Audio
Na tyaneira rasa, so la nœithe sin strelhæs, d'una scuridà & una spessor de tincta, un home segìæ solu l camin principal de Marchiennes a Montsou, diez kilòmetros d'adoquin partiendo todo recto, pente los campos de remolatsa. De cara, nin se vìæ l sol nigru, & solo tenìæ la sensaçon de l immensu horizonte planu polos soplros de l aire de março, rabaseiræs tan ampliæs quanto n un mar, xheladæs por tener varrido lhewæs de lhamuœrgæs & de tierræs ermæs. Dala solombra d'àrbole nun mantsaba l cielo, los adoquinos disindolrcabæn-se cun la direithura d'un banzau, metanos la borrina cegando læs tenieblræs.
L home partieræ de Marchiennes contra læs duæs. Andaba cun un passu arreblagau, so l algodon fino de la suæ tsaqueta & de l sou pantalon de terciopelo. Un paquetin, amarrau n un panhuœlu a quadros fhadiaba-lu mũîtho; & sofhitaba-lu scontra l sou costau, ora cun un coldu, ora cul outru, pol amor d'introducir a l fhundu de los sous bolsos læs duæs manœs a l in par, manœs afhormigadæs que læs corrientes de l aire de l este fhazìæn sangrar. Occupaba-y una sola idea la cabeça valreira d'obreiru sin trabayu & sin abelluw, la sperança que l frìo serìæ mènos vivo spuœis de l alborecer. Spuœis d'una hora, diba ansì adelantrando quando a manzorga a dous kilòmetros de Montsou catou delhos de fhœws roxos, très fhogeiræs queimando a l abertal, & cumo si stuvieren suspendidæs. A l intamu duldou, de la lherça; spuœis nun fhoi a resjsti' la dolorosa necesidà de scalecer un intrin læs manœs.
Un camin pandu afhondaba. Todo sumîu. L home tenìæ a mandreitha una staqueira, una muria de banzos cerrando una vìa ferrea; ente q'un pindiu d'herba s'elevaba a manzorga, coronau por fayæs tracamundiadæs, una vision d'un vilhar de teithos baxos & uniformes.
Fhixzo cerca de dous-cientos passos. Bruscamente, n una revuœlta l camin, los fhœws reapahecieræn cabo elhi, sin que comprehendieræ primeiro como queimabæn tan alto nel cielo muœrto, paheciendo lhunæs de fhumo. Sì q'ansì a l ras de l suœlu, detuvieræ-lu outra vision. Yera una massa pesada, una pila de construcçones atsapladæs de la que s'alçaba la figura d'una tsimenea de fàbrica; brilhos raros salìæn de læs ventanæs puœrcæs, cinco ou seys farolæs tristes pel exterior, d'armaçones cun læs madeiræs arrenegridæs q'alhiñabæn vagamente los perfiles d'enormes cabalhetes; &, d'esta fantàstica appariçon, afhogada na nœithe & n fhumo, elevaba-se una voz sola, l aliendu spessu & lhargu d'una fhuga de vapor, que nun se yera a ver.
Intos, l homme reconhocîu una mina. Dominou-lu l apuru: que adelantraba? Nun diba haber trabayu. In cuœnta dir scontra los edificios, adventurou-se finalmente a txubir a l fhuœxu u ardìæn læs très fhogeiræs de carbon, in maconæs de fhierro fundido, pa illuminar & scalece'l lhabor. Los picadores tuvieræn que trabayar ta tarde, sacabæn indagora los escombros inùtiles. Hagora, ascuîthaba los molineros imburriando los trenes nos cabalhetes, yera a stremar solombræs vivæs apilando læs vagonetæs cerca de cada fhœw.
- Bœnæs, dixo aveirando-se a una de læs maconæs.
Dando l costin a la fhogeira, el carreteiru staba de pie, un vieyu vestidu cun una roupa de lhana violeta, gastando una monteira de pelheya cuniyu; ente que l sou cabalhu, un cabalhon amarielhu, speraba, cun una immobilidà de piedra, a que se vaziaren læs seys vagonetæs cargadæs por elhi. L operariu q'andaba na roldana, un rapazon açafranau & flracu, nun s'apuraba, sofhitando-se na palanca cun una mano afhormigada. &, alhà riba, l aire augmentaba, un oral xhelau, de l que los grandes aliendos regulares passabæn cumo gœlpes de fhouç.
