmente atrativa næs naçonæs africanes, u infrastrutura indagora por disinvolver, gobernança ruina, & los efeitos nefastos de l colonialismo distrutivo dierun a la civildà poucæs razones que y fhaiga tener infhoutu nel sou gubierno local & outræs istituçones.
Nos USA & n Europa, nun mos preocupamus por probar q'existimus. Non ostante, na Àfrica Subsahariana, diz-lo UNICEF, dous de cada très nenhos nun se cadastræn aministrativamente a l nacer, & très de cada quatro nun tienen atæs de nacemiento. A essi rithmu, la cifra de nenhos sin papelæs na zona cutirà quasj que los 115 milhones pœl 2030. Esto tien efeitos devastadores, una vez que la xhente sin cadastrar nun tien acessu a servicios sociales cumo sanidà & educaçon ou, mas tarde na vida, a aquerir propriedà formalmente. Intos, in paìses u ha hi poucos ou nin un solu sistema patron de documentaçon identificatoria — & u los sistemas q'existen andæn so la corruçon & l fraude — Como se ye a probar & a preservar individualmente la identidà d'una fhorma decentralizada & d'infhoutu?

Los proprietarios de tierræs africanos incaræn un retu similar. A comuña cun læs estimativæs de l Forum Econòmico Mundial, tanto cumo l 90 por ciento de la Tierra l continente nun tien "da fheitho" dala documentaçon. Comprehension tàcita de quien controla lo que da vezo passa pente gëneraçones sin traça scrita. Asentes scripturæs d'infhoutu de la tierra, ye per difìcile sofhitase n un tribunal. læs disputæs son communes & bien de vegadæs acompañæn-se de violencia fìsica. Resolvelo sinifica passar pœr un processu legal lhongu & caru. & La impossibilidà de probar propriedà nun manca solo a los agricultores individuales. Diz-lo un relatorio de l 2013 de l Bancu Mundial, el tracamundio & l conflitu resultante andæn torgando l disindolque de l continente todu.
"Magar tierra & riqueza mineral abondo, Àfrica remaneç probe", scribîu Makhtar Diop, un viçpresidente l Bancu Mundial. "Ameyora' l aministraçon de la tierra ye vital a fin d'algamar xorrecemiento econòmico aìna & traduzilo n sinificativamente mènos probeza & mas oportunidahæs pante los africanos."

Propriedà & identidà
Blocadena podriæ se' la soluçon. Narigamba Mwinsuubo, el fundador & CEO de Bitland, un neoimprehendemiento que se basa n cadastrar tierra usando Blocadena, spera adiudar a sacar agricultoræs de Ghana de la probeza, fhaziendo-yos mas fàcile documenta' la suæ possession. Disinvolviendo-se aìna la tèchnica & tornando-se læs plataformæs aìna obsoletæs, Mwinsuubo diz recurrir a l altu grau de flexibilidà de la Blocadena. Scrituræs & outræs xhunturæs de datos son a validase por Blocadena, ta mesmamente si la aplicaçon q'al intamu alrmazenou la informaçon nun tuvier ya n ativo. Mwinsuubo spera q'un cadastru d'infhoutu açoute un spañidu econòmicu nacional. "Ye una plataforma que garante propriedahes (por ende tamien), abre oportunidahæs de negocio n tèrminos immobiliarios & d'agronegocios", diz. "La xhente nun tien acessu a imprèstamos por nun tener scritures, & l sfhoutu de los bancos nun yos los permitirà por falsificase documentos facilmente n Ghana. Solo que cul nuœssu servicio, elhos podran utiliza' læs suæs propriedahæs cumo garantìa.

Los titularæs de propriedahes kenyanos incaræn problemas semeyantes. De mientræs criminales conspiræn cun funcionarios corruptos eguando scrituræs fraudulentes, los proprietarios authènticos tenran poucu poder d'arrevolvese. La immobiliaria basada n Nairobi Land Layby Group diz q'un cadastro que guarde læs scrituræs in Blocadena ser a eliminar esti problema. Un sistema decentralizau talu "ressucitarà capital muœrto, facilitarà disinvolvemiento econòmico, & incentivarà læs inversiones sustenibles", dixo l fundador Peter Tole n un communicau. "Consolidarà los dreithos de propriedà de la tierra & formalizarà informaçon de la tierra que se conservou næs mentes dalgunos selecionahos in delhæs communidahæs pœr todu l continente.
Nos USA & Europa, nun mos preocupamus in probar q'existimus. Non ostante n àfrica subsahariana, très d'ente quatro nenhos nun tienen partidæs de nacemiento.

L elencu d'aplicaçonæs potencialæs de la Blocadena ye infinita. Projet Amply, un neoimprehendemiento cun sè n Kaapstad, spera remplaça' los cadastros de nenhos existentes in papel por identificaçonæs autosoberanæs eletrònicæs basadæs n una Blocadena. In Botswana, agricultores individualmente & coperativæs agrìcolas colletivamente son a traçar inventarios, cabos de ganadeirìa, & llibramientos de trabayadores cun una plataforma basada n Blocadena tyamada Plaas. El neoimprehendemiento SunExchange aborda la enorme demanda de corriente renovable cun una plataforma Blocadena que y permite a la xhente comprar ou arrendar paneles solares n una borsa decentralizada de persona a persona.

