22.4.18

Revitalizaçon linguìstica

De Wikipedia

La revitalizaçon linguìstica, tamien conhocida cumo revivificaçon linguìstica ou inversion de substituçon linguìstica, ye una tentativa de detener ou arreverte’l decline d'una lhingua ou d’arrevivir una extincta. N elha podriæn incluyise linguistas, collectivos culturales ou communitarios ou gubiernos. Ha hi los que defenden una distincçon ente reavivamiento linguìstico (la resurreiçon d'una lhingua muœrta n sin fhalantes nativos existentes) & la revitalizaçon linguìstica (la salvaçon d'una fhala "moribunda"). Ãpunta-se que mal houbo un casu exitosu d'un Renacer da fheitho d'un idioma, el de la lhingua hebraica, creando una nuœva fhornada fhalantes nativos in sin nin un fhalante nativo prexistente de referencia.

Los idiomas que se destinæn a revitalizaçon incluyen aquelhos u l usu & la proeminencia de sou anden cun limitaçones severæs. Da quando, variæs tàcticæs de revitalizaçon la lhingua son a usase qua retientu de ressurreiçon de lhinguæs extinctæs. Magar variar mũîtho la meta la revitalizaçon l idioma de casu n casu, normalmente implica la tentativa d’expandir usu & cifra fhalantes, ou querer caltene’l nivel real d’usu por defende’ la lhingua de la extincçon ou de la muœrte.

Razones a respeito de revitalizaçon variæn. Solo nos postreiros tiempos, estima-se tener sido extinctæs mas de 2000 lhinguæs. La ONU estima que mas de l cinqüenta por ciento los idiomas que se fhalæn wœy tienen mènos de 10.000 fhalantes & q'un quartu d’ente elhos tien mènos de 1.000 fhalantes & que, a mènos haber sfhuœrços cun intençon caltenelos, nos pròximos cien anhos la mayorìa d’elhos serà extincta. Essæs cifræs son freqüentemente citadæs cumo razones polæs que la revitalizaçon de la fhala ye necessaria por preserva' la diversidà linguìstica. La cultura & la identidà tamien son da vezo citadæs cumo razones de revitalizaçon de l idioma, quando un idioma s'apercibe cumo un "thesouru cultural" ùnicu. Cun freqüencia, una communidà ve la lhingua cumo una parte ùnica de la suæ cultura, connectando-la cun la ancestrìa ou cun la tierra, eguando una parte essencial de la suæ figura & historia.

La revitalizaçon linguìstica tamien anda intimamente vinculada al campu linguìsticu de la documentaçon linguìstica. N essi campu, los linguistas tenten crear memoriæs completæs de grammàtica, de vocabulario & de recursos linguìsticos d'un idioma. Esta pràctica ye a lhevar a mũîthos a una mayor preoccupaçon pola revitalizaçon d'una lhingua specìfica pœl sou studio. Pœr outra parte, la xheira de documentaçon piensa-se mũîthæs vezes cun fines de revitalizaçon.

Los quatro stadios del compromisso linguìstico

Saludable/fhuœrte: xhente de tolæs stayæs etariæs gasta la lhingua n situaçones stremadæs.
Decadencia/inferma: fhalada pola xhente mas vieyo; non utilizada da fheitho por xhente mas moço.
Moribunda/morriendo: solo delhos de fhalantes (non nenhos) remanecen; nun se usa mas ya pola recielha cumo lhingua materna.
Extincta: nun se fhala mas ya ou ya nun se fhala potencialmente.

Theorìa

Una de læs etapæs preliminares mas importantes na revitalizaçon / recuperaçon la fhala implica stablice'l stadio n q'una determinada lhingua se "mangou". Esso adiuda a læs partes implicadæs a dar cun la meyor maneira de sofhitar ou arreactiva’l idioma.

