
Audio
Novelle,
Capìtulu 1
Una
borrina de serønda velaba los vastos spacios de la antoxana l
palacio principiego indagora ceho, quando ya se viæ, mas ou menos
pente l velo luminoso, toda la quadrielha de caça montada & a
pie.
Los
trabayos presurosos de los q'andabæn mas cerquina deixabæn-se
reconhocer: alhargabæn, acurtiabæn los stribos, procurabæn
scopetæs & cartutsos abondo, mangabæn los macutos de pœlheya
melandru nel sitiu sou, ente tanto los perros aprovicidos minaçabæn
cun abasnar puxando de la correa a los indecisos.
Tamien
ende & aquende rintsaba bravu un cabalhu, impobinau por
naturaleza sulphurosa ou stimulau pola spuœla l cabalheiru, que nin
a ende a media lhuz podiæ negar una cierta vanidà a l apahecer.
Sì
q'ansì todos andabæn sperando pol prìncipe, a l q'hesitante, ya y
staba vagando mũîtho l adîous a la suæ nuœvina sposa. Mal
casaran habiæ a penes poucu tiempu, & ya sentieræn la felicidà
de mentes correspondientes; intrambos yeræn de characteres bien
vivazes, teniendo interes næs aspiraçones & inclinaçones
mutues.
El
paî l prìncipe ya vivieræ & gastaræ l tiempu u yera evidente
que todolos miembros de l stau debiæn passa' los sous dìæs nel
mesmu barulhu, trabayando ermano & eguando ermano, cada un a la
maneira de sou, primeiro colheithando & lhœw sfruîtando. El sou
culme deixou-se ver n aquelhos dìæs, quando l mercau principal, a
la que quanto si mas feîra se y podìa tyamar, enxamaba.
A
hieri l prìncipe lhevou a la muyer cabalgando pente l enxame de
mercaderìæs maçapiladæs & fhixzo-y ver cumo l paìs montesin
dà n feliz intercambio cul pais tyanu; sabiæ cumo fhaey rescamplar,
in sitiu & lhogar, l ambiente l sou territorio.
Si
pœr hagora l prìncipe mal trataba cun los sous n estos dìæs quasj
q'exclusivamente de cousæs apurantes, particularmente trabayando
persistentemente cul ministru finançæs, pœr outra parte l monteiru
mayor de l pais sofhitaba l dreithu d'elhi, a instanciæs de l qual
yera idea impossible resjstise a la tentaçon d'intamar una partida
caça, ya adiada n estos dìæs favorables de serønda, dando una
fiesta special & excepcional pante elhi & pante los mũîthos
extraños que diben dar ende.
A
la princesa nun y prestaba haber de remanecer ende; elhos teniæn
intençon de caltriar profundamente lhøñe dientro los montes,
fadiando a los pacìficos moradores de læs viescæs locales cun una
expediçon militar surprehesa.
A
l martsar, el sou home nun y deixou de proponer un guaceu, que debriæ
imprehender na compaña de Friedrich, el tìu maternu l prìncipe.
"Deixo-ti
tamien -- dixo -- a l nuœssu Honorio cumo scudeiru de la cohorte,
q'occupase ha de todo".
&
Continuando estæs pallabræs, dîou læs òrdines necessariæs pa n
baxando a un muçu bien preparau, & lhœw sumîu cun los
huœspidæs & la compaña.
La
princesa, que fhaziæ señæs cul panhuœlu quando baxaba l sou home
a l antoxana l castielhu, martsou pa los quartos de la parte
traseira, que deixabæn una vista lhibre de los montes q'indagora
yera mas guapa, puœis el castielhu mesmu s'alçaba dende l rîo ta
un ciertu altor &, por esso, offreciæ una bayura vistes
importantes de cara & a tras. Atopou l formidable telescopio
indagora na posiçon u se deixaræ pœla nuœithe, quando mirando pœr
riba los picalinos, y fhalabæn læs viescæs, montes & mates
dende læs altæs muruœcæs de l vieyu castielhu solariegu,
apaheciendo extrañamente a l atapecer, podiendo-y d'aquelha maneira
massæs mas grandes de lhuz & solombra imprestay el conceitu per
nidiu de monumento fhormosìssimo de vieyos tiempos.
Tamien
wœy ceho yera tyamativa pente los crystales d'augmento, abondo, la
coloraçon serondiega d'aquelhæs species stremadæs d'àrboles que
se tienen alçadæs mũîthos anhos d'ente læs ruinæs, in sin
tenelæs torgadæs. La guapa dama ãpuntou puœis el telescopio un
pouco mas a baxo, scontra una superficie erma & grandiça, unde
habiæ sali' la monteirìa.
Sperou
cun paciencia l intrin & nun se malinganhou, puœis na claror &
cun la potencia d'augmento l instrumento, los sous wœyos brilhantes
reconhœcierun nidio a l prìncipe & a l cabalheiriçu principal;
sì, nun s'abstuvo de ximelga'l sou panhuœlu outra vez, quando
suspeithou, mas que catar cun sigo, una parada d'elhi momentanea &
una mirada suæ a tras.
El
tìu maternu l prìncipe, Friedrich por nome, introu d'aquelha,
annunciou-se cul sou illustrador que trahiæ una gran carteira sol
braçu.
"Estimada
prima", dixo l vieyu & bravu cabalheiru, "ende habemus
apresenta' læs vistæs de l castielhu solariegu, pintadæs, por
illustrar in differentes àngulos, cumo l poderosu edificio defensivo
& protector eterno, tien-se sofhitaho arreitho contra tiempu &
clima, & cumo ende & aquende læs suæs muriæs cedierun, &
cumo ende & aquende houbierun de sfharielhase n ermæs muruœcæs.
Hagora tenemus fheithæs mũîthæs cousæs por tornar esta bravura
mas accesible, por nun se tener falta de mas por surprehender a cada
excursionista, a cada vjsitante".
Hagora,
indicando l prìncipe læs fhuœyæs xebradæs, continuou fhalando:
"Ende, unde txubiendo pœla canal ente læs muriæs circulares
exteriores, dà-se a l castielhu propriamente dithu, alça-se una
penha scontra nòs dende lo mas firme de los montes todos; eleva-se n
riba una torre amuralhada, sì q'ansì, nun ha hi quien saber u
termina la naturaleza, & u intamæn l arte & l artesanìa".