"Quando se vive n Europa, la xhente nun se sfhouta necessariamente de læs suæs instituçonæs nin de los sous polìticos nin de los sous bancos", diz Marcel Dietsch, CEO & cofundador de Covee, una plataforma Blocadena de trabayadores de l conhœcemiento cun sè n Zürich. "Solo que si se vive n un pays cun gubernança ruina & n un ambiente d'infoutu baxu, el potencial d'essa tèchnica ye indagora mayor. Vaî de remplaçar essos intermediarios centralizahos d'infhoutu, cumo bancu ou gubierno, cun un systema que s'orienta por tèchnica que funciona". Dietsch piensa poder transformar cun "smart contrats" ta mesmamente l phenòmeno migratorio d'àfrica. D'acuœrdo cun una anàlysis de l Pew Research Center de l centro datos de læs Naçones-Unides, la cifra d'emigrantæs de l Àfrica subsahariana xorrecîu l 50 por ciento na ùltima dècada, mũîtho mayor que l 17 por ciento global de media pa l mesmu periodu. Nel 2017, estimabæn-se n 25 los milhones migrantæs africanos subsaharianos viviendo a fhuœra de los sous paìses de nacemiento — in gran parte inspirando-se n perspetivæs de trabayu pœl exterior. Por ende contratos de trabayu n Blocadena podriæn camudalo todo tornando-yos mas fàcile a los trabayadores de l conhœcemiento connetase cun impresarios ayures. conhœcen-se tamien cumo contratos autoexecutables, estos acuœrdos que se basæn in Blocadena facilitæn-yos mũîtho a læs impresæs contratar autònomos, independientemente unde anden, in sin fhaer gastu de l avogacìa local. A diferencia l trabayu phýsicu, diz Dietsch, el trabayu nel conhœcemiento ye fàcile de decentralizar, visto que mal requier ser competente & una conexion a la Rede a penæs. Una vez que se mangou la infrastrutura fundamental, los contratos que se basen in Blocadena permitiran-y a una impresa basada n Zürich contratar un programador ou consultor que cinca n Lagos lo mesmo que cun un in Génève.
Xhente cun competenciæs valorizadæs son quien a participar næs economiæs internacionales in sin tener que se mover, & elho mitigarà la presion migratoria", dixo Dietsch. "Esto ye l aquel phantàsticu de la tèchnica: nun tien fronteiræs & sta decentralizada.


Denheiro & Votos
La utilidà de Blocadena n aplicaçones financieiræs stablicîu-se bien, & sin surprehesa; læs impresæs de Blocadena concentræn-se da vezo n systemas de pago & remessæs. Inflaçon & corruçon fomentarun el sfhoutu n bancos centrales & moneda fiduciaria, por tanto mũîthos consumidores africanos ven læs criptodivisæs basadæs in Blocadena cumo alternativa promissoria: spuœis d'un coup d'ètat militar l anhu que passou n Zimbawue, por casu, el precio local de l Bitcoin devolou ta $13,499, quasj que doblrando la suæ cotizaçon de l momento næs borsæs internacionales. Los paìses africanos tuvierun tamien læs getæs mundiales mas freqüentes in Google por "Blockchain" & "Bitcoin" el 2017.
Blocadena "ye una de læs primeiræs technologïæs u Àfrica ye a competir globalmente, por haber eiquì mũîtha demanda de servicios sin sedaduræs & sin resjstencia", diz Carel de Jager, un consultor de la firma de consultorìa & formaçon cun base n Suràfrica Blockchain Academy (nun tien relaçon cun la impresa americana de l mesmu nome). Produz-se sobre maneira por frustraçon — resultando d'economìæs dysfuncionales, inflacçon per alta, & servicios financieiros que nun trabayæn cumo falta fhariæ. Blocadena anda trespassando outræs tèchnicæs a l nun haber outra alternativa".
Tres anhos de scepticismo, ta los bancos centrales andæn catando cun sigo l valor de la plataforma. De Jager diz que Blockchain Academy tien fheitho formaçones tèchnicæs n istituçones financieiræs ayures pœr Africa, quantos & mas delhæs n eSwatini (anteriormente Swazilandia), Lesotho, Namibia, Suràfrica & Nigëria. Bancos centralæs n intrambæs Ghana & Kenya tienen equipos cun xheira d'investigar maneiræs d'implementar sistemas de pagos pœr Blocadena, & l diretor de l associaçon de banqueiros d'Uganda Patrick Mweheire anunciou que los bancos ugandanos intamaran adotar tèchnica Blocadena n podiendo baxa' los costos operacionales & riesgos.
In Kenya, el Camudar de paeceres fhoi particularmente enorme. Pœr anhos, el gubernador de l bancu central de Kenya (CBK) Patrick Njoroge anduvo apelhidando contra la idea de cryptodivisæs: "CBK arrecalca que Bitcoin & produtos similæs nun son de cursu legal nin tienen regulaçon in Kenya", avertiæ n una nota pùblica n 2015 tyamada "Cautela pùblica næs divisæs virtuales cumo Bitcoin". "El pùblico ha desjstir por tanto de transaçonæs in Bitcoins & produtos similares".

Inguanho, sì q'ansì, Njoroge camudou la cantilena. "Daquè bancos andæn atualmente trabayando cun produtos que s'articulæn dientro la tèchnica Blocadena & avultæn-mos ofrecer mũîthæs promesses", dixo.

De læs aplicaçones mas emocionantes — & controversæs — de la tèchnica Blocadena ye l sou potencial processando resultahos eleitorales. Inguanho, el neoimprehendemiento suiço Agora recibîu permissu de la commission eleitoral de Sierra Leone p’atuar cumo "observador internacional" næs 280 de læs quasj 11,200 mesæs eleitoralæs næs eleiçones de mayo de sou. L interes de l CEO d'Agora Leonardo Gammar na reforma eleitoral de l continente abarca delhæs gëneraçones: suæ maî fhoi ambaissatriz de la Union-Africana næs N.U. & sou paî fhoi titular d'una agregatura militar in Tunizia.
Si la tèchnica Blocadena ye a garantizar tresparencia næs transacçones in criptodivisa, razonou Gammar, egual podriæ tamien garantir tresparencia næs eleiçones. Ye una meta valiosa n paysæs cumo Sierra Leone, u læs allegaçones de fraude eleitoral son comunes & læs suspeithæs de l eleitor manifiestæn-se da quando n violencia.