- Bœnæs, respondîu l vieyu.
Fhixzo-se l silencio. L home, que se sentìæ observau cun sfhoutu, dixo l sou nome da reo.
- Tyamo-me Etienne Lantier, sou machinista. Nun ha hi trabayu eiquì?
Læs tyamæs illuminabæn-lu, debìæ tener venti-un anhos, per prietu, curiosu, avultaba fhuœrte magar los sous miembros pequenhos.
Tranquillizau, el carreteiru assentîu.
- Trabayu pa un machinista? non, non... Presentarun-se dous indagora anœithe. Nun ha hi nada.
Tayou-yos la pallabra un airon. Intos, Etienne introgou, ãpuntando a la pila scura de læs construcçones, a l pie l fhuœxu:
- Ye una mina, acuei?
El vieyu, esta vegada, nun fhoi a responder. Afhogaba-lu un accesu de tos violentu. A l cabu, cuspîu, & l scupitaçu, pœr riba l suœlu pùrpura, deixou una mantsa negra.
- Sí, una mina, la Voreux... Mirai! La colomina mineira ta eiquì cerquina.
A l in par, cul braçu sporridu, ãpuntaba na nœithe a l lhogar u l muçu adivinaræ los teithos. Sì q'ansì læs ses vagonetæs stabæn valreiræs, segîu-læs sin arrestalha' la tralha, cun læs piernæs tiesæs de l rheumatismo; ente que l cabalhon amarielhu martsaba solu, puxando pesadamente ente los rieles, so una nuœva borrasca, que y respigaba l pelo.
La Voreux, hagora, biltaba de l suœñu. Etienne, que se scaheicîu cabo la fhogueira por scalecese læs pobres manœs sangrantes, mirou, alcontrou cada parte la mina, el cabanhon galipotiau de la planta de criba, la torre la mina, la vasta càmara de la màchina d'extracçon, la torreta quadrada de la bomba l sumidoîru. Essa mina, mangada a l fhundu una fhondonada, cun læs suæs construcçones de bloque plano, alçando la suæ tsimenea cumo un cuœrnu minaçante, avultaba-y tener un aquel malignu de bitsu culdiciosu, agatsada ende pol amor de devora'l mundo. N examinando-lo, pensaba n si mesmu, na suæ existencia de vagabundu, tres oîtho dìæs catando trabayu; vìæ-se da nuœvo nel sou talher nel ferrocarril, cutiendo a l sou xefe, expulsau de Lille, expulsau de todo ayures; el sàbado, tyegaræ a Marchiennes, u dizìæn q'habìæ trabayu, næs frawæs; & nada, nin næs frawæs, nin a n ca Sonneville, tuvieræ que passa'l domingo ascondidu so læs madeiræs d'un talher de carreteiru, d'u l capataz acabaræ por expulsalu a læs duæs de la nœithe. Nada, nin un centavu, nin mesmamente un regoxu: que diba fhazer ansì pelos caminos, a l debalo, mal a penæs sabiendo u s'abellugar de l oral? Sì, bien que yera una mina, læs farolæs raræs illuminabæn el pavimento, una puœrtæ abierta bruscamente permittieræ-y enteve' los fhogones de los gëneradores, so una clareza viva. Staba-se explicando ta que l scape de la bomba, essa arrespiraçon grande & lharga, soplrando implacablemente, yera cumo l aliendu intupidu de l monstro.
La maniobra l volteador, inflando l lhumbu, nin alçaræ los wœyos pa Etienne, & esti diba apaña'l sou paquetin baltau n tierra, quando un accessu de tos annunciou la vuœlta l carroceiru. Seliquino, vìæ-se-lu salir de pente la scuridá, segìdu d'un cabalhu amarielhu, q'arremontaba seys nuœvæs vagonetæs plenæs.
- Ha hi fàbricæs pœr Montsou? introgou l muçu.
El vieyu cuspîu negro, spuœis respondîu a l aire:
- Oh! - Nun son læs fàbricæs læs que faltæn. Habrìæhes d'haber visto esto ha très ou quatro anhos! Todo rintsaba, nun s'atopabæn homes, nunca ganhàræmus tanto... & Eiquì andamus outra vez, apretando-nos la barriga. Una verdadeira pena nel paìs, a la xhente andæn dispidiendo-lo, los talheres anden cerrando unu tres outru... Esto nun puœde se' la culpa l imperador; sì q'ansì por que ye que vaî lhuîthar n Amèrica? Sin contar que los bitsos muœrren de chòlera, cumo la xhente.
