16.6.20

La vida sexual de Catherine M.

La Vie sexuelle de Catherine M. (FICTION CIE) (French Edition) by [Catherine Millet]

Audio


De nenha, preocupabæn-me mũîtho læs qüestiones numèricæs. Læs memoriæs que se guardæn de los pensares ou de læs açones solitariæs de los primeiros anhos de vida son nidios: essæs son læs primeiræs ocasiones que se y dan a la consciencia pa pahecese a elha mesma, ente tanto los acontecemientos compartidos cun outra xhente continùæn presos na incertidumbre de los sentimientos (amiraçon, lherça, amor ou odio) que nos inspiræn los outros & que, de nenhos, indagora se ye mènos ato que d'adultos a decidir ou t'a comprehender. Alcuœrdo-me particularmente por elho de læs reflexiones que m'abasnabæn cada nœîthe, inantea dormime, n una ocupaçon scrupulosa de recuœntu. Lhœw spuœis de l nacemiento de l mîou ermanu (d'aquelha tenìæ très anhos & mediu), la familia mudou-se a un apartamento nuœvo. Nos primeiros anhos que l'ocupemus, istalarun-mi la cama nel quartu mayor, de cara a la puœrtæ. Nun yera you a dormir ta que, mirando la lhuz que provenìæ de la cozina u miæ maî & miæ wœla indagora andabæn tresnando na outra veira l curridor, nun consideraba una tres outra estæs qüestiones. Una d'elhæs aportaba a l fheithu de tener varios sposos. Non de la possibilidà d'una situaçon tala, que paheç amitise, ma ciertamente de læs suæs condiçones. Una muyer podìæ tener varios homes a l in par ou bien solo unu tres l'outru? Quantu tiempu habìæ elha de star casada cun unu primeiro de poder camudalu? Quantos podìæ elha “razonablemente” tener: delhos, unos cinco ou ses, ou bien una cifra mũîtho mas importante, ta mesmamente illimitada? Como lo diba fhazer you n siendo grande?

A l fhilu los anhos, a l recuœntu d'homes sustituyîu-lu l de los fhiyos. Supongo que n podiendo atopame so la influencia de la seduçon d'un home identificau (sucesivamente: d'atores de cine, un primu aleman, &c) & n tyantando los mîous suœños na suæ figura, egual nun quedaba tan intregada a la incertidumbre. Afiguraba-me de maneira mas concreta la vida miæ cumo muyer casada & por tanto cun presencia de fhiyos. Læs mesmæs intrugæs repetìæn-se: ses yera la cifra "razonable" ou bien, podìæn-se tener mas? Que diferencia de tiempu podìæ existir ente cada un? Adicionaba-se-y tamien la distribuçon ente rapazæs & rapazos.

Nun sou a rememorar essæs reflexiones sin læs relacionar cun outræs osessiones que m'ocupabæn a l in par d'aquelha. Stabliciera you cun Dîous una relaçon que m'oblrigaba cada nœithe a preocupame de la suæ alimentaçon & de la enumeraçon de los plratos & los vasos d'awa que y inviaba mentalmente -- inquieta pola quantidà xhusta, pol rithmu de la transmission, &c -- alternando intos cun aquelhæs intençones d'intyename la vida futura cun nenhos. You yera per religïosa & nun serìæ impossible que l tracamundiu cun q'apercibìæ la identidà l sou fhiyu favorecier la miæ inclinaçon a contar. Dîous yera la voz que tuonaba apelhidando los homes a l orde n sin amosa' la cara. Sì q'ansì insiñaræn-mi q'elhi yera a l in par el bañista de yelso colorrosa, que you mangaba cada anhu n preselbe, l infeliz tyancau na cruz pante quien se reza – non ostante, unu & outru yeræn tamien fhiyos de sou, ansì cumo tamien una specie de phantasma tyamau Spìritu Santu. Al cabu, soupi que Xhosè yera l sposu de la Señora & que Xhesus, siendo Dîous & fhiyu de Dîous, tyamaba-lu "Paî". La propria Señora yera de fheitho la maî de Xhesus, sì q'ansì da quando dizìæ ser elha la fhiya.

Aportando l tiempu d'assistir a l catechismo, pedì-yi un dìæ una intervista a l cura. El problema que you tenìæ falta exponey yera l que vien: querìæ tornar monxha, "casar cun Dîous", & martsar de missionaria pa una Àfrica u pullulabæn los puœblos deprovistos, solo que tamien mi pruyìæ tener sposu & nenhos. El cura yera un home lacònicu q'interrumpîu la intervista, xhulgando la miæ preocupaçon prematura.

Ta nace' la idea d'esti lhibru, nun reflexionaræ you mũîtho sobre la miæ sexualidà. Fhui siempre consciente de tener tenido relaçones mùltiples de fhorma precoz, lo que nun ye per habitual, sobre maneira næs rapazæs, polo menos nel mîou ambiente. Ya nun yera ya immaculada a los diez-&-oîtho anhos -- lo que nun ye particularmente ceho – sì q'ansì tuvieræ you ya n una bacanal la primer vegada næs selmanæs lhœw de la miæ defloraçon. Evidentemente nun fhueræ you quien, d'aquelha, tuvieræ la iniciativa na situaçon, non ostante ser you quien la precipitaræ, lo que quedou pante los mîous wœyos cumo un fheithu inauditu. Siempre consideraræ que læs circustanciæs mi ponxieræn nel camin homes que yos prestaba fhae'l amor multitudinariamente ou mira'l sou axuw fhae'l amor cun outros homes & la ùnica idea que tenìæ de min mesma n essi assumtu yera que n stando naturalmente abierta a experienciæs, sin ver torga moral, afhazìæ-me prestosamente a los vezos d'elhos. Pœr outra parte nunca saquei d'elho theorìa dala, & nun fhui nunca por ende una militante.

Yèræmus très rapazos & duæs rapazæs & acabàræmus xhantar n una quintana, no alto d'una lhomba pœr riba Lyon. Venieræ you vjsitar un muçu que conhœcieræ poucu tiempu ha, cun ocasion d'una stancia n London, & aproveitharæ l auto d'un muçu d'una amiga, André, elhi mesmu de Lyon, pa baxar de Paris. De camin, cumo lu mandaræ parar a mexhar, Andrè venieræ veme & acariciame quando andaba agatsada. Nun yera una situaçon disagradable, non ostante fhazìæ-me star un pouco curtiada, & fhoi quiçà de magar aquelha quando aprehendì a salir de l aquel sumiendo la cara na viriya & mitiendo la punta na bouca. A l tyigar a Lyon, quedei cun André & instalemunos na casa d'unos amigos d'elhi, d'un rapaz tyamau Ringo que vivìæ cun una muyer mas vieya & de quien yera la casa. Asentaræ-se esta ùltima, & los rapazos aproveitharæn fhaziendo una fiestina. Outru rapaz vieno, acompañau d'una rapaza, svelta, cul pelo per curtio & grebo, un pouco masculina.

Yera n xhuno ou xhunicu, fhazìæ calor & daquien dixo que tenìæmus que nos snudar todos & tiranos xhuntos a l awa na gran piscina. Ascuîthei la voz d'Andrè exclamando que la suæ moça nun diba se' la ùltima n intrar, un pouco sufocada por tener you ya de fheitho la camiseta pœr riba la cabeça. Scaheicì a partir de quando & la razon de deixar de lheva' la roupa interior que miæ maî mi fhexzieræ lhevar, de magar los trelze anhos: el sosten cun aros & la faxa "q'una muyer habìæ gastar". Ansì & todo, atopei-me quasj q'immediatamente n porrica. La outra rapaza intamou svestise elha tamien, non ostante nun houbo quien intrar na awa. El parterre staba discobiertu; por essa razon sin dulda læs figuræs que m'arrevienen dreithæs a la mente son læs de l quartu, you n wœcu d'una cama alta de fhierro frawaho, nun viendo pente los barrotes ma læs paredes que remanecìæn fhuœrtemente illuminadæs, adivinando la outra moça sporrida n riba un divan n un requeixu de la stancia. Andrè montou-me l primeiru l tiempu suficiente & silenciosamente, a la maneira de sou. Lhœw interrumpîu-se bruscamente. Una anxia inefable conquistou-me, xhusto l tiempu de velu martsar, andando a dulces, cul lhumbu apandau, diendo scontra la outra rapaza. Ringo vieno sustituyilu, ente tanto l tercer muçu, que yera mas reservau & que fhalaba mènos que los outros, inclinau cabo nòs, passaba la sou mano lhibre pelo alto l mîou cuœrpu. El cuœrpu de Ringo yera per diferente de l d'Andrè & prestaba-mi mas. Yera mas altu, mas brengosu, & Ringo yera un de los que xebraba'l trabayu de la mayana de l'outro de l cuœrpu, q'amartelhaba sin cubrir, el tòrax arreithu sobre los braços. Solo que pante min, Andre apahecìæ cumo un home mas maduru (n efeito mas vieyu; tuvieræ n Argëlia), la carne suæ yera un pouco mas muœlhe & l pelo mènos guarnecido, & prestaba-mi dormir indulrcada scontra elhi, nalgæs na suæ barriga, diziendo-y que you tenìæ precisamente læs proporçones ciertæs pa elho. Ringo arretirou-se & l que me miraba acariciando-me tomou la vez ente que you arretenìæ lhœw d'un ciertu tiempu una terrible gana de mexhar. Fhixzo-mi falta martsar. El rapaz tìmidu nun quedou contentu. Quando volvì, andaba cun la outra rapaza. Ya nun sei quien, si André ou Ringo, tomaræ la precauçon de dizimi q'elhi fhueræ solo p' "acabar" cun elha.