"Tengo fe sincera n q'eleiçones bien administradæs son a salvar vidæs", scribîu Gammar nel portal d'Agora. "N esti contextu, procederes eleitoralæs mas tresparentæs & seguros ye possible q'impaten diretamente nel bienstar de la civildà contribuendo a una vida polìtica pacìfica". Añidîu dir afhorrar denheiro tamien læs eleiçonæs verificablæs por Blocadena de los contribuyentes africanos, por se' los votos eletrònicos mas baratos que los impresos.

Næs eleiçones de 2018, los funcionarios de l NEC de Sierra Leone arrecontarun manualmente los votos papel de la xhente gastando l sou propriu bancu datos internu, que nun gasta Blocadena. A l in par, los observadoræs d'Agora arrecontarun los votos na suæ plataforma Blocadena. Los resultahos fhuerun persimilares: por casu, el All People's Congress ganhou oficialmente l 54,74 por ciento de los votos n una zona, in comparança cun los 54,71 na amuœstra d'Agora.

Media internacionalæs relatarun sin fhuœlgu læs resultæs cumo un fhitu ("læs primeiræs eleiçones sofhitadæs por Blocadena stan acabantes de fhazese n Sierra Leone", Quartz declarou). Solo que læs autoridahes de læs eleiçones in Sierra Leone irritarun-se por tener impatu, mal implicando la pruœba d'Agora una cobertura l dous por ciento de læs mesæs eleitorales a penes. N un tweet, el diretor de NEC Mohamed Conteh emfatizou que nun s'usaræ tèchnica Blocadena n "parte dala l processu eleitoral".

Magar esto, los resultahos promissoriæs de l experimento d'Agora indin ser possible pa læs eleiçones respaldadæs por Blocadena dir tirando pa lantre pœr essi cammin. "Pensamus ser Blocadena la ùnica tèchnica n exitencia wœy que ye a algamar eleiçonæs tresparentes da feitho", dixo Agora n un comunicau. "Usando Blockchain, todælæs etapæs & datos de l processu eleitoral son a guardase n un cadastro pùblico verificable, calteniendo l anonimato los votantes. Læs conseqüenciæs d'eleiçones da fheitho verificables son a camuda'l mundo & afeta'l equilibrio mundial de Poder.


Træs & Tras
Ente que los nøyos Blocadena d'Àfrica garren brìo, una torga continùa siendo la infrastrutura — acessu a redes & consumu corriente — pa tras de la coscientizaçon pùblica de la plataforma. Solo que Àfrica tamien tien una sinificante superioridà ente los outros continentes: cun mènos sistemas hereditarios pœl medio (& mènos intermediarios legatorios interferiendo), los inovadoræs africanos tienen la oportunidà de trespassar tèchnicæs obsoletæs & blrincar direto a lo pròximo que venga.
Esso ya passou cun los telèfonos: los consumidores africanos ignorarun da feitho los cafiantæs telèfonos fixos & intainarun cun telèfonos mòbiles a una taxa doblre de la media global.
"Pœr primer vegada, somus a inovar sin permissu — todo lo que nos fhai falta ye un computin (smartphone) & un acessu a redes", diz de Jager, de la Blockchain Academy. Nun existen barreiræs a la intrada. Ende ye u Àfrica demostrarà realmente l sou potencial".

26.10.18

Turquìa quier la vieya gloria de vuœlta al Mar Roxo


Vilha portuaria decadente de Suwakin

Esti  textu sta transcritu na version collateral simplificada de la InterFhala.

AUDIO


El retornu de los turcos a la marinha sudanesa dispierta suspeithæs nel Sudan, Arabia, & outros países de la zona.
Suwakin, fhoi la vilha mas culdiciada n sieglos de la costa oriental africana. Los restos que se sfharielhæn de læs casæs de gëneraçones de sudaneses cincæn ende.
Photo Hollandse Hoogte
Un airin marin tebiu sofhita la bandeira turca incarnada, una lhuna creciente que los trabayadores de construçon civil gindarun n una mazacoteira. Un pouco mas lhøñe cute l Mar Roxo la costa l Sudan. A la outra parte cinca Arabia, & l camin a la Meca.

"Ven aína dar una wœyada, inantea de torna' los turcos", diz un vieyu sudanes que se presenta cumo Xengirai. Elhi arreblaga pente læs ruinæs de lo que fhoi ha sieglos la vilha mas culdiciada de la costa oriental africana. Los restos que se sfharielharun de læs casæs de gëneraçones de sudaneses cincæn ende, læs suæs cozinæs, quartos, & los sous balconinos, los sous suœños & l sou Sufrir. Todo n ruinæs, de magar q'un sieglo ha læs autoridahes decidieren camuda'l principal puœrtu l país pol nortiegu Puœrtu Sudan.

Oficialmente, los turcos arretornaræn a Suwakin por restaura' la vilha portuaria & traher de vuœlta la grandeza habida quando l Sudan baltou so l Imperio Otomano. Sí q'ansí los rivales de Turquía, Arabia, Egïto & los Emiratos Árabes, ven el retornu cumo scalada n una gerra fría. Siente-se sobre maneira n Arabia la presencia turca cumo pistola n peithu, opon-se hagora diametralmente a los turcos pol assassinato l periodista Jamal Khashoggi nel consulau saudin n Istambul.

El presidente turcu Erdogan mesmu fhoi a Sudan annunciando la rehabilitaçon de la islla Suwakin cumo parte d'una financiaçon de mas de 600 milhones d'euros a Sudan. Rememorando gloriosos tiempos, scribiæn los papeles turcos. Suwakin cinca al cabu l camin de los freqüentadores de la Meca de l África ocidental, u ende imbarcæn.

suwakin mapa
Mapa: fronteiræs exteriores del Imperio Otomano n Àfrica

Permissu d'Ankara.