"Ven-se
de lhøñe muriæs laterales annexæs & caniles que s'extienden
in terraçæs. Non obstante nun lo digo you cumo ye, por ser in
realidà elho una viesca arrodiando esti picu per vieyu. Ha
ciento-cinquenta anhos que nun se tien ascuîthau pœr ende una
bruœsa, & esso que wañarun pœr ende ayures stirpes per
fhuœrtes. U vos aveirarehes de læs muriæs, atopæn-se la lhameira
suave, el carbayu reciu & la stylizada picea cun tuœru &
raìzes; hemus arrodialos colebriando & impobinanos pœlos
nuœssos caminos cun xacìu.
Mirai
que splendidamente expressou l nuœssu pintor esta characterìstica n
papel, cumo se reconhocen los differæntes totsos & classes de
raizes cruzando-se pente la mamposterìa & cumo los vanos
ingulhen læs fhuœrtes canhæs!
Ye
d'una bravura cumo nun ha hi outra, un sitiu accidentalmente ùnicu,
u se deixen ver in per seria disputa læs vieyes traçæs de l Poder
humanu scaeicidu quantìssimu tiempu ha cun la vida eterna de la
naturaleza & l sou effeitu duradeiru."
Intos
presentando outra fhuœya, continuou: "Que dizihes de l antoxana
l castielhu, que por tenese baltada la vieya torre, inaccessible, nun
ha hi quien la tener trilhada, de magar incontables anhos ha?
Probemus introduzinos n elha pœl lateral, afhuracarun-se muriæs,
fhexzierun-se volar cùpoles & ansì s'eguou un afhayadiçu, sì
q’ansì secretu camin.
Dientro
nun tuvo falta curiosase, atopa-se un picu ende tyanu de penha que la
naturaleza atyanou, non obstante àrbolres poderosos incontrarun ende
& alhende inraigadæs la felicidà & la opportunidà;
crecierun sele, sì q’ansì firme, hagora spurren læs canhæs ta
læs gallerìæs, pœlæs que d'aquelha, el cabalheiru a riba & a
baxo passaba, quanto si mas pœr puœrtæs & feniestræs nos
salones de cùpoles, de læs que nun los queremus expulsar;
tornarun-se elhos solo los amos & cumo talos remanecen."
Novelle,
Capìtulu 2
"Eliminando
los fhondos stratos de fhuœya, atopemus el mas raru de los sitios,
un sitiu que talvez nun se tornarà ver nel mundo.
Al
cabu, cun todo, ye siempres indagora tan notable ver in riba l
terreno que nos scalones q'impobinæn a la torre principal, una raiz
de lhameira prendîu & formou un àrbolre tan reciu que solo se
ye possible passar por necessidà por arrampicar a l picalin si se
quier domina' la vista illimitada. Remaneç-se sì q'ansì tamien
prestosamente a visiego ende, por cincar pœr riba todo esti àrbole
que tira admirable a l alto pœl aire.
Vamus
agradecer intos a l ousau artista, que tan arrogante nos convence de
todo n delhæs pinturæs cumo stando nòs presentes; gastou læs
meyores horæs de l dìe & de la staçon & andando selmanæs
a vuœltæs cun estæs materiæs. N essi requeixu eguou-se pa elhi, &
pa l guarda, a l que y lo concedimus, una pequenha & agradable
morada.
Nun
vahes pensar possibles, miæs vidæs, læs guapæs vistæs a fhuœra
& a dientro l sitiu, de l quintanal & de læs muralhæs que
tien preparadæs. Sì q'ansì, hagora que todo se describîu tan puro
& characterìstico, realizalo ha eiquì n baxo de maneira
afhayadiça.
Queremus
decora' la nuœssa sala de l quintanal cun estos quadros, & nun
ha hi quien nun habia deixa' los sous wœyos inredase pente l nuœssu
quintanal regular, arcadæs & corredores a visiego, si nun anhela
fhae' læs reflexiones propriæs de sou, cun la vista real de lo
vieyo & lo nuœvo, de lo arremelhante, lo intolerante, lo
indestructible & lo fresco, lo flexible, lo irresistible, alhà
riba."
Honorio
introu & informou que s'apresentaræn los cabalhos, lhœw la
princesa dixo, intornando-se a l tìu:
"Vamus
txubir, & deixai-me ver da veræs lo que m'apresentestis ende nel
quadru!"
"De
magar q'ando eiquì, q'ascuîtho d'esta impresa & mal serà
hagora que requiero, viendo-lo cun los wœyos, aquelho que m'avultaba
impossible na narrativa & que remaneç improbable na rèplica".
— "Indagora non, mîa vida", alhargou l prìncipe; "lo
que vemus ende ye lo que puœde tyigar a ser & a tornase, delhæs
cousæs indagora andæn aparadæs, l arte tien que se completar solo
si nun se quier que la naturaleza dea rabia". — "Puœs
intos polo mènos vamus cabalgar pa riba, & magar que fhuer solo
a pie, tengo una gran appetencia por mirar a l rodiu l mundo wœy".
— "Tal & cumo vos appeteça", ãpuntou l prìncipe. —
"Deixai-nos cabalgar pœla vilha", continuou la señora,
"pœla gran quintana la feîra, u innùmeræs barracæs eguen la
fhorma d'una vilhina, d'un campamento".
"Ye
cumo si læs necessidahes & occupaciones de læs familiæs de l
paìs camudaren, axhuntadæs n esti puntu central, asoleyadæs, por
ver ende l observador attento todo lo que la persona fhai &
necessita; afigura-se una, pœr un intre, nun se tener falta de
denheiro, que cada negocio ye possible ende resolvelo por tsalaneo
directo, & ansì ye da fheitho.
De
magar dami'l prìncipe motivu a nœithe d'essa reseña, fhoi-mi
enforma agradable pensar, cumo eiquì, u montes & tyaneira son
contiguos, intrambos expressen tan nidio lo que necessitæn & lo
que quieren.
Ansì
cumo la xhente montesino sabe transforma' la madeira de læs suæs
viescæs de cien fhormæs, & sabe diversifica'l fhierro
dependiendo de cada usu, ansì vienen elhos a ende a la scontra cun
los bienes mas diversos, u mal ye possible strema'l material & u
bien de vezes la finalidà nun se y reconhœç".