Tàcticæs de reversion de la substituçon linguìstica

Existen mũîthæs theorìes ou modellos differentes que traten de traçar un schema de revitalizaçon de la fhala. Una d'elhæs forneç-la l cèlebre linguista Joshua Fishman. El paradigma de Fishman arreviviendo lhinguæs minaçadæs (ou adormecidæs), ou tornando-les sustentables, consiste n un processu d’oîtho etapæs. Los sfhuœrços han concentrase næs etapæs iniciales de restauraçon ta consolidalæs primeiro d’aportar a etapæs posteriores. Læs oîtho etapæs son:
  1. Acquisiçon de la lhingua por adultos, que fhaen d’apprehendizes de la lhingua (incamienta-se u la mayorìa los restantes fhalantes la lhingua son per mayores & u se dixebræn socialmente d’outros fhalantes de la lhingua).
  2. Crear una poblaçon socialmente integrada de fhalantes activos (ou usuarios) de la lhingua (n esta phase val normalmente mas concentrase principalmente na lhingua fhalada, mas que na lhingua scripta).
  3. In sitios unde houbier una cifra razonable xhente habitualmente usando la lhingua, incentiva’l usu informal de la fhala ente la xhente de todolos collectivos de stayæs etaræs differentes & nel sen de læs familiæs & fhazer spoyeta’l sou usu diariu, eguando instituçones de sextaferiau local -- vezeiría, næs que la lhingua s'incentive, defenda ou ampare (& n ciertos contextos, polo mènos) usando-la exclusivamente. In fhasteiræs u la competencia oral na lhingua ya s'algamare n tolæs stayæs etariæs, spoyeta’ l alphabetizaçon na fhala, solo que d'una fhorma que nun dependa de l assistencia (ou bøna fe) del systema educacional statal.
  4. U l gubierno lo auctorizare, & u læs cifræs lo xhustificare, promove’l usu l idioma na educaçon statal compulsatoria.
  5. U læs etapæs anteriores se cuttieren & se consolidaren, incentiva’l usu la fhala nel local trabayu (àmbitu de trabayos mas baxos).
  6. U læs etapæs anteriores se cutieren & se consolidaren, incentiva’l usu la lhingua nos locales de servicios gubernamentales & de los multimedia.
  7. U læs etapæs anteriores se cutieren & se consolidaren, incentiva’l usu la lhingua na educaçon superior, gubierno, &c.
Esti paradigma de reavivamiento linguìstico destina-se a impobina’ los puxos ende u fhueren mas efficazes & por consequencia evita’l sperdicio fhuœrçæs cun la intençon de cuti’ læs etapæs finales de recuperaçon, quando læs etapæs iniciales nun s'algamaren. Por casu, ye probablemente un sperdicio fhazer campaña pol usu d'un idioma na television ou nos servicios gubernamentales si dala familia nun suœl utiliza’l idioma.

Pœr outra parte, Tasaku Tsunoda describe una riestra differentes téchnicæs ou mèthodos que los fhalantes puœden usar p'arrevitalizar una fhala, incluyendo tèchnicæs q'arreviven lhinguæs extinctæs & sofhitæn læs mas ruinæs. Læs tèchnicæs de q'elhi fhai elenchu anden da vezo torgadæs pol rixhu real de la fhala.

Elhi affirma que l mèthodu d’immersion nun ye possible usalu p'arrevitalizar un idioma extinctu ou moribundu. Contrastando, el mèthodu d’apprehendiz -- mentor in transmission individual pola proficiencia linguìstica ye a usase cun idiomas moribundos. Varios outros mèthodos de revitalizaçon, incluyendo aquelhos que dependen de l Saber tèchnicu, cumo gravaçones ou audiovisuales, ye possible usalos n idiomas cun qualquier grau de viabilidà.

