– Non, you
sou de l norte, respondîu l muçu. L obreiru, spuœis de vazia’ læs
vagonetæs, sentou n suœlu, feliz cul acidente; & caltuvo la suæ
bravura muda, simplemente alçaræ los wœyos pa l carroceiru, cumo
avergonçau por tantæs pallabræs. Esti ùltimu, de fheitho, nun avezaba
fhalar tanto. La cara l extrañu debîu sentay bien & debîu sentir un
Pruyir d’essos de confidenciæs q’alquando fhaen que los vieyos fhalen a l
alto la lheva pante sigo.
– You, dixo, sou de Montsou, tyamo-me Bonnemort.
– Ye un alcuñu? introgou Etienne plasmau.
El vieyu dîou una risadina de satisfaçon, & ãpuntou pa la Voreux:-
Sì, sì… Sacarun-me d’ende très vezes a catsos, una cul pelo todo
amburaho, outra cun tierra ta la menæçuœla, la terceira cun la barriga
inflada d’awa cumo una xaronga… Intos, a l ver que nun querìæ morrer,
tyamarun-me Bonnemort, por rise.
La suæ
allegrìa aumentou, un rintsìu de roldana mal ingrasada, q’a l cabu
acabou n un acessu terrible de tos. La macona l fhœw, hagora, brilhaba-y
cun toda la suæ lhuz pœr riba la gran cabeça, cul pelo ralo &
blranco, la cara atsaplada, d’una pallidez lìvida, tsiscada de mantsæs
azuladæs. Yera pequenhu, el pescuœçu enorme, los gordos de la pierna
& los calcañares p’a fhuœra, & unos braços lhargos cun unæs
manœs quadradæs que y baxabæn ta læs rodiyæs. Pa de tras, cumo l sou
cabalhu que cincaba imòbile sobre læs patæs, sin pahecer sufrir cul
aire, avultaba fheithu de piedra, avultaba nun suspeithar nin de l frìo
nin de læs rabaseiræs que y xiblabæn næs oreyæs. In tussiendo, garganta
sfheitha por un fhundu resquemor, cuspîu a l pie de la macona, & la
tierra scurecîu.
Etienne miraba-lu, miraba l suœlu q’ansì intafharraba.
– Ha mũîtho que trabayahes na mina? Dixo-y.
Bonnemort abrîu los dous braços cun gran sparaban.
– Ha mũîtho, ah! sì!… Nun tenìæ ma oîtho anhos quando baxei, vehes! Precisamente na Voreux, & hagora tengo cinqüenta & oîtho.
Calculai un pouco… Tengo fheitho de todo ende n dientro, primeiro cumo
pintse guardavìæs, spuœis cumo vagoneiru n teniendo fhuœrça pa
imburriar, spuœis posteador diez & oîtho anhos. Lhœw, polæs malditæs
piernæs miæs, mangarun-me a scavar, rambleiru, remendador, ta que
tuvierun que me sacar de l fhundu, por dizi’l médicu que d’outra maneira
diba cincar alhà. Intos, ha
cinco anhos d’esto, fhexzierun-me carreteiru… Como? guapo ye, cinqüenta
anhos de mina, d’elhos quarenta & cinco n fhundu!
A l fhalar,
catsos arroxahos del carbon, que da quando baltiabæn na macona,
illuminabæn-y la cara pàllida cun un visu color de sangre.
–
Dizen-mi q’arrepouse, continuou. You nun quiero, piensæn que sou fatu
enforma!… Dirìæ a gusto dous anhos, ta los sessenta, por recibir una
pension de ciento-oîthenta francos. Si yos dier læs bønæs nœithes wœy,
dabæn-mi da reo la de ciento-cinqüenta. Son picardiosos, los cocos!…
Arriendæs d’elho, sou sòlidu, exceto a respeito de læs miæs piernæs. Ye,
vehes-lo, l awa que mi caltriou na pelheya, a fhuœrça de ser regau ta l
ruœldu. Delhos de dìæs nun sou mesmamente a ximelgar una pierna n sin
glrayar.
Outra crisis de tos volvîu interrumpilu.
– & Esso fhai-vos tussir tamien? Dixo Etienne.
