Frailres medievales fhalabæn ente sigo una mixtura de lhatino & vernáculo. Yera una lhingua informal pa los que s'iniciabæn.
Frailres eruditos europeos occidentales fhalabæn nel sieglo XI da quando ente elhos una singular mixtura de fhala vernácula local (fhormæs mas antiguæs d'irlandes, alto-aleman, & talvez tamien holandes) & lhatino.
Mũîtho nos lo indica. Lo principal — magar q'indirecto — n evidencialo son læs 'glossæs', commentarios informales scriptos næs veiræs ou ente los renglrones de textos theológïcos existentes. Da quando l tiempu todo, mũîthes vezes na mesma phrase, diendo & veniendo ente lhatino & vernáculo. Casos d'estos conhœcen-se n monasteirios angleses & alemanes.
Talvez los meyores exemplos sean delhos de manuscriptos vieyos irlandeses, cumo los commentarios in Félire Óengusso (Calendario Sacro Oengus), cun los que Nike Stam, specialista n lhingues célticæs, obtuvo l sou doutorau na Universidá d'Utrecht.
El textu anotau ye d'a parti'l sieglo IX, el commentario de riba ye de dous ou trés sieglos mas tarde. Stam: "El commentario forneç detalhes de los santos que se traten ende. & La intençon fhoi probablemente explicar essi irlandes del sieglo nuœve, por tener camudada ya considerablemente la lhingua irlandesa nos sieglos por venir".
Nel commentario van irlandes & lhatino entemicidos. Ha hi, por casu, ayures "scarait feliciter" (elhos fhueræn felizes xebrando-se). La primeira pallabra ye irlandesa, la segunda lhatina. Outru exemplo mas lhargo apaheç ansí: "hoc die ad romam tasc bais maire pervenit": 'N essi díæ, tyigou la noticia de la muœrte Maria Rome' (lhatino n itálicu).
"Un frailre vaî mercar & fhai-lo n un tracamundio incomprehensible pa l d'a fhuœra d'angles & lhatino"
Nike Stam piensa ser possible ver a partir de l textu a los flaires fhalando læs duæs lhinguæs bien. "Ye bien probable q'elhos tamien, da quando, ente sigo, fhalaren irlandes & lhatino. Ha hi un textu ceho medieval que nun ye cumo pa disestimar: un frailre vaî a la plraça & fhai d'elho un barulhu incomprehensible".
Entetecer pente cada un de dous idiomas differentes n una dissertaçon ente xhente fhalando-læs bien tyama-se code-switching. Na década los noventa fhoi ente linguistas n Hollanda thema de pesquisa popular & real. Compruœba-se bien n Hollanda: Ascuîtha-se fhalar pœlæs stradæs ou n tren: fhiyos de migrantes fhalando ente sigo un barulhu virtuosu d'Holandes & outru idioma (cumo Berber ou Turco).
Irlandes & lhatino entemicidos nos commentarios al Félire Óengusso de l sieglo nueve (Santu Calendario Oengus). Diz: "hoc die ad romam tasc bais maire pervenit": "n aquel díæ tyigou la noticia de la muœrte María Rome". Læs pallabræs tasc bais maire son irlandeses.
Photo Bibliotheca Bodleian, Oxford.
Photo Bibliotheca Bodleian, Oxford.
Normalmente ye un phenómeno coloquial, pensamus. Sí q'ansí cun la tyigada la Rede de redes & los teléphonos cellulares, hagora scribe-se (bien, mechanographía-se) & nacen variedahes u se dá n gran scala: applicativos, foros na Rede.
In Maroc.nl daquien scribe: "In Shaa Allah dat je met behulp van Allah Ta'ala in de waarheid je weg helemaal terug vindt, that the nights no longer frighten you and the days lighten up" (trés idiomas!) ("Ansí quiera Dîous que cun adiuda de Dîous & la verdá a la suæ maneira vuœlvas a atopa'l camin, que læs nœithes ya nun t'assusten & los díæs aclaren"). Un portal afhalau a la mocidá sinohollandesa: "Er gaat niks boven tung fong leu seng fung mee" ("Seng tung ato fong leu ye lo mas"). Tamien s'alcuœntra commutaçon de códigu a maguyo ente hollandes patron & dialectu. GeenStijl por casu: "Ik stel voor dat we bijeen leggen voor een nieuwe tractor voor deze jongeman. Alleen welke kleur tractor hedde gij?” ("Propongo cotizar a comuña por un tractor nuœvu pa esti muçu. Solo que de que color?").
Los commentarios de los freiros irlandeses yeræn probablemente tan informales, & egual s'ingidiyabæn tanto cumo estæs reacçones nos foros de læs Redes.
Nike Stam: "El barulhu fhai-se automático, in parte consciente & n parte inconsciente. Ve-se-yos preferir da quando dizir daqué n lhatino, sí q'ansí mayormente paheç da fheitho arbitrario. Ye daqué que tamien se cultiva dientro de tal collectivu. Dá-yos el sou proprio spacio, la suæ propria identidá. Essos frailres posicionaræn-se cun esto cumo una elite independiente fhuœrte spiritual & intellectual".
Ha hi tamien un guapu exemplo d'un commentario de textu holandes, u los monacales combinæn ente sigo la suæ lhingua nativa cun lhatino. Coincidentemente — ou non casual del todo? — esti ye un commentario de l primer textu n holandes mas lhargu que tenemus: El Leidse Willeram, una adaptaçon de l Cantar de los Cantares n holandes antiguo a mediæs de l sieglo onze. Ha hi un commentario que per detalha & pœl que s'explica cumo esti textu — a primer vista un Cantar de sponsales cun tinctes eróticos — debe ser un discursu metaphóricu de la relaçon ente Dîous & creyente. Una phrase týpica l commentario ye: "Wanda min sponsus is deus et homo ande her warth incarnatus ex virginali castitate”. Quier dizir: "Por se'l mîou home Dîous & home tornou-se n carne de la castidá immaculada".