Quedei unæs duæs selmanæs pœr Lyon. Los mîous amigos trabayabæn de dìæ & you passaba læs miæs tardiquinæs cul studiante q'atoparæ n London. Quando l paî & la maî d'elhi stabæn asentes, sporrìæ-me n riba l sou edredon & elhi n riba min & tenìæ de dir attenta pa nun me cuti' la cabeça scontra la travielha. Nun tenìæ you indagora mũîtha experiencia, solo que you lu consideraba cumo indagora mas noviciu que you na maneira n que xingaba furtivamente l sou sexu indagora un pouco dùtile & mugorosu nel mîou, & n que la suæ cara aìna se fhundìæ na miæ cerviz. Debìæ andar preocupau enforma polo que yeræn, habìæn de ser, læs reaçones d'una muyer quando m'introgaba, per seriu, si l sperma que se proyectaba næs paredes de la natura nun proporcionaba un presto specìfico. Quedei plasmada. Mal sentìæ la penetraçon de la punta cumo pa poder stremar quando un tolhu viscosu s'extendìæ no fhondeiro de min! "Da veræs, ye curioso, nin la mas mìnima sensaçon? -- Non, nada de nada." Andaba elhi mas preocupau que you.

Fhœnte

Esti excertu sta scritu n version simplificada (collateral)

10.6.20

Attentau (Nothomb)