Spuœis, cun phrases curtiæs, l aliendu entecurtiau, intrambos continuarun queixando-se. Etienne lhevaba una selmana relatando læs suæs inùtiles compræs; intos fhazìæ falta morrer de fhame. Nun tardando mũîtho los caminos dibæn atapinase de mèndigos. Sì, dixo l vieyu, terminarìæ saliendo mal, por nun ser Dîous quien permittieræ sapiar a tantos christianos a caleya.
- Nun ha hi de la carne todolos dìæs.
- & Ya que tuvieræmus del pan!
- Ye verdà, si polo mènos tuvieræmus del pan!
Læs vozes suæs se perdìæn, delhæs de borrascæs trahìæn læs pallabræs n un glrayidu melancòlicu.
Mirai! Dixo l carreteiru apelhidando, intorniando-se pa l sur, Montsou sta ende...
& Cun la mano sporrida tornou siñalar puntos invisibles na scuridà ente que los nomaba. Ende, pœr Montsou, la fàbrica d'açùcare Fauvelle segìa funccionando, sì q'ansì la fàbrica Hoton staba acabante reduci' la plantilha suæ, & mal habìæn el molìn Dutilleul & la corderìa Bleuze pa los cables de mina que resjistìæn. Spuœis, cun un sparaban ampliu, ãpuntou, scontra l norte, a toda una media parte de l horizonte: los talheres de construcçon Sonneville nun recibieræn indagora los dous tercios de los pedidos habituales; mal a penæs dous de los très altos fhornos de læs frawæs de Marchiennes cincabæn prendidos; finalmente, na vidriera Gagebois, un paru obreiru minaçaba, por stase fhalando d'una reducçon de salario.
-Sei-lo, sei-lo, repetìæ l muçu a cada indicaçon. Tyego a essi puntu.
- A nòs outros vaî-nos bien t'hagora, spetou l carreteiru. Læs minæs non obstante diminuyerun la suæ extracçon. & Mirai, de frente, na Victoire, nun ha hi ma duæs batterìæs de fhornos de coke que queimæn.
Cuspîu, martsou tras el sou cabalhu somnolientu, spuœis de lu aquartiar a læs vagonetæs valreiræs.
Hagora, Etienne dominaba l paìs inteiru. Læs tenieblræs cincabæn profundæs, sì q'ansì la mano l vieyu læs intysenaræ de grandes lhaceîræs, que l muçu, inconscientemente, sentìæ a l rodiu n essa hora, todo ayures, na extension illimitada. Nun yera un apelhidìu de fhame q'arrodaba nel aire de março, pente aquel monte snudu? Læs rabaseiræs arrabiaræn, pahecìæn aporta' la muœrte l trabayu, una excassez que matarìæ a bien d'homes. & Cun wœyos errantes tratou de dir pente læs solombræs, atormentau pola ardencia & la lherça a ver. Todo sumìæ no disconocido de læs nœithes scuræs, mal yera a ve' los altos fhornos & læs coquerìæs de per lhœñe. Estes, batterìæs de cien tsimeneæs, plantadæs obliquamente, alhiñabæn rampæs de tyamæs roxæs; ente que læs duæs torres, mas a manzorga, prendìæn todæs azules pel aire, talque gabuços enormes. Yera cumo una tristeza d'incendio, nun habìæn mas strelhæs nel horizonte minaçante, q'essos fhœws nocturnos de los lhogares de l carbon & de l fhierro.
- Venihes de Bèlgïca? arretomou tras Etienne l carreteiru, que venieræ outra vez.
Esta vegada, nun carretaba ma très vagonetæs. Estæs podìæn siempres apilase: un accidente passau na gayœla d'extracçon, una tuœrca rota, pararìæ l trabayu n un bœn quartu hora. Pœr baxo la scombreira fhixzo-se l silencio, los molineiros ya nun solmenabæn los cabalhetes cun un ximelgon prolongau. Mal s'ascuîthaba salir de la mina l barulhu distante d'un martielhu, cutiendo la tsapa.
No comments:
Post a Comment