"Sei",
-- dixo l prìncipe -- "que y impresta l mîou sobrin la mayor
attencion a esto, por tratase directamente n esta mesma època l
anhu, sobre maneira, mas de recibir que de dar; d'algamalo trata la
summa de todu l presuppuœstu l stau egual que si fhuer la minor de
læs economìæs domèsticæs.
Sì
q'ansì perdonai-me, estimada, nunca mi prestou cabalgar pœl mercau
& la feîra; a cada passu ve-se un impedidu & parau, &
intos la enorme disgracia torna a prender na miæ phantasìa, que
quasj que mi queima nos wœyos, cumo quando vi arder in fhœw una
quantidà tan grande de bienes & mercaderìes. Houbi you — valîu,
vamus nun mos deixar scaeice' læs horæs agradables!"
Arreparou
na princesa, visto que l dignu home ya delhæs vezes la assustaræ
cun la descripçon detalhada d'aquel desastre; quando elhi, a saber,
cun occasion d'una gran travessìa, de tarde na meyor tabierna de la
feîra, que d'aquelha fhormigaba cumo una feîra principal, fhoi
dormir enforma cansu & acordou spantosamente polos apelhidìos &
læs tyames q'arrodabæn scontra la suæ stancia.
La
Princesa intainou montando l sou cabalhu favoritu, & impobinou,
in cuœntes de ta riba pœlos portones traseiros, monte a baxo pœlos
portones delantreiros cul sou compañeiru roceanu cabalgando, ya q'a
quien nun y diba prestar cabalgar cabo elha, a quien nun y diba
prestar scortala!
&
Ansì Honorio tamien s'atrasou voluntariu de la tan sperada caceirìa,
por cincar exclusivamente a l sou servicio. Previsiblemente,
auctorizara-se-yos a cabalgar pœla fheîra solo passin ente passu;
solo que l adorable moça exhilaraba n cada demora cun una observaçon
spirituosa.
"Repito,"
dixo elha, "la miæ lecçon d'anœithe, d'ende la necessidà de
comproba' la nuœssa paciencia".
&
De fheitho todo l mundo s'amaçapilou scontra los cabalgantes de tala
maneira que mal podiæn continua'l sou camin a dulces. La xhente
miraba prestoso la dama moça, & daba-se n tantæs caræs
sorrientes el presto decidido de ver que la primer muyer de l paìs
tamien yera la mas guapa & graciosa.
Entemiciæn-se
montesinos, que guardæn ente penhæs, piceæs & pinales læs
suæs moradæs, xaldos de cuœtos, aweiræs & morteiræs,
negociantes de vilhæs pequenhæs, & lo que s'axhuntou ende.
De
puœis d'una tranquilla wœyada, la Princesa catou cun sigo que l sou
compañeiru, cumo todos elhos, ayures pœr unde anduvieræn, lhevabæn
mas material de l necessario de vestir, mas tela & panho, mas
cinta de guarniçon.
"Ye
cumo si læs muyeres effervescentemente & los homes pausadamente
nun fhueræn a agradase abondo!
"Vamus,
non obstante, deixayos-lo", spetou-y el tìu; "u l home pon
la bayura tamien lu fhai sentise bien, per bien, adornase &
vestise cun elha".
La
guapa dama acenhou cun approbaçon.
Pouco
a pouco dierun cun una campa, q'impobinaba a l alfoz, u a l cabu de
mũîthæs cabanhinæs & tsamiços, baltiou-yos nos wœyos un
edificio mas grande de madeira, & a l velo, un streldu
atronicador næs oreyæs sonou-yos a la scontra.
La
hora de la cibeira de los animales bravos que s'exhibiæn ende
paheciæ andar a l cabu; el lheon fhixzo que la suæ voz de viesca &
d'ermu s'ascuîthare de maneira per fhuœrte, que los cabalhos se
spantaren, & nun se podiæ scapar de la observaçon, cumo na
naturaleza & na existencia pacìfica l mundo, el rey de lo ermo a
si mesmu se proclamaba tan bederre.
Mas
cabo la cabanha, nun fhuerun a ignora' læs pinturæs coloridæs &
colossales, que cun colores violentos & figuræs fhuœrtes
arrepresentabæn aquelhos bitsos raros, q'a l velos a l pacìficu
sùbdito y fhaen sentir un presto insupperable.
Novelle
capitulu 3
L
enorme tigre furiosu saltou n riba d'un mouru cun la idea de
sfharielhalu, un lheon andaba arreithu mayestàticu, cumo si nun vier
presa digna d'elhi, outræs extrañæs & coloridæs creaturæs
cabo estæs outræs poderosæs mereciæn mènos attençon.
"Queremus",
dixo la princesa, "baxar pa n tornando & mirar mas cerca a
los raros huœspides" -- "Ye admirable", dixo l
prìncipe, "que l home siempre quierga emocionase cun cousæs
bederres".
Atopa-se
dientro l tigre per calmu na suæ prision, & hagora tien que se
tirar furiosu scontra un mouru, por crese velu a l natural; nun val
ya cul assassinato & l homicidio, cul fhœw & la destrucçon:
los cantores tienen que lo repetir pœr cada requeixu. La bøna
xhente quier que se lo intimide, por sentise bien lhœw, que guapo &
afhalagoso ye arrespirar lhibre".
Sì
q'ansì qualquieræ cousa bederre que podier remanecer de tal quadru
d'horror, todæs & todo se svanecîu de maneira immediata n
intrando na zona mas allegre, quando dierun cul porton.
El
camin lhevaba primeiro a l rîo, a un sitiu bien strẽithu, unde
solo passabæn tsalanes cisterna, solo q'esti, a l xorrecer cumo gran
rîo, caltenrà l sou nome & animarà tierræs distantes. Lhœw
de l guaceu continuou suavemente cuœsta riba pœr tyousæs de fruîta
& ricura bien curiadæs, & mirando a l rodiu l area abierta &
bien habitada ta que gradualmente primeiro un bardial, lhœw una
viesca, tomarun la compañìa & los lhogares mas prestosos
limitando-yos & arrefrescando-yos la vista. Una valhina pradiega
que txube, acabante sega' la segunda vez, daba-se un aire a prau de
terciopelo, a l in par regau por una rica fhønte que wañaba mas a
riba & ansì s'impobinarun a un assomadeiru mas altu & mas
scampau, cul que dierun in saliendo de la viesca; spuœis d'un
ascensu animau, impero lhœw vierun in frente d'elhos, magar q'a una
distancia significativa, nuœvæs matæs d'àrboles, el castielhu
vieyu — la meta de la suæ pœllegrinaçon — & como cimeiræs
de penhes & mates spuntabæn.