Audio
La primer vez que me vi a l speyo, ri: pahecìæ-mi nun ser you. Hagora, a l mira-mi la reflexion, rìo: sei que sou you. & Tantu horror tien daquè gracioso. El nomatu vieno-mi bien aìna. Debìæ tener you ses anhos quando un nenhu me tyamou n patio: «Quasimodo!» Lhoucos de lo que yos prestou, los nenhos mangarun-se a choro: «Quasimodo! Quasimodo!»
Non obstante, dalu d’ente elhos nunca nun sentieræ fhalar de Victor Hugo. Sì q’ansì l nome de Quasimodo venìæ-mi a l pelo, tanto, q’abundaba ascuîthalu pa comprehendelo.
Nun houbo quien me tyamar ya d’outra maneira.
Nun habrìæ haber quien se sentir cun auctoridà de fhalar de la guapura, excepto los horribles. Sou l Ser mas feu que nunca you atoparæ: considero tener intos essi dreithu. Ye una tala prebenda que nun m’arrepiento de la miæ suœrte.
Puœis ha hi una voluptuosidà n ser horrorosu. Por poner un casu, nun ha hi quien y prestar tanto cumo a min caleyar: examino læs caræs de los transeùntes, a la geta d’essi intrin sacru quando entro n campu vision d’elhos — prestæn-mi læs suæs reacçones, presta-mi la lherça de l uno, el paraxismu revuœltu de l outro, presta-mi aquel que svìa la mirada por fastidialu, presta-mi la fascinaçon infantil de los que nun son quien a quitami de n riba los wœyos.
Attentat
Prestaba-mi glrayayos: «& esso que nun vehes ma la miæ cara! Si podierehes contemplami l cuœrpu, intos si que vos diba fhazer effeitu.»
Ha hi daquè que s’assimila mal a respeito de la guapura: todos concuœrdæn diziendo que l aspectu exterior ye de pouca importancia, que ye l alma que cuœnta, &c. Sì q’ansì continuamus txubiendo al pinnàculo de læs strelhæs de l appariencia & mandando a l scaheicemiento los caboxos de la specie miæ.
Cun todo la xhente miente. Intrugo-mi si son conscientes d’elho. Ye lo que m’alhouria: la idea de mentir sin lo saber.
Prestaba-mi plantayos-lo n toda la cara: «Xhogai a los spìritus puros si vos peta. Affirmai que nun xhulgahes la xhente pola traça, pa de tras, si vos presta. Esso sì, nun vos deixar inganhar!»
La cara miæ paheç una oreya. Ye còncava cun absurdos gurulhos de cartìlagos que, na meyor de læs hypòtheses, correspuœnden a zonæs u se sperarìæn unæs narizes ou un arcu supraciliar, magar nun corresponder da vezo a relieve facial conhocidu dalu.
U habìæn di’ los mîous wœyos, dispongo de duæs botoneiræs flàccidæs q’andæn siempre suppurando. El blranco de los globos oculares inyecta-lo la sangre, cumo los de los malandros næs litteraturæs maoistas. Læs pupilæs abuxadæs flrotæn, talque læs de los peixes muœrtos.
La miæ xerda evoca essos tapetes acrýlicos que pahecen puœrcos ta quando acabantes lhavar. Raparìæ-me de xhuro l cràneo si nun stuvier cobierto d’eczema.
Por un pouco de piedà polos que m’arrodiæn, pensei deixar barba & bigote. Desistì, puœis nun diba dissimular abondo: da veræs, por star you apresentable, fhazìæ falta que mi crecier la barba tamien per riba de tiesta & narizes.
Polo que toca a la miæ expression, si tengo una, referirei-la a Hugo fhalando del tsepudu de Notre Dame.
«La muœca yera la suæ cara.»
Tyamo-me Epiphane Otos — Otos cumo los ascensores, que per outra parte nun tienen nada que ver. Nacì la fiesta de los Reys Magos: Mîou paî & miæ maî nun yeræn a decidise ente Gaspar, Melchior & Balthasar. Intos seleccionarun el primer nome que tenìæn pante la summa de los très.
Wœy que sou adultu, la xhente piensa que lo correcto ye respeitame. Cun todo, tienen todolos problemas de l mundo pa tyamame Epiphane.
Sou flracu, lo que podìæ ser bœno pa un home; sì q’ansì la miæ flraqueza ye vilhana.
Christo na cruz pahecìæ-se-mi cun la barriga wœca & læs costielhæs visibles. Los mas de los homes sin carnes pahecen bicycletæs, lo que ye guapo.
You prefiero pensar meyor n un pneumàticu afhuracau.
Egual que los perros shar-peis, tengo piel de mas. La miæ cadarmæ dèbile & la miæ probe carne flrotæn dientro d’essi fhelpeyu que, mal arretyenau, nun puœde fhazer outra cousa ma scolingar.
Procurei gastar roupa xhusto por tal de fhaze’l trabayu que la miæ piel desistieræ fhazer: yera atroz. El mîou indolrcu flàccidu ingurriou-se cumo perllucæs & pahecìæ you a l in par feble & gurdu.
Visto-me intos flrouxo: ansì paheço squelèticu, & nun mi repuna. Xhente de bœna intençon quier aconseya-me:
Habìæhes de comer mas.
Por? Prestarìæ-vos que la miæ feùra occupare mas spacio?
Nun m’agrada que s’occupen de min.
Ha hi daquè que s’assimila mal polo que respeita a Quasimodo: Los lleitores solo son a querelu, a l probe — ye tan horrorosu, tien-se piedà d’elhi, ye la vìctima nata.
Al prendase elhi d’Esmeralda, apeteç glrayay a la belha: «Quier-lu! Ye adorable! Nun t’apares solo na suæ appariencia exterior!»
Todo esso sta bien guapo, sì q’ansì por que dìbemus sperar mas xhusticia d’Esmeralda que de Quasimodo? Que fhixzo elhi ma aparar ante l aspeitu exterior de la creatura? Suppon-se-y amosanos la superioridà de la belheza interior sobre la belheza visible.
N essi casu, habrìæ elhi de prendase mas bien d’una smelhada: serìæ quando elhi diba ser crehible.
Non obstante, la seleccionada pol sou coraçon ye una soberbia xhypta de la que ye bien fàcile prendase. & Quier-se persuadinos de tener essi tsepudu l alma pura?
You, affirmo que la degradou & corrompîu. Sei de lo que fhalo: Quasimodo, sou you.
La miæ cara salvou-se de l acnè: esti ùltimu, talque una tyuvia de saltaprahos, concentra-se-mi na parte superior de l costin.
Ende l mîou millagro, la miæ felicidà ìntima, l obiectu de la miæ incomprehensible dilecçon: ando lhevando todu l horror de l mundo n riba los omòplatos. Nun son ma postielhæs colloradæs & amarielhæs. Ta un ciegu dirìæ sentise revuœltu si passare la mano per ende: el contactu granulosu & viscosu ye peyor a inda mas que la vision.
Essi andaç d’Egypto gindou-se n riba min de la que you tenìæ selze anhos, el tiempu que tienen læs princessæs de los cuœntos de xanæs. Disgustada, miæ maî lhevou-me a l dermatòlogo:
Esti nenhu tien la gafez!
No, señora, ye acnè.
Nun ye verdà. Tuvi acnè, & nun yera esso.
Tuvîstis acnè vulgar. El vuœssu fhiyu tien la fhorma mas grave d’esti mal.
Passarà-y cun l adolescencia?
Da cierto nun se sabe. Andamus lhidiando cun un mal de los mas mysteriosos.
Ye pola suæ alimentaçon? Esti nenhu come rico n excesso: mũîtho tsocolate.
Ha ya mũîtho que la medicina nun crehe n esta mena de fatadæs, señora.
Picada, miæ maî decidîu infhoutase de l sou bœn xacìu pa warime. Forçou-me a una dieta n sin grasa, que por ùnica conseqüencia fhixzo-mi perder pesu tan aìna & tan fhuœrte que la miæ pelheya spulgou de la miæ cadarmæ pa nun se y soldar nunca ya mas. Ye por conseqüencia d’elho polo que paheço un shar-pei.
El mîou acnè, que spañìæ, aproveithou-lu pa prosperar. Na fhala vulcanològïca, podrìæ-se dizir que læs postielhæs intrarun-mi n actividà: a l tocalæs cun los dedos sentìæ so la piel una effervescencia q’arrebulhìæ.
Miæ maî, que me querìæ cada vez mènos, indicou l phenòmeno a l dermatòlogo:
& D’esto, doutor, que dizihes?
Gindou-y-lo cun l assombrosa proua d’aquelhos q’exhiben una aberraçon que se dulda podier existir.
Cumo strapalhau por un tal error de la natura, el probe home suspirou:
Señora, todo lo mas que se puœde sperar ye que l mal nun se sparça.
Suœrte nel mîou infortunio, el mal limitou-se-mi a los recostinos. Quedei feliz: si tuvier la cara affectada, nun salìæ nunca mas de casa.
& Puœis, avulta-mi se’l effeitu mũîtho mas exitosu. Si l fastidio arrecobrier la miæ figura inteira, yera mènos impressionante. De la mesma fhorma, si l cuœrpu humanu tuvier venti & cinco sexos in cuœnta d’un solu, perdìæ mũîthu Poder eròticu. Lo que me fascina son los castros.
Los omòplatos mîous son un oasis de pura atrocidà. Contemplo-los n un speyo & l spectàculo fhai-me gozar. Passo-yos los dedos: la miæ voluptuosidà spoxiga considerablemente. Entro nel coraçon de lo inexplicable: torno-me l receptàculo d’una fhuœrça mil vezes mas grande que you; el lhumbu anavaya-mi-lu l plrazer — que passarìæ, caramba, que serìæ si essa mano fhuer la d’Ethel & non la miæ?
Claro, existe Ethel. De magar ha hi Quasimodo, ha hi Esmeralda. Ye ansì. Nun ha hi Epiphane sin Ethel.
Xhuro que nun dixi pante min mesmu: «Sou l home mas feu l mundo, por esso vou quere’ la mas guapa ente læs guapæs, por quedame nos grandes clàssicos.» Fhixzo-se magar you.
Vieræ essa annuncia n diario: «Elenchu: a la geta d’un home horrorosu pa pellìculæs d’arte.» La sobriedà l textu prestaræ-mi: mesmamente nun specificaba nin la raça nin el tiempu que deseabæn que se tuvier. «Horrorosu», puntu final. Esto me tyamaba. Dal outru adiectivu n esta declaraçon. L allusion a l «film d’arte» deixou-me scèpticu: nun yera un pleonasmu? L intre lhœw, pensei que debìæ ser un, solo que nun lo yera. Mũîthos films curtios & lhargos podìæn-lo certificar.
Fhui pa l sitiu dithu.
No, señor. Andamus rodando una pellìcula d’arte, non una de terror, spetou-mi una paisana.
Nun sabìæ que los castings valìæn pa insulta’ la xhente.
Ye por pousar que trabayahes n esti negocio, señora?
Approximei-me a elha por cutiyi na cara. Nun mi dîou tiempu: l incargau de la suæ seguridà mandou-me a la moqueta. Perdì l conhocemiento.
Una xhana staba axhenoyada cabo min & acariciando-mi la mano.
Los cabrones, sfigurarun-vos, murmura una voz amiyada de l cielo.
Indagora ente duæs awæs, crehì honesto precisar:
No, señorina, you ya yera ansì inantes.
Fhalei-yi sin lherça, por ser elha la que creara l mîou svanecemiento. Inventaræ you essa guapura, cumo lo probaræ la suæ appariencia extraña: la cabeça tenìæ-la arrodiada por una mena de diadema n metal rudimentar, arbolrada cun cuœrnos de wœi. Na suæ lhonga tùnica negra & pagana, el cuœrpu de sou yera un mysterio.
Admirei la miæ obra. Fhexzieræ-la you, tenìæ you intos todolos dreithos. Alcei l braçu & amarrei la cara l spìritu celeste. Læs facçones de sou nun exprimìæn nin revoltura nin piedà, mal a penæs una imperiosa dulçor. Los cuœrnos d’aurochs exaltabæn la soberbia de sou.
Al ser elha creatura miæ, fhalei-yi:
& Hagora, vos direhes los versos de Baudelaire:
Sou belha & mando-vos, por amor a min, nun amar ma la belheza.
Sou l querubin de la guarda, la musa & la Madonna.
Sorrîu. Los mîous dedos roçarun-y la piel blranca porphyrogënica. Yera miæ. Cantei læs bien-adventurançæs.
Fhoi d’aquelha q’un home apelhidou:
Ethel!
Nun fhoi la miæ voz.
Ethel!
Essa xana nun yera miæ.
El director de scena apelhidou-la pol amor de dir maquilhase. Ethel yera la moça de strena de la pellìcula.
Upou-me cun una fhuœrça assombrosa.
Venide cun migo. La maquilhadora egual vos lo podrà resolver.
Titubiei ta l studio, sporridu n riba l costin del mîou spìritu guardian.
Sta elhi na pellìcula? introgou la maquilhadora.
No. La xhente l casting tratou-lu cumo un perru. Quixho devolvela, intos Gèrard frañîu-y la cara. Mira-y la vidaya.
Sentei ante l speyo & constatei que l borde la tiesta sangraba: extrañamente, staba you mènos feu ansì — ou meyor, la feura miæ avultaba mènos tsocante cabo essa mancadura. Alcontrei-me favorecidu & fhui feliz cun la idea de que la guapa me discobrieræ n essi stau.
La maquilhadora fhoi catar del alcohol de 90º.
Attençon, vou-vos disinfectar. Vaî doler.
Glrayei de dolor. Vi Ether apreta’ los dientes, por empathìa cul mîou Suffrir: sentì una perturbaçon violenta.
Lhavada de la sangre, la fretsa quedou visible: nidia cumo una agalha, connectaba-mi la sobreceya a manzorga cul pelo.
Solo mi faltaba esto, dixi, divertidu.
Spero q’apresentehes una queixa, indignou-se l actriz.
Por? Sin essi Gèrard, you nun vos conhocerìæ.
Nun acceitou essa declaraçon.
Si nun protestahes, essa xhente vaî continuar crehiendo que se y permitte todo. Marguerite, nun y podrìæs poner un sparadrapu?
No, val mas que la mancadura arrespire. Vou untavos cun mercurochromo. Siento-lo, señor, nun quedarà per-guapo.
Essæs muyeres sagradæs fhalabæn cun migo cumo si essa lhiña collorada fhuer l ùnicu horror de la miæ cara. Bendigo la còlera que læs cegou.
Marguerite fhoi arrogante cul mercurochromo.
Nerviosu, murmurei: «La miæ tiesta indagora sta collorada de l beisu la reyna…» Alcordei-me intos que la postrer pallabra n essi soneto yera «xhana» & calhei, cun la lherça absurda d’arrevela’l mîou secreto.
Ethel remplaçou-me nel silhon de maquilhaçon. Deplorei que l mîou cuœrpu siempre frìu nun arrescalecier l assientu: siento una emoçon quasj q’eròtica al sentame n metro n una plraça acabante deixar por una muyer, scalecida cun læs nalgæs. Fhixzi cumo stando n tsoque.
Permittis-me que cinque sentau un intrin? atartayei svaneciendo n riba un assientu.
Claro, dixo-mi cun dulçura.
Tyamai-me Epiphane.
Nun sabìæ si elha m’intendieræ. Afhondei na contemplaçon de la maquilhaçon, que fhoi un momento d’amor ente aquelhæs duæs muyeres. Ethel, cun todu l infhoutu l mundo, offrecìæ la suæ cara admirable a Marguerite. Esta s’inclinaba sobre elha, solemne, consciente de la importancia de la prenda. Prodigaba-y attençones arrogantemente, acariciaba-la de centenæs de maneiræs mas delicadæs læs unæs que læs outræs.
L instante supremu fhoi quando l pintor dixo a la tela:
Pieslla los wœyos.
Pedîu-y intos peslla’ los wœyos. L actriz fhixzo-lo & discobrì los sous pàrpados marabiyosos. N essæs duæs pantalhæs immaculadæs, l artista traçou delhos de signos abstractos, a nun ser que fhuer delha calligraphìa esotèrica.
« La maquilhaçon ye un cultu de mysterio », pensei, admirau.
Segîu-y la pincelada del carmin, d’una obscenidà tan radiante que me surprehendì por admittise-me a un tal spectàculo. Si essæs muyeres fhueræn honestæs, sacabæn-me a fhuœra. La verdà, scaheicieræn la miæ presencia: essa omission fhoi-mi cumo l favor de los favores — Quasimodo tolerau nel coraçon del gyneceo.
Acabou-se, dixo Marguerite al final d’esti momento de gracia.
— “Ye perfeito” sorrîu la guapa, feliz cun la suæ reflexion nel speyo.
Un mawœtu introu & deixou-se lhevar por esta vision:
Que ye esto? — Nun intendîstis! Andamus rodando una pellìcula d’arte!
— “La miæ maquilhaçon ye arte”, protestou la moça.
No. Punxîsti-la bien guapa.
Nun la punxi guapa, exaltei-yi la belheza. Si querìæhes una muyer fea, nun fhazìa falta scoyer Ethel.
— “Nun lo catæsti”, ruxhîu l typu.
Bœn. Ubica-te intos.
El cañuœlu, que nun yera outru que l realizador, aveirou-se a la moça de strena & intafharrou-la. Apprehendì n aquel dìæ que la belheza de magar aquelha diba considerase cumo incompatible cun l arte.
Presta-mi la miæ historia por ser fata. Un pioyu que se prenda d’una creatura de suœñu, ye enforma caricaturesco. Lo meyor ou lo peyor, ye q’elha — quien, elha? Elha, a ver! — ye actriz. Esso se tyama accumula’ læs convençones. Esmeralda ye una xhypta, lo que implica, ente outræs cousæs, ser comediante.
Da veræs, una rapaza que fhai prendase d’elha torna-se da reo, quiera elha ou non, una actriz. Quanto si mas, & specialmente si elha nun comparte l sentimiento — & mil vezes mas a inda si nun fhuer consciente de la vuœssa passion.
Esti ùltimu casu ye ralru & sublime. Tengo-lu vividu. Tanto ha ya, que tuvi la picardìa calha’ la miæ lhoucura, conhœcì læs deliciæs d’essi amor ascèticu: se’l spectador insospeithau de la miæ actriz que nun tuvo nunca tantu talento que pante min. Vi-la interpreta’l papel mas importante sou: elha yera la q’inspiraba toda la eternidà l amor.
Nada nun supple tanto cumo l àscesis. Si nun experimentare you la necessidà mas bàsica q’existe, la de fhalar, nun tenrìæ problema.
.........
Fhœnte