La firma d'adiuda turca TIKA ya restaurou l puœrtu de Suwakin & trabaya hagora duro na vieya sé de l aduana. "Que venihes fhazer?", intruga un contratista cun fhuœrte acentu turcu, que de surprehesa salîu del sitiu n construçon. "Nun ye possible andar ende sin l aprobaçon d'Ankara", dixo, lhœw de presentase cumo Ahmed. Ximielga-lu pœr dientro cada intruga l trabayu los turcos. La sé n Ankara tamien refhuga que se y intruge.

Preocupæn-se aquelhos nel Poder de la outra parte l Mar Roxo n Arabia cul acuœrdu ente Sudan & Turquía. Los turcos stipularæn que se yos autorizare eguar un cai n Suwakin dando sofhitu a naves civiles & militares, cumo diz el ministru de relaçones exteriores sudanes. Elho fhixzo dispara' læs allarmæs na zona. Los turcos abrieran ya l anhu anterior una base militar, delhæs de centenæs de kilómetros mas pa l sur, na Somalia. Erdogan abrîu na capital de Somalia, Mogadixu, una enorme ambaissada & tamien expande la suæ influencia a outros países de l continente cun acuœrdos de negocios & financiaçones. Turkish Airlines vuœla hagora a 52 destinos africanos. Impresæs de construçon turcæs apahecen todo ayures n África.

"El puœblro turco ye amigo de nuœsso & congratulámunos naturalmente pola restauraçon de la nuœssa herencia cultural", dixo Abdullah Mussa, ativista políticu & proprietariu de tierræs in Suwakin. Sfhouta-se non ostante de los motivos subiacentes gëopolíticos. "Mete-nos lherça por poder usanos Erdogan næs suæs gerræs locales. Mirai la suæ intervençon in Siria". Refier-se a la invasion turca l norte l pais vizin & a l sofhitu d'Erdogan a la resistencia contra l presidente siriu Assad. Læs tensiones ente Arabia & Iran lhevarun a la ruina a l Yemen. "Nun queremus que tamien passe esso eiquí", diz Mussa.

"Barbæs peladæs"

La primer ocupaçon d'esta marinha data de l 3000 AC. La flrota l rey Salomon de Xherusalem amarraba eiquí, los egïcios, los romanos, los mammelucos. Sí q'ansí fhuerun los Otomanos los que conquistariæn Egïto n 1516 & Suwakin tornariæ-se n una importante vilha portuaria. Suwakin flrorîu, ta acaba'l Poder los otomanos n África l sieglo XIX, disintegrou-se cumo læs casæs de Suwakin. Los colonos británicos considerarun torga' los arracifes de coral de la islla læs suæs naves a vapor & deplaçarun el 1905 l puœrtu sessenta kilómetros pa scontra l norte, a Puœrtu Sudan. Los moradores houbierun de martsar & Suwakin caducou.

"La disintegraçon ye cumo si peláremus læs nuœssæs barbæs", fhalou Erdogan imperativu pola decision de los británicos, de la que visitaba l Sudan l anhu anterior. "Sí q'ansí læs barbæs peladæs tornæn siempre mas fhuœrtes". A los proprietarios dá-yos lherça que l gubierno sudanes tenga arrendada a læs ascondidielhæs la suæ tierra a los turcos. 99 anhos, scriben nos papeles. Dixerun nun tener Suwakin proprietarios. "Cun todo tenemus læs scrituræs", diz Abdullah Mussa. Hagora anden los turcos restaurando mal a penæs duæs mazquitæs de tiempos otomanos & la vieya sé de l aduana.

Ente tanto, memoriæs vieyes arreviven. Suwakin yera un sitiu cosmopolita, u se fundiæ la cultura sudanesa cun influenciæs otomanæs, índicæs & egïciæs. "Ende sentaba mîou wœlu & miraba p'a fhuœra a la strada & a l mar", indicando Abdelaziz Annajar læs ruinæs de la tierra de la suæ familia. Annajar sienta nun scanhu d'una Suwakin ya refheitha. "Comer & beber outra vez xhuntos eiquí, seriæ bien ousaho".

Fhønte


23.10.18

Novelle, Capìtulos 1, 2 & 3 (Goethe)