Sì q’ansì respondîu que non, ximelgando la cabeça violentamente. Spuœis, des que pudo fhalar:
– Non, non,
ando acatarrau, de magar l outru mes. Nunca tuvi tos, hagora nun sou a
sfhazeme d’elha… & Lo gracioso ye que cuspo, ye que cuspo…
Un raspiaçu txubîu-y de la garganta, cuspîu negro.
– Ye sangre? Introgou Etienne, ousando a l cabu introgalu.
Sele, Bonnemort enxugaba la bouca cun la vuœlta la mano.
– Ye
carbon… Tengo abondo na miæ cadarmæ cumo pa scaleceme ta l fin de los
mîous dìæs. & Ha cinco anhos que nun pouso los pies pœl fhundu.
Alrmazenaba delho, polo que paheç, in sin lo saber. Bah! Caltien-se!
Houbo un
silencio, el martielhu lhøñe cutìæ gølpes regulares na mina, l aire
passaba cun la suæ queixa, qual apelhidìu de fhame & xibieira
venidos de læs profundezæs de la nœithe. Cara a læs tyamæs q’assustabæn,
el vieyu continuaba mas baxo, arremaçcando læs memoriæs. Ah! Claro,
elhos & los de sou anduvieræn picando pœla calicata mũîthu tiempu!
La familia trabayaba pa la Compagnie des mines de Montsou, de
magar que se crearæ; & esso databa de lhøñe, diba ya ciento-seys
anhos. El sou wœlu, Gillaume Maheu, un rapaz de quinze anhos d’aquelha,
atoparæ del carbon graso n Réquillart, la primer mina la Compagnie, una
mina vieya wœy abandonada, so ende, cabo la fàbrica d’açùcare Fauvelle.
Sabìæ-lo todu l paìs, ya que l fhilon atopau tyamaba-se l fhilon
Guillaume, pol nome l wœlu. Nun lu conhœcieræ, un gurdu polo que se
contaba, per fhuœrte, muœrtu de vieyu a los sessenta. Lhœw, el paî,
Nicolas Maheu, que y dizìæn el Buriu, de mal a penæs quarenta anhos,
cincaræ na Voreux, de la que la andabæn abriendo: un argayu, una
spalmaçon completa, sangre bebido & wœssos comidos polæs penhæs.
Dous de los sous tìos & los sous très ermanos, mas tarde, deixarun
tamien ende l pelheyu. Elhi, Vincent Maheu, que salieræ quasj q’inteiru,
læs piernæs mal arreithæs, passaba por un tipu rescamplau. Que fhazer
intos? Fhazìæ falta trabayar. Tenìæ-se fheitho esso de padres a fhiyos,
cumo lo tuvieræmus fheitho cun qualquiera outra cousa. El fhiyu,
Toussaint Maheu, morrìæ hagora ende, & los sous nietos, & toda
la suæ xhente, que vivìæn in frente, na colomina. Ciento-seys anhos de
matança, los nenhos tres los vieyos, pa l mesmu patron: Eh? bien de
burgeses nun serìæn a contar tan bien la historia de sou!
– Outra vez, a l comer! murmurou da nuœvo Etienne.
– Lo que you digo, si ha hi del pan pa comer, puœde-se vivir.
Bonnemort
calhou, intorniando los wœyos pa scontra la colomina, u s’andabæn
prendiendo una a una læs lhuzes. Læs quatro sonabæn nel campanariu de
Montsou, & l frìo cutìæ indagora mas.
– Ye rica la vuœssa Compagnie? Dixo Etienne.
El vieyu alçou los costinos, lhœw deixou-los baxar, cumo so una fana denheiro.
Ah! sì!..,
Ah! sì!… Quiçabes non tan rica cumo la suæ vizina, la Compagnie
d’Anzin. Sì q’ansì milhones & milhones lo mesmo. Ya nin se cuœnta…
Diez & nuœve minæs, de læs que trelze son pa la explotaçon, la
Voreux, la Victoire, Crèvecœur, Mirou, Saint-Thomas, Madeleine,
Feutry-Cantel, outræs indagora, & seys d’agotamiento ou aireaçon,
cumo Réquillar… Diez-mil obreiros, concessiones que s’extienden pœr
sessenta & siete conceyos, una extraçon de cinco-mil toneladæs pœr
dìæ, una vìa de tren comunicando todælæs minæs, & delhos de
talheres, & delhæs de fàbricæs. Ah! Sì!.., Ah! Sì!.., perræs si que
ha hi!