28.5.20

El Lleitor (Schlink)


Primer Parte
1
Quando tenìæ quinze anhos, tuvi ictericia. El mal intamou la serønda & acabou la primavera. Ente mas frìu & scuru l anhu vieyu se tornaba, mas flrouxu me ponìæ. Nun fhoi ta l anhu nuœvu quando læs cousæs intamaræn spoyetar. Templrau andaba xhanheiro & miæ maî orientou-mi la cama scontra la gallerìa. Vìæ l cielo, el sol, læs nublræs & ascuîthaba los nenhos xhogar na quintana. Una nœithe de febreiro, sentì un malvis cantar. La miæ primer trayectoria lhevou-me de la Blumenstrasse, u vivìæmus na segunda planta d’una casa voluminosa construyida quando l cambio l sieglo, ta la Bahnhofstrasse. Ende devolvì n un primeiru de selmana d’outhoubre, camin de la schuœla. Andaba you ya dìæs flrouxu, dèbile tanto cumo nunca na vida.
Cada passu costaba-me fhuœrça. A l txubi’ læs scaleiræs de casa ou n schuœla, læs piernæs quasj que nun me lhevabæn. Tampouco nun m’appetecìæ comer. Quanto si mas, a l sentame a la mesa cun fhame, la reluctancia aìna biltaba. Pœla mañana, acordei cun bouca seca & cun sensaçon de que los mîous wœrganos pesabæn & stabæn nel sitiu equivocau n cuœrpu. Tenìæ pudor por andar you tan flrouxu. Passei specialmente corte a l devolver. Tampouco nun mi passaræ na vida. La bouca intyenou-se-mi, quixhi tragalo, calquei los morros ente elhos, la mano na bouca; non obstante salîu de la bouca & pente los dedos. Sofhitei-me intos na parede, mirei pa lo devuœlto a los mîous pies & afhogaba-me phlegma claro. La muyer, quien me curiou, fhixzo-lo quasj q’a lo burro. Garrou-me pœl braçu & lhevou-me pœl scuru corredor ta l antoxana. Sàbanæs extendidæs de ventanal a ventanal & scolingaba roupa. Na antoxana alrmazenabæn madeira; n un talher abiertu, rintsaba una sierra & læs fhorgaxæs volabæn. Cabo la puœrtæ pa l antoxana habìæ un canhu. La muyer abrîu l canhu, lhavou-mi la mano primeiro & lhœw dîou-mi na cara cun una amboçada d’awa. Enxugei la cara cul panhuœlu.
Garra l outru” Habìæn dous caldeiros cabo l canhu, apañou unu & intyenou-lu. Garrei & intyenei l outru & segì-la pel corredor. Gindando-lo lhøñe, l awa tsiscou la calçada & arrastrou lo devuœlto pœl cairel. Quitou-mi l caldeiru de la mano & tirou outra ondia d’awa pœla calçada.
Indreithou-se & vîu que you staba tyorando.
Rapazin”, dixo surprehesa, “rapazin”. Garrou-me n cuœlho. You mal yera mas altu q’elha a penæs, sentì los sous senos scontra l mîou peithu, golîu l mîou mal hàlitu & you l sudor fresco de sou a l strẽithame nel sou abraçu, & nun sabìæ que fhazer cun los mîous braços.
Deixei de tyorar. Introgou-mi u vivìæ, mangou los caldeiros in corredor & lhevou-me pa casa. Corrìæ cabo min, el mîou cabas n una mano & la outra nel mîou braçu. Nun cinca lhøñe de la Bahnhofstrasse pa scontra la Blumenstrasse. Corrìæ aìna & cun una determinaçon que mi facilitou caltene’l passu. Dixo adîous cabo casa nuœssa.
El mesmu dìæ miæ maî fhoi ve’l mèdicu, que diagnosticou ictericia. Alquando contei a miæ maî lo de la muyer. D’outra maneira nun pensaba dir vela. Sì q’ansì staba nidio pante miæ maî que, des que podier, comprarìæ un ramu flores de la miæ hutsa, & dirìæ apresentame & agradecey-lo. Fhui a finales de febreiro intos na Bahnhofstrasse.

2
La casa de la Bahnhofstrasse wœy ya nun sta ende. Nun sei quando & por que se baltou. Passei mũîthos anhos sin star na miæ vilha natal. La casa nuœva, construyida nos anhos setenta ou oîthenta, tien cinco plantæs & un àticu extensu, nun tien corredores exteriores ou gallerìæs & ye lhampa & subtilmente revocada. Mũîthos timbres indicæn mũîthos appartamentos pequenhos. Appartamentos pa intrar & salir, cumo intrar & salir vehìculos que s’arriendæn. Hagora existe un commercio d’informàtica n stragal; primeiro houbo una botica, un ultramarinos & un videoclub.
La casa vieya tenìæ l mesmu altor de quatro plantes, un stragal fheithu n piedra xerrono lhabraho n diamante & très plantæs mas pœr riba de canterìa de lhadriyu cun orieles de xerrono, balcones & quadros de ventanal.
Un par scalones conducìæn a l stragal & a la scaleira, mas amplia na parte inferior & mas strẽitha na parte superior, inquadrada por paredes pœr intrambæs læs veiræs, que lhevabæn varandæs de fhierro & terminabæn cun fhorma de spiral pœr baxo. La puœrtæ flanqueabæn-la pilares &, dende los cantos de l architrave, un lheon miraba la Bahnhofstrasse pa riba, outru pa baxo. La intrada pœr unde la muyer me lhevou pa l antoxana ta l canhu yera la intrada lateral.
Ya arrepararæ na casa you de pequenhu. Dominaba la fhileira cases. Pensei que si la tuvieren fheitha indagora mas pesada & amplia, læs casæs vizinæs tenrìæn que s’arretirar scontra læs veiræs & fhaey sitiu. Ende n dientro afigurei-me una scaleira cun stuco, speyos & un passa-manos d’imitaçon oriental, cun barræs d'azòfare polido sofhitadæs nos scalones. You speraba tamien que tres, personæs señoriales vivieren na casa señorial. Sì q’ansì a l tenese scurecido la casa polos anhos & l fhumo los trenes, tamien m’afigurei se’ los señoriales residentes fhoscos, peculiares, talvez sordos ou mudos, txepos ou acoxicando.
Siempre soñaræ cun la casa los ùltimos anhos. Los suœños apahecìæn, variaçones d’un suœñu & thema. Cruzo una vilha extraña & veo la casa. N una barriada que nun conhœço, cinca n una fhileira casæs. Sigo andando, alhouriau, por conhocer you la casa, non la barriada. Intos arreparo n que ya la tengo vista. Pa de tras nun ando pensando na Bahnhofstrasse de la miæ vilha natal, pienso n outra de l pais. Ando n un suœñu, por exemplo, pœr Roma, veo la casa ende & alcuœrdo-me de vela n Berna.
Cun essi suœñu quedo tranquillu; ver da nuœvo la casa n outru ambiente nun mi paheç mas excepcional que ver un vieyu amigu n un ambiente extrañu. Dou la vuœlta, tuœrço pa casa & txubo los scalones. Quiero intrar. Calco na maniya. Quando veo la casa n monte, a l suœñu vaga-y mas, ou lhœw alcuœrdo-me meyor de los detalhes de sou. Gìo un vehìculo. Veo la casa a mandreitha & sigo giando, a l principio alhouriau porque, ende! una casa q’obviamente perteneç a una strada de la vilha, cinca n monte abiertu. Intos arreparo n que ya lo vieræ todo primeiro & ando doblre de tracamundiau. A l alcordame unde la atoparæ, tuœrço & torno. La strada anda siempre valreira n suœños, sou a rodar cun pneumàticos stridentes & giar cun alta velocidà. Dà-mi la lherça d’atrasame & antaino. Veo-la intos. Cinca n medio la senra; colza, pan ou vino n Pfalz, alfhazema n Provença. La zona ye tyana, todo lo mas un pouco accidentada. Nun ha hi àrbolres. El dìæ ye per claru, el sol brilha, l aire cimblra & la caleya rescampla de l calor. Los arrimos deixæn la casa xebrada, pahecen deficientes. Podìæn se’ los arrimos de qualquiera casa. La casa nun ye mas fhosca de lo que lo ye la de la Bahnhofstrasse. Cun todo los ventanales stan per puœrcos & nun deixæn reconhœcer nada de los quartos, nin mesmo cortinæs. La casa ye ciega. Aparo cabo la veira la caleya & cruzo la caleya ta la intrada. Nun se ve xhente, nun s’ascuîtha nada, nin un motor distante, un aire, un pàxaru. El mundo morrîu. Txubo læs scaleiræs & calco na maniya. Sì q’ansì nun abro la puœrta. Acuœrdo & solo sei que garrei la maniya & que calquei n elha. Intos alcuœrdo-me de todu l suœñu & tamien que ya lu soñei.