Sì
q'ansì a l intorniase — puœis nun houbo quien fhuer quien a venir
ta ende, sin dase la vuœlta — dierun pœlos vanos que
s'apresentabæn casualmente ente los altos àrboles, a l castielhu
principiegu a manzorga, illuminau pol sol mañaniegu, a la parte alta
& bien eguada de la vilha, mugorosa por subtiles nublres de
fhumo, & ansì successivamente, ta la parte baxa la vilha, a l
rîo n delhæs revuœltes cun læs suæs vàrzenæs & molinos, in
frente d'una vasta veiga nutricia.
De
puœis de satisfazenos la vista, ou meyor, cumo nòs nos afhaemus a l
mirar a l rodiu d'un sitiu tan altu, aproviciendo-yos cada vez mas
una vista mas vasta & menos limitada, cabalgarun pœr una granda
bien tyana, u dierun de cara cun la poderosa muruœca n suœrte de
culme de corona verde, unos poucos àrbolres vieyos no fhondeiro
arrodiando-la a l pie; cabalgarun pœr elha, & atoparun-se ansì
xhusto cun la rimada mas pindia & innaccesible.
Penhæs
poderosæs cincabæn ende de magar tiempos immemoriales, intactæs
polos cambios, afhitadæs cun bønæs fhundaçones, & por ende
amaçapiladæs a lo alto; la que baltiaba n medio, spardiæ scombros
irregularmente n enormes lhastræs una n riba la outra &
paheciæ-y prohibir a quien mas ousare d'ente elhos qualquiera
approximaçon.
Solo
que lo pindio, lo fragoso, paheç attraher a la mocidà; imprehender
esto, expugnalo, conquistalo, prestaba-yos a los miembros de la
partida moços.
La
princesa inclinou-se por una tentativa, Honorio andaba a mano. El tìu
maternu l prìncipe, si se sentiæ bien a gusto, deixaba-se contentar
& nun queriæ que lu vieræn torgau; los cabalhos debiæn tenese
arreithos so los àrboles, & queriæn dar a un ciertu sitiu, unde
una gran roca offreciæ pœr riba un spacio tyano u se teniæ una
vista, que sobrepassaba la vista d'un pàxaru, non obstante
impulsando pintorescamente lo uno tras l outro.
El
sol, quasj q'al sou vèrtiç mas altu, daba una lhuz per clara; el
castielhu principescu cun læs suæs pieçæs, edificios principales,
alæs, cùpolæs & torres apaheciæ abondo imponente, l alta
vilha n toda la suæ extension; podiæ-se ver tamien commodamente la
baxa, quantos & mas podiæn stremase los tsamiços ente elhos pœl
telescopio.
Honorio
siempres anduvieræ afheithu a lhevar in riba una fherramienta tan
conveniente; mirando a riba & a sol rîo, ende læs discontinuæs
rasæs montiegæs, alhende la tyaneira q'arremonta & alterna cun
tierra tyana & fèrtile n suaves cuœtos, los innùmeros
lhogares; puœis ha quanto ya yera tradicional discutir de quanto se
ye a apercibir de todo elho d'hi riba.
Na
gran extension residiæ una calma seræna, cumo se dà a l mediu-dìæ,
quando los antiguos diziæn: Pan duœrme & toda
la naturaleza arretien la respiraçon, por nun lu acordar.
"Nun
ye la primer vez", dixo la princesa, "q'observo n un sitiu
tan altu & distante, cumo la naturaleza clara paheç tan nidia &
amigable & outorga la impresion cumo de nun poder haber gafez
dala nel mundo, & a l tornar a la morada humana, ya fhuer alta ou
baxa, antsa ou strẽitha, siempres ha hi intos daquè por bregar,
por aldericar, por curiosar & por eguar".
Honorio,
que n essi intre mirando andaba pœl telescopio na direcçon de la
vilha, glrayou: "Mirai ende! Mirai ende! Intamou queima' la
feîra!" Mirarun a baxo & notarun fhumo, læs tyamæs
mugabæn el dìæ.
"El
fhœw hagora anda prendiendo la redolada!" daba vozes, siempre
mirando pœlæs lentes; tamien s'apercibîu la disgracia polos bønos,
tristes wœyos de la princesa.
Reconhociæ-se
da quando un roxu resplandor de tyama, la mugor tiraba a l alto, &
l tìu maternu l prìncipe fhalou: "Vamus da' la vuœlta! Esto
nun tien traça bøna! Vien-mi siempre la lherça de vivir una
segunda vegada la disgracia".
Quando
arrexhuntabæn los cabalhos pa n baxando, la princesa dixo-y a l
vieyu cabalheiru: "cabalgai, aìna, sì q'ansì non sin el
cabalheiriçu! Dexai-mi a Honorio! Nòs continuaremus tras vòs
outros aìna".
El
tìu sentîu-lo cumo sensato, da cierto, lo necessario d'essæs
pallabræs & cabalgou, tan aìna cumo l camin deixaba, baxando la
cuœsta erma & grandiça.
A
l senta' la princesa, dixo Honorio: "Cabalgai, suæ Alteza,
supplico-vos-lo, dispacino! Tanto na vilha cumo n castielhu los
puœstos de bombeiros stan na meyor situaçon, quanto si mas siendo
un casu tan excepcional & extraordinariu. Vamus nun mos deixar
tracamundiar. Eiquì si q'ansì l terreno ye ruino, candinga &
herba curtio, cabalgar aìna ye inseguro; de qualquieræ fhorma,
quando demus a ende, el fhœw ya andarà baxo".
La
princesa nun lo pensou possible; vìa l fhumo spardiendo-se, pensou
tener visto una fulgor de tyamæs, ascuîthar un gølpe &
ximelgarun-se hagora na suæ phantasìa todælæs figuræs de l
horror, que, infelizmente, incorporarun cun sobrada fhondura la
narrativa que repitieræ l extraordinariu tìu de la queima quando la
feîra annual.