Un
Arroldar de vagonetæs, sobre los rieles, fhixzo alça’ læs oreyæs de l
gran cabalhu amarielhu. A baxo, la gavia tenìæ que s’arreparar, los
molineiros volvieræn a la xheira. Ente que speraba pol sou animal, pa n
baxando, el carreteiru dixo dulcemente, pante sigo:
– Nun fhai falta avezase a tsarrar, maula!… Si Hennebeau soupier no que pierdes el tiempu!
Etienne, pensativu, miraba la nœithe. Introgou:
– Intos ye d’Hennebeau la mina?
-Nun ye, explica l vieyu, Hennebeau nun ye ma l diretor gëneral. Pagæn-y cumo a nòs.
Cun un paraxismu, el muçu ãpuntou pa scontra la imensidà de læs tenieblræs.
– De quien ye intos todo esto?
Pero
Bonnemort cincou un intrin sufocau por una nuœva crisis, de tala
violencia que nun yera a arretoma’l aliendu. A l cabu, quando cuspîu
& enxugou la scuma negra de los sous morros, dixo, pa l aire
q’aumentaba:
– Eh? De quien ye todo esso?
– Nun se sabe. De xhente.
&, cun
la mano, ãpuntou næs solombræs pa un puntu vagu, un sitiu inorau &
remotu, poblau por essa xhente, pa quien Maheu staba picando pœla veta
mas d’un sieglo. La suæ voz assumieræ una specie de lherça religïosa,
yera cumo si tuvier fhalaho dende un tabernàculo inacessible, u l dîous
fhartucu & agatsau, a l que todos y dabæn la suæ carne, & a l
que nunca vieræ.
– Si polo mènos unu comieræ abondo del pan! repitîu Etienne pœla tercer vuœlta, sin transiçon aparente.
– Sí señor! Si se comieræ siempre del pan, serìæ bøno enforma!
El cabalhu
martsaræ, el carreteiru sumîu quando y tocou, cun un passu arrastrau
d’invàlidu. Cerca de la tolva, l obreiru nun se movieræ, fheithu un
duvielhu, puxando l caçu ente læs rodiyæs, mirando a l vazio los sous
grandes wœyos apagahos.
In garrando
l sou paquete, Etienne indagora nun s’alhoñaræ. Sentìæ læs rabaseiræs
xhelay el lhumbu, ente que l sou peithu queimaba, de lantre l gran fhœw.
Quiçabes, de todæs maneiræs, fhairìæ bien afhalando-se pa la mina: el
vieyu podìæ nun lo saber; intos, resinose, aceitarìæ qualquier lhabor. U
dir & n que tornase, pente esti paìs afhamiau pol paru? Deixa’l
cadàvere d’un perru perdidu tras una muria? Sì q’ansì, inquietaba-lu una
vacilaçon, una lherça a la Voreux, a l medio d’esta lhaneira rasa,
afhogada so una nœithe tan spessa. A cada borrasca, l aire pahecìæ
xorrecer, cumo si bufaræ dende un horizonte cada vez mas ampliu. Nun
habìæ alborecer nel cielo muœrto, solo los altos fhornos ardiendo, ansì
cumo los fhornos de coke, insangrentando la scuridà, sin illumina’ lo
disconhœcido. & La Voreux, nel fhundu l sou fhuracu, cul sou Cincar
de bestia mala, atsaplaba-se mas, arrespiraba cun un aliendu mas gurdu
& mas lhargu, cun traça cafiante pola suæ dolorosa digëstion de
carne humana.
rt this adI, II
Metanos læs
erìæs de pan & remolatsa, la colomina de los Dous-Cientos-Quarenta
dormìæ so la nœithe negra. Stremabæn-se vagamente los quatro imensos
cuœrpos de casinæs adosadæs, de los cuœrpos de quartel ou d’hospital,
gëomètricos, parallelos, que xebrabæn læs très lhargæs avenidæs,
divididæs in quintanales ermanos. &, nel pandu ermu, la ùnica queixa
de læs rabaseiræs ascuîthaba-se nos inreyahos arrincahos de los zarros.