3
You nun sabìæ l nome de la muyer. Cul ramu flores na mano, anduvi indecisu pante la puœrtæ & los timbres. Preferìæ da’ la vuœlta. Intos salîu un home de la casa, introgou-mi por quien querìæ ver & mandou-me ta frau Schmitz a la tercer planta.
Sin stuco, sin speyo, sin corredor. La guapura modesta de la scaleira, que nun yera comparable a la magnificencia de la fatsada, martsaræ ha ya bien de tiempu. La pintura roxo de los scalones gastaræ-se pœl medio, l hule verde n relieve, q’adherìæ a la parede a l altor de los costaços cabo læs scaleiræs, staba roçau, & habìæn sogæs amarradæs u faltaba l passa-manos.
Golìæ a material de lhimpieza. Quiçà arrepararæ n todo esso mas tarde. Pahecìæ siempre tan ruino & tan lhimpio & daba siempres el mesmu arrecendor a material de lhimpieza, da quando entemiciendo-se a l tafhu de repolhu ou fhaba, de fritos ou bugada fherviendo. De los outros residentes de la casa, nunca apercibì ma essos tafhos, los repousa-pies cara a læs puœrtæs de los appartamentos & læs placæs de los nomes so los botones de l timbre. Nun m’alcuœrdo d’atopar outru vizin næs scaleires. Tampouco m’alcuœrdo de como saludei a frau Schmitz. Probablemente atroparìæ you duæs ou très phrases sobre l mîou mal, el sou sofhitu & los mîous agradecemientos. Lhevou-me a la cozina.
La cozina yera la mayor stancia l appartamento. Dientro stabæn el fogon & l bañal, la bañeira & la paila, una mesa & dous assientos, un alrmario, un guarda-roupa & un sofà. Un cobertor de terciopelo roxo sporrìa-se pœr riba l sofà. La cozina nun tenìæ ventanal. La lhuz baltiaba pente los paneles de la puœrta que daba a l balcon. Nun habìæ mũîtha claror na cozina, mal a penæs quando la puœrtæ s’abrìa. Lhœw se sentìæ de la carpinteirìæ n antoxana l Rintsar de la sierra & l arrecendor de la madeira. Pertenecìæ-y tamien a l appartamento un salonin strẽithu cun aparador, mesa, quatro assientos, poltrones & un fhorno. Esti quartu quasj que nunca se scalecìæ n hibierno & quasj que nunca se gastaba n verano. El ventanal daba a la Bahnhofstrasse & la vista a l local de la vieya staçon de l tren, q’andaba excavando-se & voltando-se & u ende & aquende ya s’assentaræn los fundamentos de nuœvos edificios xhudiciales & administrativos. Finalmente, un excusau sin ventan fhaìæ parte de l appartamento. Si fhedìæ n excusau, fhedìæ n corredor.
Tampouco m’alcuœrdo de lo que tsarràræmus na cozina. Frau Schmitz arrepassaba la roupa; sporrîu un cobertor de lhana & una sàbana pœr riba la mesa & lhavou uno tres outro de la macona, arrepassou-lo, doblrou-lo & mangou-lo n una de læs duæs sielhæs. Na outra sentei. Tamien arrepassou la roupa interior & you nun quixhi mirar, non obstante nun fhui quien a svia’ la mirada. Gastaba un mandilon sin manges, azul cun florinås roxæs pàllidæs. Tenìæ elha l sou pelo roxo cinrada a l altor los costaços q’atusaba na nuca cun un prendedor. Los sous braços snudos yeræn pàllidos. Los paraxismos de læs manos cun que garrou la plrantsa, la giou & la pousou, & de puœis axhuntou & arretirou læs pieces de roupa, yeræn seles & concentrahos, & ansì de sele & concentrada se movìæ, s’apandaba & s’indreithaba. Na miæ memoria, læs caræs posteriores de sou cincabæn sobre la suæ cara n aquel intrin. Quando la evoco ante los wœyos mîous como elha yera d’aquelha, apaheç elha intos sin cara. Tengo que la arreconstruir. Tiesta alta, papos salientes, wœyos azul-pallido, beiços carnudos q’apandæn uniformemente sin indentaçon, caçu fhuœrte. Una cara grande, bronca & feminina. Sei que ya la incontrei. Sì q’ansì nun veo la belheza suæ de lantre de min.  

4
Spera”, dixo, quando m’alcei & quixhi martsar, “hei tamien de martsar & vou un catsin cun tigo”.
Sperei n corredor. Mudou-se na cozina. Abrîu-se la puœrtæ. Quitou l mandil & quedou n una roupa interior verde-claro. Duæs mediæs scolingabæn pœr riba l respaldu læs sielhæs. Garrou una & indulrcou-la n un ruœldu alternando læs manos. Pivotaba n una pierna, sofhitou l calcañar de la outra pierna n xhenoyu, inclinou-se, passou la media indulrcada na punta l pie, mangou la punta l pie na sielha, sgilou la media pæla panturra, xhenoyu & coxa, inclinou-se de costau & pilhou la media cun la jarretière. Indreithou-se, sacou l pie de la sielha & garrou la outra media. You nun yera a quita’ los wœyos d’elha. De la cerviz & de los costaços, de los peithos que la roupa interior cobrìæ mas q’occultaba, de la nalga, u la roupa interior se sporrîu quando punxho l pie nel sou xhenoyu & sentou na sielha, de la pierna, primeiro snuda & pàllida & lhœw brilhantemente sedosa na media suæ. Sentîu-mi la mirada. Fhixzo una pausa pa la outra media, torcîu pa la puœrta & mirou-me nos wœyos. Nun sei como se vìæ – plasmada, questionando, sabiendo, culpando. Punxi-me collorau. Quedei un intrin cun la cara queimando. Lhœw nun aguantei mas, salì corriendo de l appartamento, baxei corriendo la scaleira & salì de la casa.
Fhui pouco a pouco. Bahnhofstrasse, Hausserstrasse, Blumenstrasse — fhoi l mîou camin de la schœla anhos. You conhœcìæ cada casa, cada quintanal & cada cierru, aquel acabante pintar cada anhu, aquel cun madeira que se tornaræ tan buxu & podre que podìæ you sfhaelu cun la mano, los pieslles de fhierro, ente los que corrìæ you de nenhu dando-yos næs barræs cun un palu fhaziendo-læs sonar & la muria alta de bloques tres la que you phantasearæ cun couses formidables & terribles ta poder txubir & ve’ læs abhorrecidæs riestræs de maciços de flores, bagæs & verzæs disdeixades. You conhœcìæ los adoquinos & l galipote de la strada & los cambios ente lhàbanæs, adoquinau ondulau de bloques de basalto, galipote & lheira de la calçada.
Todo mi sonaba. Quando l mîou coraçon deixou de per bater & la miæ cara ya nun ardìæ, ya quedaræ l incuœntru ente la cozina & l corredor lhøñe. Intsipei-me. Scaparæ cumo un nenhu n vez d’actuar soberanamente tanto quanto you speraba de min. Ya nun tenìæ you nuœve anhos, tenìæ quinze.
Cun todo, quedei cun la dulda de quala habrìæ de tener sido la reacçon soberana. L outru enigma fhoi l incuœntru ente la cozina & l propriu corredor. Por que nun yera you quien a quitay los wœyos de n riba? Tenìæ un cuœrpu per poderosu & per feminin, mas voluptuosu que læs rapazæs que mi prestabæn & que you miraba. Tuvi certeza de nun la notar si la vìæ na piscina. Nin elha se monstraræ mas snuda que lo que you vieræ a rapazæs & muyeres na piscina. Pa de tras, tamien yera mũîtho mas vieya que læs moçæs que you soñaba. Mas de trenta? Ye diffìcile apprecia’l tiempu q’unu tien quando indagora nun se deixou a tras ou sta por venir.
Anhos mas tarde, arreparei n que nun yera a quita’ los wœyos d’elha simplemente pol amor de la fhorma de sou, tamine polæs posturæs & movemientos. Pedì a læs miæs amigæs que gastaræn mediæs, sì q’ansì nun querìæ explicayos la miæ petiçon nin contayos l enigma de l incuœntru ente la cozina & l corredor. Intos, la miæ petiçon recibîu-se cumo un Pruyir de suspensorios & puntielhæs & extravagancia eròtica, & a l complrise, succedìæ n una pose coqueta. Nun yera de lo que nun podìæ you aparta’ los wœyos. Elha nun posaræ, nun coquetearæ. D’outra maneira tampouco m’alcuœrdo de que lo fhexzieræ elha.
Alcuœrdo-me de pahecer da quando l sou cuœrpu, posturæs & movemientos tarascos. Nun ye que fhuer tan pesada. Mas bien, elha pahecìæ arretirase a l interior de l sou cuœrpu, deixando-se a elha mesma & a l sou propriu rhythmu tranquillu, non perturbada por dal mandau de la cabeça & scaeciendo l mundo exterior. El mesmu Scaheicer de l mundo andaba næs actitudes & movemientos cun que mangaba læs mediæs. Sì q’ansì eiquì nun staba elha.
Tarasca, ma fluida, graciosa, seductora — seducçon que nun ye peithos & nalgæs & piernæs, ye un convite a scaheice’l mundo dientro l cuœrpu. You nun lo sabìæ d’aquelha — si ye que lo sei hagora — & nun ye solo que mi fhaiga rhyma. Cun todo, a l pensar no que m’excitaræ tanto d’aquelha, la excitaçon volvîu. Por resolve’l enigma, alcordei-me de l incuœntru, & la distancia que you crearæ a l tornala un enigma, dissolvîu-se. Vi todo outra vez ante min & outra vez nun fhui quien a quita’ los wœyos.