Esti
casu yera bønu, terrible, surprehendente & caltriante abondo por
deixar un presentimiento & una idea d'infortunio recurrente;
quando a l atapecer na feîra, cun bayura tsamiços, surdîu un
incendio repentino de commercio a commercio, inantea spantase los que
dormiæn dientro & a l rodiu d'essæs cabanhæs flrouxæs;
acordando de suœños profundos el propriu prìncipe saltou a la
ventana extrañamente adormecidu & campsu a l ver illuminase
terriblemente todo, tyama tres tyama, blrincando a mandreitha & a
manzorga, açoutando-lu.
Fhønte

Audio
Novelle, Capìtulu 1
Una borrina de serønda velaba los vastos spacios de la antoxana l palacio principiego indagora ceho, quando ya se viæ, mas ou menos pente l velo luminoso, toda la quadrielha de caça montada & a pie.
Los trabayos presurosos de los q'andabæn mas cerquina deixabæn-se reconhocer: alhargabæn, acurtiabæn los stribos, procurabæn scopetæs & cartutsos abondo, mangabæn los macutos de pœlheya melandru nel sitiu sou, ente tanto los perros aprovicidos minaçabæn cun abasnar puxando de la correa a los indecisos.
Tamien ende & aquende rintsaba bravu un cabalhu, impobinau por naturaleza sulphurosa ou stimulau pola spuœla l cabalheiru, que nin a ende a media lhuz podiæ negar una cierta vanidà a l apahecer.
Sì q'ansì todos andabæn sperando pol prìncipe, a l q'hesitante, ya y staba vagando mũîtho l adîous a la suæ nuœvina sposa. Mal casaran habiæ a penes poucu tiempu, & ya sentieræn la felicidà de mentes correspondientes; intrambos yeræn de characteres bien vivazes, teniendo interes næs aspiraçones & inclinaçones mutues.
El paî l prìncipe ya vivieræ & gastaræ l tiempu u yera evidente que todolos miembros de l stau debiæn passa' los sous dìæs nel mesmu barulhu, trabayando ermano & eguando ermano, cada un a la maneira de sou, primeiro colheithando & lhœw sfruîtando. El sou culme deixou-se ver n aquelhos dìæs, quando l mercau principal, a la que quanto si mas feîra se y podìa tyamar, enxamaba.

Si pœr hagora l prìncipe mal trataba cun los sous n estos dìæs quasj q'exclusivamente de cousæs apurantes, particularmente trabayando persistentemente cul ministru finançæs, pœr outra parte l monteiru mayor de l pais sofhitaba l dreithu d'elhi, a instanciæs de l qual yera idea impossible resjstise a la tentaçon d'intamar una partida caça, ya adiada n estos dìæs favorables de serønda, dando una fiesta special & excepcional pante elhi & pante los mũîthos extraños que diben dar ende.
A la princesa nun y prestaba haber de remanecer ende; elhos teniæn intençon de caltriar profundamente lhøñe dientro los montes, fadiando a los pacìficos moradores de læs viescæs locales cun una expediçon militar surprehesa.
A l martsar, el sou home nun y deixou de proponer un guaceu, que debriæ imprehender na compaña de Friedrich, el tìu maternu l prìncipe.
"Deixo-ti tamien -- dixo -- a l nuœssu Honorio cumo scudeiru de la cohorte, q'occupase ha de todo".
& Continuando estæs pallabræs, dîou læs òrdines necessariæs pa n baxando a un muçu bien preparau, & lhœw sumîu cun los huœspidæs & la compaña.
La princesa, que fhaziæ señæs cul panhuœlu quando baxaba l sou home a l antoxana l castielhu, martsou pa los quartos de la parte traseira, que deixabæn una vista lhibre de los montes q'indagora yera mas guapa, puœis el castielhu mesmu s'alçaba dende l rîo ta un ciertu altor &, por esso, offreciæ una bayura vistes importantes de cara & a tras. Atopou l formidable telescopio indagora na posiçon u se deixaræ pœla nuœithe, quando mirando pœr riba los picalinos, y fhalabæn læs viescæs, montes & mates dende læs altæs muruœcæs de l vieyu castielhu solariegu, apaheciendo extrañamente a l atapecer, podiendo-y d'aquelha maneira massæs mas grandes de lhuz & solombra imprestay el conceitu per nidiu de monumento fhormosìssimo de vieyos tiempos.
Tamien wœy ceho yera tyamativa pente los crystales d'augmento, abondo, la coloraçon serondiega d'aquelhæs species stremadæs d'àrboles que se tienen alçadæs mũîthos anhos d'ente læs ruinæs, in sin tenelæs torgadæs. La guapa dama ãpuntou puœis el telescopio un pouco mas a baxo, scontra una superficie erma & grandiça, unde habiæ sali' la monteirìa.
Sperou cun paciencia l intrin & nun se malinganhou, puœis na claror & cun la potencia d'augmento l instrumento, los sous wœyos brilhantes reconhœcierun nidio a l prìncipe & a l cabalheiriçu principal; sì, nun s'abstuvo de ximelga'l sou panhuœlu outra vez, quando suspeithou, mas que catar cun sigo, una parada d'elhi momentanea & una mirada suæ a tras.
El tìu maternu l prìncipe, Friedrich por nome, introu d'aquelha, annunciou-se cul sou illustrador que trahiæ una gran carteira sol braçu.
"Estimada prima", dixo l vieyu & bravu cabalheiru, "ende habemus apresenta' læs vistæs de l castielhu solariegu, pintadæs, por illustrar in differentes àngulos, cumo l poderosu edificio defensivo & protector eterno, tien-se sofhitaho arreitho contra tiempu & clima, & cumo ende & aquende læs suæs muriæs cedierun, & cumo ende & aquende houbierun de sfharielhase n ermæs muruœcæs. Hagora tenemus fheithæs mũîthæs cousæs por tornar esta bravura mas accesible, por nun se tener falta de mas por surprehender a cada excursionista, a cada vjsitante".
Hagora, indicando l prìncipe læs fhuœyæs xebradæs, continuou fhalando: "Ende, unde txubiendo pœla canal ente læs muriæs circulares exteriores, dà-se a l castielhu propriamente dithu, alça-se una penha scontra nòs dende lo mas firme de los montes todos; eleva-se n riba una torre amuralhada, sì q'ansì, nun ha hi quien saber u termina la naturaleza, & u intamæn l arte & l artesanìa".