A n ca los
Maheu, nel nùmæru 15 de l segundu cuœrpu, nada nun se movìæ. Tenieblræs
spessæs afhogabæn l ùnicu quartu de l primer nivel, cumo atsaplando cul
sou pesu l suœnhu de los seres que s’ascuîthabæn ende, n una pila, la
bouca abierta, spalomilhaos de fatiga. Magar el frìo vivo d’a fhuœra, l
aire pessaho tenìæ un calor vivo, aquelha calor sufocante de los quartos
que meyor se caltienen, que guœlen a armento humano.
Læs
quatro sonarun nel cucù de la sala l stragal, nada nun indagora nun se
ximelgaræ, aliendos finos xiblarun, acompañahos de dous ronquidos
sonoros. & Bruscamente, Catherine acordou. Na suæ fatiga contaræ
cumo siempre, los quatro gølpes de la campana, pente l suœlu, sin atopa’
la fhuœrça p’acordar da fheitho. Lhœw, læs piernæs sacadæs p’a fhuœra
los cobertores, palpou, prendîu un fòsforu & prendîu la vela. Sì
q’ansì cincou sentada, la cabeça tan pesada que baltiou pa tras ente los
dous costinos, cediendo a l impulsu invencible d’arrecostase outra vez
nel cabeceiru.
Hagora la
vela illuminaba l quartu, quadrau, de duæs feniestræs, que très camæs
intyenabæn. Habìæ un alrmariu, una mesa, duæs sielhæs de nozal vieyo,
cun un ton afhumau q’intafharraba duramente læs paredes, pintadæs
d’amarielho claro. & Mas nada, delhos de fharrapos gindando d’unæs
puntæs, un zapicu mangau n suœlu, aveirau a una scudielha colorada que
valìæ d’almofia. Na cama a manzorga, Zacharie, el mas vieyu, un muçu de
venti & un anhos, dormìæ cul ermanu Jeanlin, que tenìæ onze anhos;
na d’a manzorga, dous rapazinos, Lénore & Henri, la primeira de seys
anhos, el segundu de quatro, dormìæn nos braços uno de l outro; a l in
par Catherine compartìæ la tercer cama cun la ermana Alzire, tan
insinificante pa los sous nuœve anhos que nin la tenrìa sentido a la
veira d’elha, si nun fhuer pola tsepa de la pequenha inferma que se y
tyancaba næs costielhæs. La puœrtæ de cristal staba abierta, daba pa
ve’l corredor de la pousa, la specie de butielhu u l paî & la maî
ocupabæn una quarta cama, scontra la q’houbieræn istalla’l bierçu de la
ùltima venida, Estelle, de mal a penæs très meses.
Sì
q’ansì, Catherine fhixzo un sfhuœrçu desperau. Sporrìæ-se, apretaba læs
duæs manœs nel pelo burio, que s’imburulhaba na tiesta & na nuca.
Finina pa los sous quinze anhos, mal amosaba læs extremidahes, a fhuœra
de la strẽitha fhunda de la camisa, unos pies azulones, cumo tatuahos
cun carbon, & unos braços delicahos, d’una blrancor de lheithe que
contrastaba cul ton pàllidu de la cara, stropiada ya por lhavase
continuamente cun xabon negro. Una ùltima bociada abrîu-y la bouca
abondo, cun los dientes soberbios na pallidez cloròtica de læs xenxivæs;
ente que los wœyos buxos tyorabæn nel sou suœnhu combatidu, cun una
expression dolorosa & francia, que pahecìæ inflar de fatiga la suæ
snudez inteira.
Pero un gruñidu vieno de la pousa, la voz de Maheu gaga, arrastrada:
– Meca! Ye la hora… Yes tu la que s’alhuma, Catherine?
– Sì, paî… Acabæn de picar a baxo.
– Apura-te, galbaneira! Si nun bæillares tanto anœithe domingo, spertabæs-nos mas ceho… Que vida de galbana!
& Segîu reburdiando, solo que l suœnhu lu arretomou, læs retafhilæs volvîerun-se vergonçosæs sumiendo n un nuœvu ronquidu.
La
rapazina, de camisa, scalça n suœlu, diba & venìæ pœl quartu. Cumo
elha passaba de lantre la cama d’Henri & de Lénore, tapou-los bien
outra vegada cul cobertor, que sgilaræ; & nun acordarun,
spalomilhahos nel suœnhu profundu de la infancia. Alzire, los wœyos
abiertos, roldara por garra’l sitiu calliente de la ermana mayor, in sin
pronunciar una pallabra.