goethe


Audio


Novelle, Capìtulu 1
Una borrina de serønda velaba los vastos spacios de la antoxana l palacio principiego indagora ceho, quando ya se viæ, mas ou menos pente l velo luminoso, toda la quadrielha de caça montada & a pie.
Los trabayos presurosos de los q'andabæn mas cerquina deixabæn-se reconhocer: alhargabæn, acurtiabæn los stribos, procurabæn scopetæs & cartutsos abondo, mangabæn los macutos de pœlheya melandru nel sitiu sou, ente tanto los perros aprovicidos minaçabæn cun abasnar puxando de la correa a los indecisos.
Tamien ende & aquende rintsaba bravu un cabalhu, impobinau por naturaleza sulphurosa ou stimulau pola spuœla l cabalheiru, que nin a ende a media lhuz podiæ negar una cierta vanidà a l apahecer.
Sì q'ansì todos andabæn sperando pol prìncipe, a l q'hesitante, ya y staba vagando mũîtho l adîous a la suæ nuœvina sposa. Mal casaran habiæ a penes poucu tiempu, & ya sentieræn la felicidà de mentes correspondientes; intrambos yeræn de characteres bien vivazes, teniendo interes næs aspiraçones & inclinaçones mutues.
El paî l prìncipe ya vivieræ & gastaræ l tiempu u yera evidente que todolos miembros de l stau debiæn passa' los sous dìæs nel mesmu barulhu, trabayando ermano & eguando ermano, cada un a la maneira de sou, primeiro colheithando & lhœw sfruîtando. El sou culme deixou-se ver n aquelhos dìæs, quando l mercau principal, a la que quanto si mas feîra se y podìa tyamar, enxamaba.
jahrmarktsbude
A hieri l prìncipe lhevou a la muyer cabalgando pente l enxame de mercaderìæs maçapiladæs & fhixzo-y ver cumo l paìs montesin dà n feliz intercambio cul pais tyanu; sabiæ cumo fhaey rescamplar, in sitiu & lhogar, l ambiente l sou territorio.
Si pœr hagora l prìncipe mal trataba cun los sous n estos dìæs quasj q'exclusivamente de cousæs apurantes, particularmente trabayando persistentemente cul ministru finançæs, pœr outra parte l monteiru mayor de l pais sofhitaba l dreithu d'elhi, a instanciæs de l qual yera idea impossible resjstise a la tentaçon d'intamar una partida caça, ya adiada n estos dìæs favorables de serønda, dando una fiesta special & excepcional pante elhi & pante los mũîthos extraños que diben dar ende.
A la princesa nun y prestaba haber de remanecer ende; elhos teniæn intençon de caltriar profundamente lhøñe dientro los montes, fadiando a los pacìficos moradores de læs viescæs locales cun una expediçon militar surprehesa.
A l martsar, el sou home nun y deixou de proponer un guaceu, que debriæ imprehender na compaña de Friedrich, el tìu maternu l prìncipe.
"Deixo-ti tamien -- dixo -- a l nuœssu Honorio cumo scudeiru de la cohorte, q'occupase ha de todo".
& Continuando estæs pallabræs, dîou læs òrdines necessariæs pa n baxando a un muçu bien preparau, & lhœw sumîu cun los huœspidæs & la compaña.
La princesa, que fhaziæ señæs cul panhuœlu quando baxaba l sou home a l antoxana l castielhu, martsou pa los quartos de la parte traseira, que deixabæn una vista lhibre de los montes q'indagora yera mas guapa, puœis el castielhu mesmu s'alçaba dende l rîo ta un ciertu altor &, por esso, offreciæ una bayura vistes importantes de cara & a tras. Atopou l formidable telescopio indagora na posiçon u se deixaræ pœla nuœithe, quando mirando pœr riba los picalinos, y fhalabæn læs viescæs, montes & mates dende læs altæs muruœcæs de l vieyu castielhu solariegu, apaheciendo extrañamente a l atapecer, podiendo-y d'aquelha maneira massæs mas grandes de lhuz & solombra imprestay el conceitu per nidiu de monumento fhormosìssimo de vieyos tiempos.
Tamien wœy ceho yera tyamativa pente los crystales d'augmento, abondo, la coloraçon serondiega d'aquelhæs species stremadæs d'àrboles que se tienen alçadæs mũîthos anhos d'ente læs ruinæs, in sin tenelæs torgadæs. La guapa dama ãpuntou puœis el telescopio un pouco mas a baxo, scontra una superficie erma & grandiça, unde habiæ sali' la monteirìa.
Sperou cun paciencia l intrin & nun se malinganhou, puœis na claror & cun la potencia d'augmento l instrumento, los sous wœyos brilhantes reconhœcierun nidio a l prìncipe & a l cabalheiriçu principal; sì, nun s'abstuvo de ximelga'l sou panhuœlu outra vez, quando suspeithou, mas que catar cun sigo, una parada d'elhi momentanea & una mirada suæ a tras.
El tìu maternu l prìncipe, Friedrich por nome, introu d'aquelha, annunciou-se cul sou illustrador que trahiæ una gran carteira sol braçu.
"Estimada prima", dixo l vieyu & bravu cabalheiru, "ende habemus apresenta' læs vistæs de l castielhu solariegu, pintadæs, por illustrar in differentes àngulos, cumo l poderosu edificio defensivo & protector eterno, tien-se sofhitaho arreitho contra tiempu & clima, & cumo ende & aquende læs suæs muriæs cedierun, & cumo ende & aquende houbierun de sfharielhase n ermæs muruœcæs. Hagora tenemus fheithæs mũîthæs cousæs por tornar esta bravura mas accesible, por nun se tener falta de mas por surprehender a cada excursionista, a cada vjsitante".
Hagora, indicando l prìncipe læs fhuœyæs xebradæs, continuou fhalando: "Ende, unde txubiendo pœla canal ente læs muriæs circulares exteriores, dà-se a l castielhu propriamente dithu, alça-se una penha scontra nòs dende lo mas firme de los montes todos; eleva-se n riba una torre amuralhada, sì q'ansì, nun ha hi quien saber u termina la naturaleza, & u intamæn l arte & l artesanìa".
"Ven-se de lhøñe muriæs laterales annexæs & caniles que s'extienden in terraçæs. Non obstante nun lo digo you cumo ye, por ser in realidà elho una viesca arrodiando esti picu per vieyu. Ha ciento-cinquenta anhos que nun se tien ascuîthau pœr ende una bruœsa, & esso que wañarun pœr ende ayures stirpes per fhuœrtes. U vos aveirarehes de læs muriæs, atopæn-se la lhameira suave, el carbayu reciu & la stylizada picea cun tuœru & raìzes; hemus arrodialos colebriando & impobinanos pœlos nuœssos caminos cun xacìu.
Mirai que splendidamente expressou l nuœssu pintor esta characterìstica n papel, cumo se reconhocen los differæntes totsos & classes de raizes cruzando-se pente la mamposterìa & cumo los vanos ingulhen læs fhuœrtes canhæs!
Ye d'una bravura cumo nun ha hi outra, un sitiu accidentalmente ùnicu, u se deixen ver in per seria disputa læs vieyes traçæs de l Poder humanu scaeicidu quantìssimu tiempu ha cun la vida eterna de la naturaleza & l sou effeitu duradeiru."
Intos presentando outra fhuœya, continuou: "Que dizihes de l antoxana l castielhu, que por tenese baltada la vieya torre, inaccessible, nun ha hi quien la tener trilhada, de magar incontables anhos ha? Probemus introduzinos n elha pœl lateral, afhuracarun-se muriæs, fhexzierun-se volar cùpoles & ansì s'eguou un afhayadiçu, sì q’ansì secretu camin.
Dientro nun tuvo falta curiosase, atopa-se un picu ende tyanu de penha que la naturaleza atyanou, non obstante àrbolres poderosos incontrarun ende & alhende inraigadæs la felicidà & la opportunidà; crecierun sele, sì q’ansì firme, hagora spurren læs canhæs ta læs gallerìæs, pœlæs que d'aquelha, el cabalheiru a riba & a baxo passaba, quanto si mas pœr puœrtæs & feniestræs nos salones de cùpoles, de læs que nun los queremus expulsar; tornarun-se elhos solo los amos & cumo talos remanecen."
 