"Ven-se de lhøñe muriæs laterales annexæs & caniles que s'extienden in terraçæs. Non obstante nun lo digo you cumo ye, por ser in realidà elho una viesca arrodiando esti picu per vieyu. Ha ciento-cinquenta anhos que nun se tien ascuîthau pœr ende una bruœsa, & esso que wañarun pœr ende ayures stirpes per fhuœrtes. U vos aveirarehes de læs muriæs, atopæn-se la lhameira suave, el carbayu reciu & la stylizada picea cun tuœru & raìzes; hemus arrodialos colebriando & impobinanos pœlos nuœssos caminos cun xacìu.
Mirai que splendidamente expressou l nuœssu pintor esta characterìstica n papel, cumo se reconhocen los differæntes totsos & classes de raizes cruzando-se pente la mamposterìa & cumo los vanos ingulhen læs fhuœrtes canhæs!
Ye d'una bravura cumo nun ha hi outra, un sitiu accidentalmente ùnicu, u se deixen ver in per seria disputa læs vieyes traçæs de l Poder humanu scaeicidu quantìssimu tiempu ha cun la vida eterna de la naturaleza & l sou effeitu duradeiru."
Intos presentando outra fhuœya, continuou: "Que dizihes de l antoxana l castielhu, que por tenese baltada la vieya torre, inaccessible, nun ha hi quien la tener trilhada, de magar incontables anhos ha? Probemus introduzinos n elha pœl lateral, afhuracarun-se muriæs, fhexzierun-se volar cùpoles & ansì s'eguou un afhayadiçu, sì q’ansì secretu camin.
Dientro nun tuvo falta curiosase, atopa-se un picu ende tyanu de penha que la naturaleza atyanou, non obstante àrbolres poderosos incontrarun ende & alhende inraigadæs la felicidà & la opportunidà; crecierun sele, sì q’ansì firme, hagora spurren læs canhæs ta læs gallerìæs, pœlæs que d'aquelha, el cabalheiru a riba & a baxo passaba, quanto si mas pœr puœrtæs & feniestræs nos salones de cùpoles, de læs que nun los queremus expulsar; tornarun-se elhos solo los amos & cumo talos remanecen."
Novelle, Capìtulu 2
"Eliminando los fhondos stratos de fhuœya, atopemus el mas raru de los sitios, un sitiu que talvez nun se tornarà ver nel mundo.
Al cabu, cun todo, ye siempres indagora tan notable ver in riba l terreno que nos scalones q'impobinæn a la torre principal, una raiz de lhameira prendîu & formou un àrbolre tan reciu que solo se ye possible passar por necessidà por arrampicar a l picalin si se quier domina' la vista illimitada. Remaneç-se sì q'ansì tamien prestosamente a visiego ende, por cincar pœr riba todo esti àrbole que tira admirable a l alto pœl aire.
Vamus agradecer intos a l ousau artista, que tan arrogante nos convence de todo n delhæs pinturæs cumo stando nòs presentes; gastou læs meyores horæs de l dìe & de la staçon & andando selmanæs a vuœltæs cun estæs materiæs. N essi requeixu eguou-se pa elhi, & pa l guarda, a l que y lo concedimus, una pequenha & agradable morada.
Nun vahes pensar possibles, miæs vidæs, læs guapæs vistæs a fhuœra & a dientro l sitiu, de l quintanal & de læs muralhæs que tien preparadæs. Sì q'ansì, hagora que todo se describîu tan puro & characterìstico, realizalo ha eiquì n baxo de maneira afhayadiça.
Queremus decora' la nuœssa sala de l quintanal cun estos quadros, & nun ha hi quien nun habia deixa' los sous wœyos inredase pente l nuœssu quintanal regular, arcadæs & corredores a visiego, si nun anhela fhae' læs reflexiones propriæs de sou, cun la vista real de lo vieyo & lo nuœvo, de lo arremelhante, lo intolerante, lo indestructible & lo fresco, lo flexible, lo irresistible, alhà riba."
Honorio introu & informou que s'apresentaræn los cabalhos, lhœw la princesa dixo, intornando-se a l tìu:
"Vamus txubir, & deixai-me ver da veræs lo que m'apresentestis ende nel quadru!"
"De magar q'ando eiquì, q'ascuîtho d'esta impresa & mal serà hagora que requiero, viendo-lo cun los wœyos, aquelho que m'avultaba impossible na narrativa & que remaneç improbable na rèplica". — "Indagora non, mîa vida", alhargou l prìncipe; "lo que vemus ende ye lo que puœde tyigar a ser & a tornase, delhæs cousæs indagora andæn aparadæs, l arte tien que se completar solo si nun se quier que la naturaleza dea rabia". — "Puœs intos polo mènos vamus cabalgar pa riba, & magar que fhuer solo a pie, tengo una gran appetencia por mirar a l rodiu l mundo wœy". — "Tal & cumo vos appeteça", ãpuntou l prìncipe. — "Deixai-nos cabalgar pœla vilha", continuou la señora, "pœla gran quintana la feîra, u innùmeræs barracæs eguen la fhorma d'una vilhina, d'un campamento".
"Ye cumo si læs necessidahes & occupaciones de læs familiæs de l paìs camudaren, axhuntadæs n esti puntu central, asoleyadæs, por ver ende l observador attento todo lo que la persona fhai & necessita; afigura-se una, pœr un intre, nun se tener falta de denheiro, que cada negocio ye possible ende resolvelo por tsalaneo directo, & ansì ye da fheitho.
De magar dami'l prìncipe motivu a nœithe d'essa reseña, fhoi-mi enforma agradable pensar, cumo eiquì, u montes & tyaneira son contiguos, intrambos expressen tan nidio lo que necessitæn & lo que quieren.
Ansì cumo la xhente montesino sabe transforma' la madeira de læs suæs viescæs de cien fhormæs, & sabe diversifica'l fhierro dependiendo de cada usu, ansì vienen elhos a ende a la scontra cun los bienes mas diversos, u mal ye possible strema'l material & u bien de vezes la finalidà nun se y reconhœç".