5
Una selmana mas tarde, andaba you a la puœrta d’elha outra vegada. Procurei nun pensar n’elha una selmana. Pero nun habìæ nada nin pa intyename nin inbaeceme; el doutor nun me deixaba dir indagora a schœla, fhartucaræ-me de mirar lhibros meses & los amigos passabæn pœr ende, sì q’ansì anduvi malu tantu tiempu que læs vjsitæs d’elhos ya nun podìæn supera’ la distancia ente la vida quotidiana de sou & la de mîou & fhuerun tornando-se cada vez mas breves. Tenìæ de salir a passear, cada dìæ un poquinhin mas, sin me sfhorçar. Tenìæ you falta de l sfhuœrçu.
Que son los tiempos d’infirmidà na infancia & adolescencia ma tiempos execrables! El mundo exterior, el mundo de l Fholgar na antoxana ou na quintana ou pæla caleya mal caltria a penæs nel quartu de la xhente infermo cun sones amortecidos. Dientro l mundo d’historiæs & figuræs que l paciente lle xorreç. La fiebre, q’aflrouxa la percepçon & cablruña la phantasìa, fhai de l quartu de la xhente infermo un spacio nuœvo, a l in par spacio familiar & extraño; los monstros amuœsæn los sous paraxismos nos patrones de la cortina & de l papel de la parede, & sielhæs, mesæs, aparadores & alrmarios apilæn-se formando montes, edificios ou naves, a l in par a l algame & lhøñe. næs lhargæs horæs de la nœithe, a l paciente accompañæn-lu l cutir de l relò de la eglesia, el rumbadoîru de vehìculos passando occasionalmente & l viso de los pharos, que cuten læs paredes & l teithu. Son horæs sin dormir, non obstante nin son horæs insomnes, nin horæs d’una carencia, son horæs de la bayura. Ardenciæs, memoriæs, lherçæs & ganæs organizæn labyrinthos u los infermos se pierden, que discobren & que pierden. Ha hi horæs u todo ye possible, bœno & malo. Elho vaî sumiendo a l dir a meyor el doliente. Pero si a l mal y vaga mũîtho guarir, el quartu l doliente sta impregnau & l convaleciente indagora sta ende, quien ya nun tien fiebre, pierde-se nos labyrinthos.
Acordaba todælæs mañanæs cun una consciencia culposa, da quando cun piyamas hùmidos ou intafharrahos. læs figuræs & scenæs que soñaba nun yeræn correctæs. Sabìæ you que miæ maî, el pastor que me formaræ cumo confirmandu & que you adoraba, & la ermana mas vieya, a quien you infhoutaræ los mysterios de la miæ infancia, nun mi dibæn arreprehender. Dibæn advertime d’una maneira amorosa & preoccupada, que yera peyor que m’arreprehender. Particularmente incorrecto yera afigurame activamente læs figuræs & scenæs a nun ser que læs soñare passivamente.
Nun sei d’unde saquei l valor de dir a n ca frau Schmitz. La educaçon moral, por dizilo ansì, arrevolvîu-se scontra si mesma? Si l Mirar culdiciosu yera egual de ruin que la satisfacçon de l deseo, la phantasìa activa egual de mala que l actu phantaseau — por que no intos la satisfacçon & l actu? Apprehendì dìæ ente dìæ que nun me podìæ sfhazer de los mîous pensamientos peccaminosos. Tamien querìæ intos l acçon peccaminosa.
Houbo outra consideraçon. Dir ende puœde ser pelligroso. Sì q’ansì yera da veræs impossible catalo. Frau Schmitz recibirìæ-me surprehesa, ascuîtharìæ una disculpa pol mîou comportamiento extraño & dirìæ-mi adîous. Yera mas pelligroso nun dir a ende; corrìæ l riesgu de nun ser quien a salir de læs miæs phantasìæs. Intos fhazìæ la cousa correcta diendo pa ende. Elha se comportarìæ normal, you me comportarìæ normal, & todo serìæ normal outra vez.
N aquel intre razonei, fhixzi de l mîou deseo la posiçon d’un extrañu càlculu moral & silenciei la miæ consciencia culpable. Impero, esso nun mi dîou fhuœrçæs pa dir a n ca frau Schmitz. Fhixzo-me esso comprehender por que miæ maî, el pastor reverenciau & la miæ ermana mas vieya, si pensabæn a fhondo, nun tenìæn que me detener, tenìæn que mi pedir que you fhuer ta elha. Da veræs, dir ta elha yera daquè da fheitho differente. Nun sei por que lo fhixzi.
Wœy, impero, reconhoço nos acontecemientos d’aquelha l patron segun el que l mîou pensamiento & la miæ actuaçon na vida miæ tuvieræn connexion ou no ente sigo. Pienso, tyego a una conseqüencia, gravo la conseqüencia n una decision & discubro q’actuar ye un assumptu propriu & puœde segi’ la decision, pero nun tien falta segila. Da vezo tengo fheitho pœl camin de la vida miæ lo que nun decidieræ fhazer, & nun tengo fheitho, lo que decidieræ fhazer. Actùa, seya cumo fhuer; vaî pa la muyer que ya nun quiero ver, fhai l commentario pante los superiores d’andar fhalando you ta pelos coldos, continùa fumando, magar tener you decidido deixalo & de puœis de catar cun migo que sou fumante & continuarei fumando. Nun quiero dizir que pensar & decidir nun tengan influencia na acçon. Sì q’ansì l acçon nun se limita simplemente a realiza’ lo que se pensou & decidîu inantea. Tien la suæ propria fhœnte & ye independiente de læs miæs acçones, tanto cumo l mîou pensamiento ye l pensamiento de mîou & la miæ decision ye la decision de mîou.

6
Elha nun staba n casa. La puœrtæ d’intrada de la casa staba enteabierta, txubì læs scaleiræs, piquei a l timbre & sperei. Piquei outra vez. Nel appartamento læs puœrtæs stabæn abiertæs, mirei pente l crystal de la puœrtæ d’intrada & reconhocì n corredor el speyu, el guarda-roupa & l relò. Podìæ ascuîtha’l sou tic-tac. Sentei nos scalones & sperei.
Nun me consolou, como ye un a fhaer, a l sentise amoriau por una decision & a l tener lherça de læs conseqüenciæs & star contentu de realiza’ la decision & evita’ læs conseqüenciæs. Tampouco me decepcionou. Andaba determinau a vela & sperar q’elha venier. El relò de l corredor marcaba cada quartu, media hora & hora completa. Tratei de segi’l tictac sele & los nuœve-cientos segundos d’una campanada ta la pròxima, pero segì distrayendo-me.
Na antoxana la sierra l carpinteiru rintsaba, na casa caltriabæn vozes ou mùsica dende un appartamento, abrîu-se una puœrtæ. Ascuîthei intos daquien txubi’ læs scaleiræs, passos lentos & pesahos. Speraba que vivier na segunda planta. Si me ve — como explicarei lo que you andaba fhaziendo eiquì? Non obstante læs pissadæs nun se detuvierun na segunda planta. Continuarun txubiendo.
Cinquei arreithu.

21.5.20

Bossa-Nova




Vinicius de Moraes & Baden Powell nel Teatro da Praia


Fhœntes stylístiques

Contextu cultural

Final de la década de 1950 na zona sur de Rio de Janeiro

Instrumentos típicos

Popularidá

Ampliamente conhocida nel Brasil, tamien significativa nos USA, Europa occidental & Xhapon

Fhormes derivades

La Bossa-Nova ye la voz pola que se conhoç un movemiento de renovaçon del Samba que s'irradiou a partir de la Zona Sur de la vilha de Rio de Janeiro acabante la década de 1950 & ergo passou a dar nome al stylu d'interpretaçon & accompanyamiento rhythmico biltaho d'elho, que se conhocîu cumo “batida diferente” (rhythmu differente)[nota 1]. A comunya cul musicólogu Gilberto Mendes, el fhilu yera una de les “trés phases rhythmiques del Samba”, na que la "batida" de la bossa fhuera extrahida a partir del "Samba de raiz".[nota 2] Segun el chronista Ruy Castro, yera “una simplificaçon extrema de la batida de la escola de Samba, cumo si d'elha s'arretiraren los instrumentos todos & mal se conservare a penes el tamborin.[nota 3]

El fhinxu inicial de la Bossa-Nova ye l Samba "Chega de Saudade" (d'auctoría de Tom Jobim & Vinicius de Moraes), que se sacara primitivamente por Elizeth Cardoso l 1958 &, pouco de puœis, por João Gilberto, quien tocou la gitarra n intrambes gravaçones.[2] Al in par, el pianista & vocalista Johnny Alf, de magar la gravaçon de “Rapaz de bem”, Cantar marcau pola influencia l Jazz, tamien se tornaba unu de los pioneiros de la renovaçon del Samba d'aquelha.[1] El 1959, cul LP "Chega de Saudade", Gilberto consolidaría essi nuœvu stylu de tocar q'alteraba les harmoníes cun la introducçon d'accordes non convencionales — cumo inantea ya realizaben gitarristas cumo Garoto, Vadico, Oscar Bellandi, ente outros — & una sýncopa del Samba innovador a partir d'una division única realizada sobre Sambas tradicionales cumo “Rosa morena” (de Dorival Caymmi), “Morena boca de ouro”, d'Ary Barroso, “Aos pés da cruz” (de Marino Pinto & Zé da Zilda) & “É luxo só” (d'Ary Barroso & Luís Peixoto).[1] A partir & al rodiu de João Gilberto, un corru de músicos, quasj que todos oriundos de la classe media & cun formaçon universitaria, sofhitaría transforma' les experiencies formales del gitarrista bahianu. La maneira suave de cantar influenciou-la l jazzista Chet Baker.[3][4]