Novelle, Capìtulu 2
"Eliminando los fhondos stratos de fhuœya, atopemus el mas raru de los sitios, un sitiu que talvez nun se tornarà ver nel mundo.
Al cabu, cun todo, ye siempres indagora tan notable ver in riba l terreno que nos scalones q'impobinæn a la torre principal, una raiz de lhameira prendîu & formou un àrbolre tan reciu que solo se ye possible passar por necessidà por arrampicar a l picalin si se quier domina' la vista illimitada. Remaneç-se sì q'ansì tamien prestosamente a visiego ende, por cincar pœr riba todo esti àrbole que tira admirable a l alto pœl aire.
Vamus agradecer intos a l ousau artista, que tan arrogante nos convence de todo n delhæs pinturæs cumo stando nòs presentes; gastou læs meyores horæs de l dìe & de la staçon & andando selmanæs a vuœltæs cun estæs materiæs. N essi requeixu eguou-se pa elhi, & pa l guarda, a l que y lo concedimus, una pequenha & agradable morada.
Nun vahes pensar possibles, miæs vidæs, læs guapæs vistæs a fhuœra & a dientro l sitiu, de l quintanal & de læs muralhæs que tien preparadæs. Sì q'ansì, hagora que todo se describîu tan puro & characterìstico, realizalo ha eiquì n baxo de maneira afhayadiça.
Queremus decora' la nuœssa sala de l quintanal cun estos quadros, & nun ha hi quien nun habia deixa' los sous wœyos inredase pente l nuœssu quintanal regular, arcadæs & corredores a visiego, si nun anhela fhae' læs reflexiones propriæs de sou, cun la vista real de lo vieyo & lo nuœvo, de lo arremelhante, lo intolerante, lo indestructible & lo fresco, lo flexible, lo irresistible, alhà riba."
Honorio introu & informou que s'apresentaræn los cabalhos, lhœw la princesa dixo, intornando-se a l tìu:
"Vamus txubir, & deixai-me ver da veræs lo que m'apresentestis ende nel quadru!"
"De magar q'ando eiquì, q'ascuîtho d'esta impresa & mal serà hagora que requiero, viendo-lo cun los wœyos, aquelho que m'avultaba impossible na narrativa & que remaneç improbable na rèplica". — "Indagora non, mîa vida", alhargou l prìncipe; "lo que vemus ende ye lo que puœde tyigar a ser & a tornase, delhæs cousæs indagora andæn aparadæs, l arte tien que se completar solo si nun se quier que la naturaleza dea rabia". — "Puœs intos polo mènos vamus cabalgar pa riba, & magar que fhuer solo a pie, tengo una gran appetencia por mirar a l rodiu l mundo wœy". — "Tal & cumo vos appeteça", ãpuntou l prìncipe. — "Deixai-nos cabalgar pœla vilha", continuou la señora, "pœla gran quintana la feîra, u innùmeræs barracæs eguen la fhorma d'una vilhina, d'un campamento".
"Ye cumo si læs necessidahes & occupaciones de læs familiæs de l paìs camudaren, axhuntadæs n esti puntu central, asoleyadæs, por ver ende l observador attento todo lo que la persona fhai & necessita; afigura-se una, pœr un intre, nun se tener falta de denheiro, que cada negocio ye possible ende resolvelo por tsalaneo directo, & ansì ye da fheitho.
De magar dami'l prìncipe motivu a nœithe d'essa reseña, fhoi-mi enforma agradable pensar, cumo eiquì, u montes & tyaneira son contiguos, intrambos expressen tan nidio lo que necessitæn & lo que quieren.
Ansì cumo la xhente montesino sabe transforma' la madeira de læs suæs viescæs de cien fhormæs, & sabe diversifica'l fhierro dependiendo de cada usu, ansì vienen elhos a ende a la scontra cun los bienes mas diversos, u mal ye possible strema'l material & u bien de vezes la finalidà nun se y reconhœç".
"Sei", -- dixo l prìncipe -- "que y impresta l mîou sobrin la mayor attencion a esto, por tratase directamente n esta mesma època l anhu, sobre maneira, mas de recibir que de dar; d'algamalo trata la summa de todu l presuppuœstu l stau egual que si fhuer la minor de læs economìæs domèsticæs.
Sì q'ansì perdonai-me, estimada, nunca mi prestou cabalgar pœl mercau & la feîra; a cada passu ve-se un impedidu & parau, & intos la enorme disgracia torna a prender na miæ phantasìa, que quasj que mi queima nos wœyos, cumo quando vi arder in fhœw una quantidà tan grande de bienes & mercaderìes. Houbi you — valîu, vamus nun mos deixar scaeice' læs horæs agradables!"
Arreparou na princesa, visto que l dignu home ya delhæs vezes la assustaræ cun la descripçon detalhada d'aquel desastre; quando elhi, a saber, cun occasion d'una gran travessìa, de tarde na meyor tabierna de la feîra, que d'aquelha fhormigaba cumo una feîra principal, fhoi dormir enforma cansu & acordou spantosamente polos apelhidìos & læs tyames q'arrodabæn scontra la suæ stancia.
La Princesa intainou montando l sou cabalhu favoritu, & impobinou, in cuœntes de ta riba pœlos portones traseiros, monte a baxo pœlos portones delantreiros cul sou compañeiru roceanu cabalgando, ya q'a quien nun y diba prestar cabalgar cabo elha, a quien nun y diba prestar scortala!
& Ansì Honorio tamien s'atrasou voluntariu de la tan sperada caceirìa, por cincar exclusivamente a l sou servicio. Previsiblemente, auctorizara-se-yos a cabalgar pœla fheîra solo passin ente passu; solo que l adorable moça exhilaraba n cada demora cun una observaçon spirituosa.
"Repito," dixo elha, "la miæ lecçon d'anœithe, d'ende la necessidà de comproba' la nuœssa paciencia".
& De fheitho todo l mundo s'amaçapilou scontra los cabalgantes de tala maneira que mal podiæn continua'l sou camin a dulces. La xhente miraba prestoso la dama moça, & daba-se n tantæs caræs sorrientes el presto decidido de ver que la primer muyer de l paìs tamien yera la mas guapa & graciosa.
Entemiciæn-se montesinos, que guardæn ente penhæs, piceæs & pinales læs suæs moradæs, xaldos de cuœtos, aweiræs & morteiræs, negociantes de vilhæs pequenhæs, & lo que s'axhuntou ende.
De puœis d'una tranquilla wœyada, la Princesa catou cun sigo que l sou compañeiru, cumo todos elhos, ayures pœr unde anduvieræn, lhevabæn mas material de l necessario de vestir, mas tela & panho, mas cinta de guarniçon.
"Ye cumo si læs muyeres effervescentemente & los homes pausadamente nun fhueræn a agradase abondo!
"Vamus, non obstante, deixayos-lo", spetou-y el tìu; "u l home pon la bayura tamien lu fhai sentise bien, per bien, adornase & vestise cun elha".
La guapa dama acenhou cun approbaçon.
Pouco a pouco dierun cun una campa, q'impobinaba a l alfoz, u a l cabu de mũîthæs cabanhinæs & tsamiços, baltiou-yos nos wœyos un edificio mas grande de madeira, & a l velo, un streldu atronicador næs oreyæs sonou-yos a la scontra.
La hora de la cibeira de los animales bravos que s'exhibiæn ende paheciæ andar a l cabu; el lheon fhixzo que la suæ voz de viesca & d'ermu s'ascuîthare de maneira per fhuœrte, que los cabalhos se spantaren, & nun se podiæ scapar de la observaçon, cumo na naturaleza & na existencia pacìfica l mundo, el rey de lo ermo a si mesmu se proclamaba tan bederre.
Mas cabo la cabanha, nun fhuerun a ignora' læs pinturæs coloridæs & colossales, que cun colores violentos & figuræs fhuœrtes arrepresentabæn aquelhos bitsos raros, q'a l velos a l pacìficu sùbdito y fhaen sentir un presto insupperable.
goethe11-e1548682402320.jpeg
 