"Sei", -- dixo l prìncipe -- "que y impresta l mîou sobrin la mayor attencion a esto, por tratase directamente n esta mesma època l anhu, sobre maneira, mas de recibir que de dar; d'algamalo trata la summa de todu l presuppuœstu l stau egual que si fhuer la minor de læs economìæs domèsticæs.
Sì q'ansì perdonai-me, estimada, nunca mi prestou cabalgar pœl mercau & la feîra; a cada passu ve-se un impedidu & parau, & intos la enorme disgracia torna a prender na miæ phantasìa, que quasj que mi queima nos wœyos, cumo quando vi arder in fhœw una quantidà tan grande de bienes & mercaderìes. Houbi you — valîu, vamus nun mos deixar scaeice' læs horæs agradables!"
Arreparou na princesa, visto que l dignu home ya delhæs vezes la assustaræ cun la descripçon detalhada d'aquel desastre; quando elhi, a saber, cun occasion d'una gran travessìa, de tarde na meyor tabierna de la feîra, que d'aquelha fhormigaba cumo una feîra principal, fhoi dormir enforma cansu & acordou spantosamente polos apelhidìos & læs tyames q'arrodabæn scontra la suæ stancia.
La Princesa intainou montando l sou cabalhu favoritu, & impobinou, in cuœntes de ta riba pœlos portones traseiros, monte a baxo pœlos portones delantreiros cul sou compañeiru roceanu cabalgando, ya q'a quien nun y diba prestar cabalgar cabo elha, a quien nun y diba prestar scortala!
& Ansì Honorio tamien s'atrasou voluntariu de la tan sperada caceirìa, por cincar exclusivamente a l sou servicio. Previsiblemente, auctorizara-se-yos a cabalgar pœla fheîra solo passin ente passu; solo que l adorable moça exhilaraba n cada demora cun una observaçon spirituosa.
"Repito," dixo elha, "la miæ lecçon d'anœithe, d'ende la necessidà de comproba' la nuœssa paciencia".
& De fheitho todo l mundo s'amaçapilou scontra los cabalgantes de tala maneira que mal podiæn continua'l sou camin a dulces. La xhente miraba prestoso la dama moça, & daba-se n tantæs caræs sorrientes el presto decidido de ver que la primer muyer de l paìs tamien yera la mas guapa & graciosa.
Entemiciæn-se montesinos, que guardæn ente penhæs, piceæs & pinales læs suæs moradæs, xaldos de cuœtos, aweiræs & morteiræs, negociantes de vilhæs pequenhæs, & lo que s'axhuntou ende.
De puœis d'una tranquilla wœyada, la Princesa catou cun sigo que l sou compañeiru, cumo todos elhos, ayures pœr unde anduvieræn, lhevabæn mas material de l necessario de vestir, mas tela & panho, mas cinta de guarniçon.
"Ye cumo si læs muyeres effervescentemente & los homes pausadamente nun fhueræn a agradase abondo!
"Vamus, non obstante, deixayos-lo", spetou-y el tìu; "u l home pon la bayura tamien lu fhai sentise bien, per bien, adornase & vestise cun elha".
La guapa dama acenhou cun approbaçon.
Pouco a pouco dierun cun una campa, q'impobinaba a l alfoz, u a l cabu de mũîthæs cabanhinæs & tsamiços, baltiou-yos nos wœyos un edificio mas grande de madeira, & a l velo, un streldu atronicador næs oreyæs sonou-yos a la scontra.
La hora de la cibeira de los animales bravos que s'exhibiæn ende paheciæ andar a l cabu; el lheon fhixzo que la suæ voz de viesca & d'ermu s'ascuîthare de maneira per fhuœrte, que los cabalhos se spantaren, & nun se podiæ scapar de la observaçon, cumo na naturaleza & na existencia pacìfica l mundo, el rey de lo ermo a si mesmu se proclamaba tan bederre.
Mas cabo la cabanha, nun fhuerun a ignora' læs pinturæs coloridæs & colossales, que cun colores violentos & figuræs fhuœrtes arrepresentabæn aquelhos bitsos raros, q'a l velos a l pacìficu sùbdito y fhaen sentir un presto insupperable.

Novelle capitulu 3
L enorme tigre furiosu saltou n riba d'un mouru cun la idea de sfharielhalu, un lheon andaba arreithu mayestàticu, cumo si nun vier presa digna d'elhi, outræs extrañæs & coloridæs creaturæs cabo estæs outræs poderosæs mereciæn mènos attençon.
"Queremus", dixo la princesa, "baxar pa n tornando & mirar mas cerca a los raros huœspides" -- "Ye admirable", dixo l prìncipe, "que l home siempre quierga emocionase cun cousæs bederres".
Atopa-se dientro l tigre per calmu na suæ prision, & hagora tien que se tirar furiosu scontra un mouru, por crese velu a l natural; nun val ya cul assassinato & l homicidio, cul fhœw & la destrucçon: los cantores tienen que lo repetir pœr cada requeixu. La bøna xhente quier que se lo intimide, por sentise bien lhœw, que guapo & afhalagoso ye arrespirar lhibre".
Sì q'ansì qualquieræ cousa bederre que podier remanecer de tal quadru d'horror, todæs & todo se svanecîu de maneira immediata n intrando na zona mas allegre, quando dierun cul porton.
El camin lhevaba primeiro a l rîo, a un sitiu bien strẽithu, unde solo passabæn tsalanes cisterna, solo q'esti, a l xorrecer cumo gran rîo, caltenrà l sou nome & animarà tierræs distantes. Lhœw de l guaceu continuou suavemente cuœsta riba pœr tyousæs de fruîta & ricura bien curiadæs, & mirando a l rodiu l area abierta & bien habitada ta que gradualmente primeiro un bardial, lhœw una viesca, tomarun la compañìa & los lhogares mas prestosos limitando-yos & arrefrescando-yos la vista. Una valhina pradiega que txube, acabante sega' la segunda vez, daba-se un aire a prau de terciopelo, a l in par regau por una rica fhønte que wañaba mas a riba & ansì s'impobinarun a un assomadeiru mas altu & mas scampau, cul que dierun in saliendo de la viesca; spuœis d'un ascensu animau, impero lhœw vierun in frente d'elhos, magar q'a una distancia significativa, nuœvæs matæs d'àrboles, el castielhu vieyu — la meta de la suæ pœllegrinaçon — & como cimeiræs de penhes & mates spuntabæn.