De magar la década de 1960, el Samba de Bossa-Nova consolidou-se definitivamente na scena musical del Brasil, u arresaltarun, arriendes de Gilberto & l duo Tom & Vinícius, nomes cumo Newton Mendonça, Billy Blanco, Aloysio de Oliveira, Baden Powell, Oscar Castro Neves, Carlos Lyra, Ronaldo Bôscoli, Roberto Menescal, Sérgio Mendes, César Camargo Mariano, Airto Moreira, Eumir Deodato, Milton Banana, João Donato, ente varios, arriendes de l appariçon de bayura de choros vocales, cumo Os Cariocas, ou instrumentales, cumo Bossa Três, Tamba Trio, Bossa Rio, Copa 5, Sambalanço Trio, Os Catedráticos, ente outros.[2] Fhoi n essi mesmu intrin que l stylu experimentou una proyecçon internacional n una scala ya mas nunca vista cun outru aspeitu de la música popular brasileira.[1] El 1962, el saxofonista Stan Getz cabo l gitarrista Charlie Byrd sacarun el LP "Jazz Samba", lo que tyamou l attençon de la scena musical nos USA pante la Bossa-Nova. N aquel mesmu anhu, una actuaçon nel Carnegie Hall de New York, axhuntando Tom Jobim & João Gilberto, ente outros, abrîu paha siempre les puœrtes del mundo al stylu.[2][5] Un anhu mas tarde, cun la publicaçon del LP Getz/Gilberto, a comunya ente l gitarrista brasileiro & l saxofonista americanu, dîou a conhoce' la tendencia mundialmente, paha tras de gana'l Grammy Award d'álbum del anhu n 1965. Dous anhos mas tarde, sol títulu “The girl from Ipanema”, la version n angles del famosu Samba Garota de Ipanema, de Tom & Vinicius, gravaría-la Frank Sinatra.

Sí q'ansí, ya mediando los anhos sessenta, el movemiento bossa-novista passaba per una division. D'una parte, un corru mantuvo-se fiel a la estética sele, characterizada por textos de themas amenos & sin compromisso cun la realidá brasileira ou qualquiera outra specie de participaçon social, pol ton suave & intimista (personalizau na voz de João Gilberto) & la fhuœrte influencia l Jazz. D'outra, outru corru fhormau por compositores cumo Baden Powell, Sergio Ricardo & Carlos Lyra & por lyricistas talque Vinicius de Moraes & Nelson Lins & Barros associou-se al movemiento commun de la cultura brasileira na orientaçon de getar una base popular folklórica nos cantares & una themática de realismo & participaçon social nos textos.[1] Fhoi essa dissidencia la que vieno stablicer una connexion importante ente l Samba de la Bossa-Nova & l Samba de los stratos populares, communmente conhocidu cumo “do morro” ou "de raiz", fhaziendo que nomes cumo Cartola, Nelson Cavaquinho, Zé Keti e Elton Medeiros — sambistas de renome nel mediu del "Samba de raiz", magar que retirahos del mercau phonográphicu de la dómina — passaren a conhocese por una porçon del público moço & universitario. Ye n essi nuœvu contextu u la scena artística brasileira vîu biltar una nuœva camada de compositores, cumo Paulinho da Viola, quien stuvo ende cumo sucessor de Noel Rosa ou d'Ismael Silva, & Chico Buarque, auctor de composiçones que ceho se tornaríen Sambas antológïcos.[1]

Fhœntes

La pallabra "bossa" apahecîu per vez primeira na década de 1930, in São Coisas Nossas, Samba del popular cantor Noel Rosa: O Samba, a prontidão/e outras bossas,/são nossas coisas (...).[6] La expression "Bossa-Nova" passou a utilizase tamien na década segiente p'aquelhos Sambas de Breque, que se basaben nel talentu d'improvisar parades súbites na música por concasar fhales.[6]

Delhos críticos musicales rescamplen tener una cierta influencia la cultura americana de postgerra na Bossa-Nova,[nota 4] de músicos cumo Stan Kenton, specialmente del Cool Jazz & Bebop combinada cul impressionismo erudito, de Debussy & Ravel. Magar tener fhuœrte influencia de la música d'a fhuœra, particularmente del Jazz, la Bossa-Nova contien elementos del Samba syncopau.[8] Paha de tras, había un fundamental inconformismo cul formato musical de la época. Los cantantes Dick Farney & Lúcio Alves, que triumpharan nos anhos de la década de 1950 d'una maneira suave & minimalista (n opposiçon a cantantes de mũîtha potencia sonora) tamien se consideren influencies positives nos rapazes que fhexzierun la Bossa-Nova.[9]

Un embryon del movemiento ya na década de 1950, yeren les xhuntançes casuales, fruîtos d'incuœntros d'un corru músicos de classe media carioca n apartamentos de la zona sur, cumo l de Nara Leão, na Avenida Atlántica, in Copacabana. N estos incuœntros, cada vez mas frequentes, de magar 1957, un corru s'axhuntaba por fhaer & ascuîthar música. Ente los participantes andaben nuœvos compositores de la música brasileira, talos que Billy Blanco, Carlos Lyra, Roberto Menescal & Sérgio Ricardo, ente outros. El corru fhoi spoxigando, abraçando tamien a Chico Feitosa, João Gilberto, Luiz Carlos Vinhas, Ronaldo Bôscoli, ente outros.[10][11]

Ye l primer movemiento musical brasileiro que salîu de la universidá, ya que los primeiros conciertos se realizaran a nivel de facultá; pouco a pouco lo que se tornaría la Bossa-Nova fhoi acoutando tsigres de Copacabana, nel tyamau Beco das Garrafas.[12]

Acabante 1957, n una d'estes apresentaçones, nel Colégio Israelita-Brasileiro, salría la idea de tyama' la nuœva moda Bossa-Nova -- d'aquelha unicamente denominada Samba sessions, n allusion a la fhusion ente Samba & Jazz – por causa d'un recau scriptu n una piçarra, probablemente d'una secretaria de la instituçon, convocando a la xhente a una actuaçon de Samba-sessions por un enxame "Bossa-Nova". Nel actu participarun Carlos Lyra, Ronaldo Bôscoli, Sylvia Telles, Roberto Menescal & Luiz Eça, u s'annunciaran cumo "(...) banda Bossa-Nova apresentando Sambas modernos".[13]

Inicio official

 
Vinicius de Moraes, principal lyricista de cantares de Bossa-Nova de magar "Chega de Saudade", composiçon fheitha cun Tom Jobim el 1958 & que consagrou l stylu.

Movemiento que s'associou al crecemiento urbano brasileiro -- q'impulsara la phase xorrecentista de la presidencia de Juscelino Kubitschek (1955-1960) --,[14] la Bossa-Nova intamou pante mũîthos críticos al publicase, n agosto 1958, un compactu simple del gitarrista bahianu João Gilberto (considerau l papa l movemiento,[15][16][17] conteniendo los cantares Chega de Saudade (Tom Jobim & Vinicius de Moraes) & Bim Bom (del propriu cantante).[18][19][20]

Había ya meses, João participara n Canção do Amor Demais, un álbum que se publicara n mayo d'aquel mesmu anhu & cun dedicaçon exclusiva a los cantares del duo principiante Tom/Vinicius, q'interpretaba la cantante carioca Elizeth Cardoso.[19][20] A comunya cul scriptor Ruy Castro (nel sou lhibru Chega de saudade, de 1990), esti LP nun fhoi un éxitu immediatu al publicase, sí q'ansí l álbum puœde considerase unu de los fhinxos de la Bossa-Nova, non solo por traher delhes de les mas clássiques composiçones de la corriente -- ente elhes, Luciana, Estrada Branca, Outra Vez & Chega de Saudade-, tamien pol célebre rhythmu de la gitarra de João Gilberto, cun accordes dissonantes que s'inspiraran nel Jazz norte-americanu -- influencia esta que daría argumentos a los críticos de la Bossa-Nova.[21]

Outres de les characterístiques del movemiento yeren los textos que, contrastando cun los éxitos t'aquelha, abordaben themátiques leves & sin compromissos – un casu ye Meditação, de Tom Jobim & Newton Mendonça. La fhorma cantar tamien se stremaba de la que se tenía d'aquelha. Segun el maistru Júlio Medaglia, "disindulrcaría-se la práctica l canto-falado ou l cantar baixinho, del textu bien pronunciau, del ton coloquial de la narrativa musical, del accompanyamiento & del Cantar integrando-se mutuamente, in cuœnta de la valorizaçon de la 'gran voz'".[22]

El 1959, publicaba-se l primer LP de João Gilberto, Chega de saudade, conteniendo la pista principal – un Cantar cun cerca de 100 regravaçones fheithes por artistas brasileiros & d'a fhuœra. A partir d'aquelha, la Bossa-Nova fhoi una realidá.[23] Paha tras de João, parte l repertorio clássico l movemiento debe-se al axuw de Tom Jobim & Vinícius de Moraes.[19][20] Consta, segun mũîthos affirmen, que l spíritu bossa-novista ya s'incontraba na música que Jobim & Moraes fhexzieran, el 1956, pala pieça Orfeu da Conceição, primer associaçon del duo, q'anduvo cerca de nun succeder, visto que Vinícius primeiro contactara a Vadico, el famosu sociu de Noel Rosa & exmiembru del Bando da Lua, pol amor de fhae' la banda sonora. N essa pieça, basada na tragëdia Griega Orpheu, una de les guapes composiçones de Tom & Vinícius: "Se todos fossem iguais a você", ya se preannunciaben los elementos melódicos de la Bossa-Nova.[24]