Novelle capitulu 3
L enorme tigre furiosu saltou n riba d'un mouru cun la idea de sfharielhalu, un lheon andaba arreithu mayestàticu, cumo si nun vier presa digna d'elhi, outræs extrañæs & coloridæs creaturæs cabo estæs outræs poderosæs mereciæn mènos attençon.
"Queremus", dixo la princesa, "baxar pa n tornando & mirar mas cerca a los raros huœspides" -- "Ye admirable", dixo l prìncipe, "que l home siempre quierga emocionase cun cousæs bederres".
Atopa-se dientro l tigre per calmu na suæ prision, & hagora tien que se tirar furiosu scontra un mouru, por crese velu a l natural; nun val ya cul assassinato & l homicidio, cul fhœw & la destrucçon: los cantores tienen que lo repetir pœr cada requeixu. La bøna xhente quier que se lo intimide, por sentise bien lhœw, que guapo & afhalagoso ye arrespirar lhibre".
Sì q'ansì qualquieræ cousa bederre que podier remanecer de tal quadru d'horror, todæs & todo se svanecîu de maneira immediata n intrando na zona mas allegre, quando dierun cul porton.
El camin lhevaba primeiro a l rîo, a un sitiu bien strẽithu, unde solo passabæn tsalanes cisterna, solo q'esti, a l xorrecer cumo gran rîo, caltenrà l sou nome & animarà tierræs distantes. Lhœw de l guaceu continuou suavemente cuœsta riba pœr tyousæs de fruîta & ricura bien curiadæs, & mirando a l rodiu l area abierta & bien habitada ta que gradualmente primeiro un bardial, lhœw una viesca, tomarun la compañìa & los lhogares mas prestosos limitando-yos & arrefrescando-yos la vista. Una valhina pradiega que txube, acabante sega' la segunda vez, daba-se un aire a prau de terciopelo, a l in par regau por una rica fhønte que wañaba mas a riba & ansì s'impobinarun a un assomadeiru mas altu & mas scampau, cul que dierun in saliendo de la viesca; spuœis d'un ascensu animau, impero lhœw vierun in frente d'elhos, magar q'a una distancia significativa, nuœvæs matæs d'àrboles, el castielhu vieyu — la meta de la suæ pœllegrinaçon — & como cimeiræs de penhes & mates spuntabæn.
Sì q'ansì a l intorniase — puœis nun houbo quien fhuer quien a venir ta ende, sin dase la vuœlta — dierun pœlos vanos que s'apresentabæn casualmente ente los altos àrboles, a l castielhu principiegu a manzorga, illuminau pol sol mañaniegu, a la parte alta & bien eguada de la vilha, mugorosa por subtiles nublres de fhumo, & ansì successivamente, ta la parte baxa la vilha, a l rîo n delhæs revuœltes cun læs suæs vàrzenæs & molinos, in frente d'una vasta veiga nutricia.
De puœis de satisfazenos la vista, ou meyor, cumo nòs nos afhaemus a l mirar a l rodiu d'un sitiu tan altu, aproviciendo-yos cada vez mas una vista mas vasta & menos limitada, cabalgarun pœr una granda bien tyana, u dierun de cara cun la poderosa muruœca n suœrte de culme de corona verde, unos poucos àrbolres vieyos no fhondeiro arrodiando-la a l pie; cabalgarun pœr elha, & atoparun-se ansì xhusto cun la rimada mas pindia & innaccesible.
Penhæs poderosæs cincabæn ende de magar tiempos immemoriales, intactæs polos cambios, afhitadæs cun bønæs fhundaçones, & por ende amaçapiladæs a lo alto; la que baltiaba n medio, spardiæ scombros irregularmente n enormes lhastræs una n riba la outra & paheciæ-y prohibir a quien mas ousare d'ente elhos qualquiera approximaçon.
Solo que lo pindio, lo fragoso, paheç attraher a la mocidà; imprehender esto, expugnalo, conquistalo, prestaba-yos a los miembros de la partida moços.
La princesa inclinou-se por una tentativa, Honorio andaba a mano. El tìu maternu l prìncipe, si se sentiæ bien a gusto, deixaba-se contentar & nun queriæ que lu vieræn torgau; los cabalhos debiæn tenese arreithos so los àrboles, & queriæn dar a un ciertu sitiu, unde una gran roca offreciæ pœr riba un spacio tyano u se teniæ una vista, que sobrepassaba la vista d'un pàxaru, non obstante impulsando pintorescamente lo uno tras l outro.