– Hale,
Zacharie! & Tu, Jeanlin, Hale! Repetìæ Catherine, de pie de lantre
los dous ermanos, que remanecìæn sporridos, cun læs narizes in
cabeceiru.
Tuvo
q’agarra’l grande pœl costin & solmenalu; intos, ente que
reburdiaba insultos, elha decidîu scobrilos quitando la sàbana.
Pahecîu-y gracioso, mangou-se a rir, a l ve’ los dous rapazos debatise,
læs piernæs snudæs.
– Ye una
fatada, deixa-me! Reburdiou Zacharie de mal humor a l sentar. Nun mi
prestæn læs tsacotæs – Oh, Dîous mîou! Que vos tenehes q’alhevantar!
Yera
flracu, sgamayau, cara lharga, intafharrada cun delhos de pelos ralos de
barba, cul pelo amarielho & la pallidez anémica de toda la familia.
La camisa txubìæ-y a la barriga, & baxou-la, non por pudor, baxou-la por nun tener calor.
– Picarun a baxo, repitîu Catherine. Vamus, upa! El paî rabiaba.
Jeanlin, que s’acurrucaræ, volvîu a cerra’ los wœyos, diziendo:
– Ve-te a cagar, stou dormiendo!
Dîou outra
risada de bøna nenha. Yera tan pequenhu, los miembros finos, cun
articulaçones enormes, agrandadæs polæs scròfulæs, que lu garrou n
cuœlho. Pero andaba inquietu, cun la suæ màçcara de simiu pàllidu &
increspau, caltriau polos sous wœyos verdes, agrandahos polæs suæs
grandes oreyæs, pàllidu pola rabia de ser dèbile. Nun dixo nada,
mordîu-la nel peithu dreithu.
– Bitsu malu! Murmurou elha, conteniendo un glrayidu & pousando-lu n suœlu.
Alzire,
silenciosa, cun la sàbana n caçu, nun dormieræ da nuœvo. Segìæ cun los
wœyos intelligëntes d’inferma a la ermana & a los dous ermanos,
q’hagora se vestìæn. Spañîu outru alderique pola almofia, u los rapazos
imburriarun a la mocina por lhavase elha cun tiempu enforma. Læs camisæs
volarun, ente que, indagora inflahos pol suœnhu, s'alleviabæn in sin
vergønça, cun la facilidà tranquilla d’una camada de cadielhos, crecidos
xhuntos. Pa de tras, Catherine fhoi la primeira n star preparada.
Mangou los bombatsos de mineiru, punxo la tsaqueta de roupa d’awæs,
anodiou l cadarçu azul al caramielhu; &, cun esta ropa lhimpio de
lhunes pahecìæ un homin, sin que quedare de l sou sexu ma l suave
valumbu de l cadril.
–
Quando torne l vieyu, dixo maliciosamente Zacharie, starà contentu por
atopa’ la cama sfheitha… Sabes, vou contay que fhuisti tu.
El vieyu
yera l wœlu, Bonnemort, que, a l trabaya’ la nœithe, dormìæ de dìæ; ansì
la cama nun sfrecìæ nunca, siempres habìæ dientro daquien roncando.
Sin
responder, Catherine mangaræ-se a saca’l cobertor & a arremetelu. Sì
q’ansì, n un intrin, barulhos ascuîthabæn-se tras la parede, na casa
vizina. Esses costruçones de lhadriyos, eguadæs economicamente pola
Compagnie, yeræn tan fines que la mas mìnima arrespiraçon yera a
caltrialæs. Vivìæ-se coldu cun coldu, d’un cabu a l outru; & nada de
la vida ìntima s’ocultaba, nin a los nenhos. – Un passu pessau
solmenaræ una scaleira, lhœw houbo cumo una baltiada suave, segida d’un
suspiru d’allivio.
– Boh! Dixo Catherine, el Levaque baxa & Bouteloup va buscar a la Levaque.
Jeanlin
rîu & a Alzire brilharun-y los wœyos. Cada mañana intretenìæn-se
ansì cul ménage à trois de los vizinos, un posteador que y daba pousada a
un picador, lo que proporcionaba a la muyer dous homes, un de nœithe
& outru de dìæ.
Esti excertu sta scritu n version collateral (simplificada - vèi el menù)