Paha tras de Chega de saudade, los dous compunxerun Garota de Ipanema, outru Cantar arrepresentativu de la Bossa-Nova, que se tornou l Cantar brasileiru mas reputau n todu l mundo, spuœis d'Aquarela do Brasil (Ary Barroso), cun mas de 169 gravaçones, ente elhes les de Sarah Vaughan, Stan Getz, Frank Sinatra (cun Tom Jobim), Ella Fitzgerald ente outros.[25] Son de Tom Jobim tamien, cabo Newton Mendonça, los cantares Desafinado & Samba de uma Só, dous de los primeiros clássicos de la nuœva corriente musical brasileira que se gravarun nel mercau norte-americano de magar 1960.[19][26][27]

Cambios

Mediando la década de 1960, el movemiento suffriría una specie d'excision d'ideario, formada por Marcos Valle, Dori Caymmi, Edu Lobo & Francis Hime & stimulada pol Centro Popular de Cultura de la UNE. Inspirada n una vision popular & nacionalista,[28] esti collectivu fhixzo una crítica de les influencies del Jazz norte-americanu na Bossa-Nova & propunxo la reaproximaçon cun compositores de morro, cumo l sambista Zé Keti.[28][29] Un de los pegolhos de la bossa, Carlos Lyra, adhirîu-se a esta corriente, ansí cumo Nara Leão, que promovîu xhuntançes cun artistas del Samba talque Cartola & Nelson Cavaquinho, de baião & xote nordestinos cumo João do Vale.[28] N esta phase de relleitures de la Bossa-Nova, publicaría-se n 1966 el LP compilativu "Os Afro-Sambas", de Vinicius de Moraes & Baden Powell.

Ente los artistas que se destacarun n esta segunda camada (1962-1966) de la Bossa-Nova anden Paulo Sérgio Valle, Edu Lobo, Marcos Vasconcelos, Dori Caymmi, Nelson Motta, Francis Hime, Wilson Simonal, ente outros...

Final del movemiento, de la Bossa-Nova a la MPB (Música Popular Brasileira)

Un de los mayores exponentes de la Bossa-Nova componría un de los fhinxos del final del movemiento. El 1965, Vinícius de Moraes compunxo, cun Edu Lobo, Arrastão. El Cantar defendería-lu Elis Regina nel I Festival de Música Popular Brasileira (de la extincta TV Excelsior), realizau nel Guarujá n aquel mesmu anhu.[30][31] Yera l final de la Bossa-Nova & l intamu de lo que se rotularía cumo MPB, corriente diffusa q'abarcaría diverses tendencies de la música brasileira ta l intamu la década de 1980 -- campanya n que wœnyou un pop rock nacional renovau.[32][33][34]

La MPB nacía cun artistas novatos, de la segunda camada de la Bossa-Nova, cumo Geraldo Vandré, Edu Lobo & Chico Buarque de Holanda, q'apahecíen da vezo n festivales de música popular. Exitosos cumo artistas, teníen pouco ou quasj que nada de Bossa-Nova. Los vincedores del II Festival de Música Popular Brasileira, realizau n São Paulo n 1966, Disparada, de Geraldo, & A Banda, de Chico, son a considerase fhinxos d'esta ruptura & mutaçon de la Bossa n MPB.

Herencia

El final chronológïcu de la bossa nun significou la extincçon esthética l stylu. El movemiento fhoi una gran referencia que pante gëneraçones posteriores d'artistas, del Jazz (a partir del éxitu rotundu de la version instrumental de Desafinado pol duo Stan Getz & Charlie Byrd) ta una corriente postpunk británica (d'artistas talque Style Council, Matt Bianco & Everything but the Girl). Wœy ha hi una nuœva camada d'artistas q'arreviven el stylu. Ente elhos sobresalen Bogdan Plech, Eliane Elias, Irene Miranda Quartet, Rosa Passos, Shelley Dunstone & Lisa Ono, ente outros.

Nel rock brasileiru ha hi que rescamplar tanto la regravaçon de la composiçon de Lobão, Me chama, pol músicu bossa-novista João Gilberto, el 1986, paha tras de la famosa música del cantante Cazuza compuœsta por elhi & outros músicos, Faz parte do meu show, gravada n 1988, cun arreglos que s'inspiren fhuœrte na Bossa-Nova.

La herencia de so ye valiosa, deixando varies perlles de la música nacional, ente elhes Chega de Saudade, Garota de Ipanema, Desafinado, O barquinho, Eu Sei Que Vou Te Amar, Se Todos Fossem Iguais A Você, Águas de março, Outra Vez, Coisa mais linda, Corcovado, Insensatez, Maria Ninguém, Samba de uma só, O pato, Lobo Bobo, Saudade fez um Samba.

Véi tamien

Notes

  1. "Arressalti-se que l acompanyamiento rhýthmico del Samba n stylu Bossa-Nova characteriza-se pola “batida diferente” expressa n un typu de sýncopa non orthodoxa, lo que lhevou, por exemplo, al compositor Cartola a expressase ansí sobre un de los sous incuœntros musicales cul colega muçu Carlos Lyra: “Elhi tien un pouco de difficultá tanto no vieyo quanto you no moderno” (cf. Carvalho, 1986: 39). La “batida” da Bossa-Nova, intos, ye characterística d'un stylu & non d'una corriente autónoma."[1]

  2. "La primeira fhoi aquelha, heredeira de l habanera, que dîou los “tanguinhos” d'Ernesto Nazareth; la segunda, la del “Samba de morro carioca”; & la terceira, la potencializaçon extrahida por João Gilberto del Samba de morro & del Samba folklóricu, creando la “batida” de gitarra characterística de la Bossa-Nova."[1]

  3. "Segun Ruy Castro (2008: 9), la batida de la Bossa-Nova intamaría-la nacionalmente n 1958 l batterista Milton Banana."[1]

  1. A comunya cul sambista & investigador Nei Lopes, de magar el final de la Segunda Gerra Mundial, elementos de Bebop & Boogie-Woogie ya s'andaben incorporando al Samba[7]

Referencies

  1. Lopes & Simas 2015.
  2. «Bossa Nova». Dicionário Cravo Albin. Consultada l 7 xhuneto 2019
  3. «El stylu suave de Chet Baker expresando tormento influenciaría la bossa». Correio Braziliense. Consultada l 17 xhuneto 2019
  4. «Chet Baker, l actuaçon que camudou la vida de João Gilberto». GGN. Consultada l 17 xhuneto 2019
  5. Thales de Menezes (6 abril 2017). «Recital nel Carnegie Hall, que lhançou la Bossa-Nova nos USA, arrecreará-se». Folha de S.Paulo. Consultada l 27 febreiro 2020
  6. «Conhocéi les principales characterístiques de la Bossa-Nova, nel Caderno de Música». EBC Rádios. 11 xhuneto 2019. Consultada l 20 xhaneiro 2020
  7. «El Sambalanço saluda l díe del Samba». Internet Archive. 6 deziembre 2006. Consultada l 27 febreiro 2020
  8. Costa 2004.
  9. «Na radio, Lúcio Alves & l éxitu de la 'rivalidá' cun Dick Farney». EBC Rádios. 29 março 2016. Consultada l 20 xhaneiro 2020
  10. «História de Copacabana 1». copacabana.com. Consultada l 20 xhaneiro 2020 Copia archivada l 27 abril 2020
  11. Gerolamo 2017, p.172–198.
  12. «A Bossa Nova e Beco das Garrafas em Copacabana». Rio de Janeiro Aqui. Consultada l 20 xhaneiro 2020
  13. «Bossa Nova». AllAboutArts. Consultada l 27 abril 2020
  14. «Senado Federal - 50 anhos de Brasília». Senado Federal. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  15. Gattai 2011.
  16. Deutsche Welle. «Muœrre a los 88 anhos João Gilberto, un de los papas de la Bossa-Nova - DW». DW. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  17. Tuta 2014.
  18. «Oppinion: Muœrte de João Gilberto, acaba la utopía d'un país del futuro». Folha de S.Paulo. 7 xhuneto 2019. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  19. «Ha 60 anhos, João Gilberto revolucionaba l mundo cun la Bossa-Nova». A Gazeta. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  20. «ARTIGO - La Bossa-Nova & João Gilberto». Jornal do Brasil. 3 septiembre 2019. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  21. Castro 2016.
  22. Amaral, Euclides (2008). «Dicionário da Música Popular Brasileira - Bossa Nova». Dicionário da Música Popular Brasileira. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  23. «Los 60 anhos de Chega de Saudade». Senado Federal. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  24. Ferreira, Mauro. «Musical q'axhuntou Tom cun Vinicius, 'Orfeu da Conceição' fhai 60 anhos». G1. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  25. «La música Aquarela do Brasil tornou-se una de les perlles de la MPB». Jornal da Globo. 30 agosto 2013. Consultada l 26 xhuneto 2014
  26. «Folha de S.Paulo - Publifolha - Entenda Tom Jobim da bossa nova e do jazz, do Rio e dos EUA, do popular e do erudito - 06/02/2009». Folha online. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  27. «Tom Jobim». Encyclopedia Itaú Cultural. Instituto Itaú Cultural. Consultada l 19 xhaneiro 2020
  28. «Centro Popular de Cultura (CPC)». Encyclopedia Itaú Cultural. Instituto Itaú Cultural. Consultada l 7 febreiro 2020
  29. Kassab, Álvaro. «In peithu de los bossa-novistas tamien batten outros rhythmos». Unicamp. Jornal da Unicamp. Consultada l 7 febreiro 2020
  30. Máximo 2002, p. 4.
  31. Vidal & Aguiar 2002, p. 133.
  32. Echeverria 2007, p. 41.
  33. Zappa 2012.
  34. Mello 2003, p. 67.

Bibliographía

Vínculos externos