Sì q'ansì a l intorniase — puœis nun houbo quien fhuer quien a venir ta ende, sin dase la vuœlta — dierun pœlos vanos que s'apresentabæn casualmente ente los altos àrboles, a l castielhu principiegu a manzorga, illuminau pol sol mañaniegu, a la parte alta & bien eguada de la vilha, mugorosa por subtiles nublres de fhumo, & ansì successivamente, ta la parte baxa la vilha, a l rîo n delhæs revuœltes cun læs suæs vàrzenæs & molinos, in frente d'una vasta veiga nutricia.
De puœis de satisfazenos la vista, ou meyor, cumo nòs nos afhaemus a l mirar a l rodiu d'un sitiu tan altu, aproviciendo-yos cada vez mas una vista mas vasta & menos limitada, cabalgarun pœr una granda bien tyana, u dierun de cara cun la poderosa muruœca n suœrte de culme de corona verde, unos poucos àrbolres vieyos no fhondeiro arrodiando-la a l pie; cabalgarun pœr elha, & atoparun-se ansì xhusto cun la rimada mas pindia & innaccesible.
Penhæs poderosæs cincabæn ende de magar tiempos immemoriales, intactæs polos cambios, afhitadæs cun bønæs fhundaçones, & por ende amaçapiladæs a lo alto; la que baltiaba n medio, spardiæ scombros irregularmente n enormes lhastræs una n riba la outra & paheciæ-y prohibir a quien mas ousare d'ente elhos qualquiera approximaçon.
Solo que lo pindio, lo fragoso, paheç attraher a la mocidà; imprehender esto, expugnalo, conquistalo, prestaba-yos a los miembros de la partida moços.
La princesa inclinou-se por una tentativa, Honorio andaba a mano. El tìu maternu l prìncipe, si se sentiæ bien a gusto, deixaba-se contentar & nun queriæ que lu vieræn torgau; los cabalhos debiæn tenese arreithos so los àrboles, & queriæn dar a un ciertu sitiu, unde una gran roca offreciæ pœr riba un spacio tyano u se teniæ una vista, que sobrepassaba la vista d'un pàxaru, non obstante impulsando pintorescamente lo uno tras l outro.
El sol, quasj q'al sou vèrtiç mas altu, daba una lhuz per clara; el castielhu principescu cun læs suæs pieçæs, edificios principales, alæs, cùpolæs & torres apaheciæ abondo imponente, l alta vilha n toda la suæ extension; podiæ-se ver tamien commodamente la baxa, quantos & mas podiæn stremase los tsamiços ente elhos pœl telescopio.
Honorio siempres anduvieræ afheithu a lhevar in riba una fherramienta tan conveniente; mirando a riba & a sol rîo, ende læs discontinuæs rasæs montiegæs, alhende la tyaneira q'arremonta & alterna cun tierra tyana & fèrtile n suaves cuœtos, los innùmeros lhogares; puœis ha quanto ya yera tradicional discutir de quanto se ye a apercibir de todo elho d'hi riba.
Na gran extension residiæ una calma seræna, cumo se dà a l mediu-dìæ, quando los antiguos diziæn: Pan duœrme & toda la naturaleza arretien la respiraçon, por nun lu acordar.
"Nun ye la primer vez", dixo la princesa, "q'observo n un sitiu tan altu & distante, cumo la naturaleza clara paheç tan nidia & amigable & outorga la impresion cumo de nun poder haber gafez dala nel mundo, & a l tornar a la morada humana, ya fhuer alta ou baxa, antsa ou strẽitha, siempres ha hi intos daquè por bregar, por aldericar, por curiosar & por eguar".
Honorio, que n essi intre mirando andaba pœl telescopio na direcçon de la vilha, glrayou: "Mirai ende! Mirai ende! Intamou queima' la feîra!" Mirarun a baxo & notarun fhumo, læs tyamæs mugabæn el dìæ.
"El fhœw hagora anda prendiendo la redolada!" daba vozes, siempre mirando pœlæs lentes; tamien s'apercibîu la disgracia polos bønos, tristes wœyos de la princesa.
Reconhociæ-se da quando un roxu resplandor de tyama, la mugor tiraba a l alto, & l tìu maternu l prìncipe fhalou: "Vamus da' la vuœlta! Esto nun tien traça bøna! Vien-mi siempre la lherça de vivir una segunda vegada la disgracia".
Quando arrexhuntabæn los cabalhos pa n baxando, la princesa dixo-y a l vieyu cabalheiru: "cabalgai, aìna, sì q'ansì non sin el cabalheiriçu! Dexai-mi a Honorio! Nòs continuaremus tras vòs outros aìna".
El tìu sentîu-lo cumo sensato, da cierto, lo necessario d'essæs pallabræs & cabalgou, tan aìna cumo l camin deixaba, baxando la cuœsta erma & grandiça.
A l senta' la princesa, dixo Honorio: "Cabalgai, suæ Alteza, supplico-vos-lo, dispacino! Tanto na vilha cumo n castielhu los puœstos de bombeiros stan na meyor situaçon, quanto si mas siendo un casu tan excepcional & extraordinariu. Vamus nun mos deixar tracamundiar. Eiquì si q'ansì l terreno ye ruino, candinga & herba curtio, cabalgar aìna ye inseguro; de qualquieræ fhorma, quando demus a ende, el fhœw ya andarà baxo".
La princesa nun lo pensou possible; vìa l fhumo spardiendo-se, pensou tener visto una fulgor de tyamæs, ascuîthar un gølpe & ximelgarun-se hagora na suæ phantasìa todælæs figuræs de l horror, que, infelizmente, incorporarun cun sobrada fhondura la narrativa que repitieræ l extraordinariu tìu de la queima quando la feîra annual.
Esti casu yera bønu, terrible, surprehendente & caltriante abondo por deixar un presentimiento & una idea d'infortunio recurrente; quando a l atapecer na feîra, cun bayura tsamiços, surdîu un incendio repentino de commercio a commercio, inantea spantase los que dormiæn dientro & a l rodiu d'essæs cabanhæs flrouxæs; acordando de suœños profundos el propriu prìncipe saltou a la ventana extrañamente adormecidu & campsu a l ver illuminase terriblemente todo, tyama tres tyama, blrincando a mandreitha & a manzorga, açoutando-lu.
Fhønte
No comments:
Post a Comment