El sol, quasj q'al sou vèrtiç mas altu, daba una lhuz per clara; el castielhu principescu cun læs suæs pieçæs, edificios principales, alæs, cùpolæs & torres apaheciæ abondo imponente, l alta vilha n toda la suæ extension; podiæ-se ver tamien commodamente la baxa, quantos & mas podiæn stremase los tsamiços ente elhos pœl telescopio.
Honorio siempres anduvieræ afheithu a lhevar in riba una fherramienta tan conveniente; mirando a riba & a sol rîo, ende læs discontinuæs rasæs montiegæs, alhende la tyaneira q'arremonta & alterna cun tierra tyana & fèrtile n suaves cuœtos, los innùmeros lhogares; puœis ha quanto ya yera tradicional discutir de quanto se ye a apercibir de todo elho d'hi riba.
Na gran extension residiæ una calma seræna, cumo se dà a l mediu-dìæ, quando los antiguos diziæn: Pan duœrme & toda la naturaleza arretien la respiraçon, por nun lu acordar.
"Nun ye la primer vez", dixo la princesa, "q'observo n un sitiu tan altu & distante, cumo la naturaleza clara paheç tan nidia & amigable & outorga la impresion cumo de nun poder haber gafez dala nel mundo, & a l tornar a la morada humana, ya fhuer alta ou baxa, antsa ou strẽitha, siempres ha hi intos daquè por bregar, por aldericar, por curiosar & por eguar".
Honorio, que n essi intre mirando andaba pœl telescopio na direcçon de la vilha, glrayou: "Mirai ende! Mirai ende! Intamou queima' la feîra!" Mirarun a baxo & notarun fhumo, læs tyamæs mugabæn el dìæ.
"El fhœw hagora anda prendiendo la redolada!" daba vozes, siempre mirando pœlæs lentes; tamien s'apercibîu la disgracia polos bønos, tristes wœyos de la princesa.
Reconhociæ-se da quando un roxu resplandor de tyama, la mugor tiraba a l alto, & l tìu maternu l prìncipe fhalou: "Vamus da' la vuœlta! Esto nun tien traça bøna! Vien-mi siempre la lherça de vivir una segunda vegada la disgracia".
Quando arrexhuntabæn los cabalhos pa n baxando, la princesa dixo-y a l vieyu cabalheiru: "cabalgai, aìna, sì q'ansì non sin el cabalheiriçu! Dexai-mi a Honorio! Nòs continuaremus tras vòs outros aìna".
El tìu sentîu-lo cumo sensato, da cierto, lo necessario d'essæs pallabræs & cabalgou, tan aìna cumo l camin deixaba, baxando la cuœsta erma & grandiça.
A l senta' la princesa, dixo Honorio: "Cabalgai, suæ Alteza, supplico-vos-lo, dispacino! Tanto na vilha cumo n castielhu los puœstos de bombeiros stan na meyor situaçon, quanto si mas siendo un casu tan excepcional & extraordinariu. Vamus nun mos deixar tracamundiar. Eiquì si q'ansì l terreno ye ruino, candinga & herba curtio, cabalgar aìna ye inseguro; de qualquieræ fhorma, quando demus a ende, el fhœw ya andarà baxo".
La princesa nun lo pensou possible; vìa l fhumo spardiendo-se, pensou tener visto una fulgor de tyamæs, ascuîthar un gølpe & ximelgarun-se hagora na suæ phantasìa todælæs figuræs de l horror, que, infelizmente, incorporarun cun sobrada fhondura la narrativa que repitieræ l extraordinariu tìu de la queima quando la feîra annual.
Esti casu yera bønu, terrible, surprehendente & caltriante abondo por deixar un presentimiento & una idea d'infortunio recurrente; quando a l atapecer na feîra, cun bayura tsamiços, surdîu un incendio repentino de commercio a commercio, inantea spantase los que dormiæn dientro & a l rodiu d'essæs cabanhæs flrouxæs; acordando de suœños profundos el propriu prìncipe saltou a la ventana extrañamente adormecidu & campsu a l ver illuminase terriblemente todo, tyama tres tyama, blrincando a mandreitha & a manzorga, açoutando-lu.
Fhønte