Factores de successu na revitalizaçon linguìstica

David Crystal, nel sou lhibru Language Death, postula que la revitalizaçon linguìstica ye mas probable ser exitosa si los sos fhalantes
  • promuœven el reconhocemiento la lhingua dientro la communidà dominante;
  • augmentæn la suæ riqueza & renta;
  • fhaen rescampla’l sou Poder lìcitu a los wœyos de la communidà dominante;
  • tienen una fhuœrte presencia nel systema educacional;
  • son quien a scribi’ la fhala;
  • son quien a usar tèchnicæs electrònicæs;

Restablicemiento linguìstico

Ghil'ad Zuckermann propon el "Restablicemiento linguìstico" cumo nuœva disciplina & paradigma linguìsticu.
Zuckermann indica que
la linguìstica de restablicemiento camuda l campu la linguìstica històrica, debilitando, por exemplo, el o de los àrboles de stirpes linguìsticæs, implicando q'una lhingua mal tien un progënitor a penæs.
A comuña cun Zuckermann,
el restablicemiento linguìstico combina studios scientìficos d’acquisiçon de lhingua nativa & didàctica de lhinguæs allochthones. Finalmente, la recuperaçon la fhala ye l casu mas extremu de didàctica de segundu idioma. Restablicemiento complementa l area stablicida de linguìstica documental, que recopila læs lhinguæs minaçadæs primeiro de quedar elhæs dormientes.
Existen discordanciæs na staya la revitalizaçon la lhingua pol nivel ta unde l renacemiento se tenga de concentrar por caltene’ la fhala tradicional, deixando sitiu a la simplificaçon ou al imprèstamo extensivo de la lhingua mayoritaria.

Compromisso

Zuckermann reconhoç la presencia de "peculiaridahes & idiossincraciæs locales", non obstante indica que
existen restricçones linguìstcæs applicables a todælæs tentativæs de renacemiento. Dominalæs adiudarìa a los revivalistas & a los lìderes autochthones a trabayar mas efficientemente. Por exemplo, ye mas fácile resucitar vozæs bàsicæs & declinaçones verbales que sones & collocaçon pallabræs. Los revivalistas han ser realistas & deixase de consignæs murniæs & contraproducentes cumo -- dean-mos l authenticidà ou dean-mos la muœrte!
Nancy Dorian ãpuntou que talantes conservadores in relaçon a imprèstamos & cambios grammaticales mũîthæs vezes difficultæn los puxos de læs lhinguæs minaçadæs (cumo cul Tiwi n Australia) & q'una division podriæ existir ente revitalizadores cun educaçon & interes na historicidà, & outros fhalantes cun interes nel idioma cumo localmente authènticu (cumo a vuœltæs occurriera cul irlandes). Ha hi los q'argumentaran que l compromisso structural podiæ, de facto, augmenta’ læs perspectivæs de sobrevivencia, cumo seriæ l casu l angles nel periodu postnormandu.

Tradicionalismo

Outros linguistas argumentaræn que, quando la revitalizaçon la lhingua s’impresta de l idioma mayoritariu, resulta que ye una nuœva lhingua, talvez un crioulho ou pidgin. Por exemplo, la existencia l "neohawaiiano" cumo una lhingua stremada de l "hawaiiano tradicional" propunxo-se pola fhuœrte influencia l angles in todolos aspeitos de la lhingua hawaiiana revivida. Elho tamien se propunxo pa l irlandes, cun una division accentuada ente l "irlandes urbano" cumo se fhala polos fhalantes d’irlandes cumo segunda lhingua & l irlandes tradicional tal cumo se fhala qua primer lhingua næs fhasteiræs de l Gaeltacht. Béarra affirmou:
... [segir] la sintaxis & læs convençones idiomàticæs del angles, [diriæ star] produziendo lo q'equival a pouco mas q'angles que s’inxhareta na lhingua irlandesa.
Cun relaçon a la d’aquelha moribunda, lhingua manx, el studiosu T. F. O'Rahilly declarou:
Quando una lhingua s’intrega a un idioma exterior, & quando todolos sos fhalantes se tornen bilingues, la penalizaçon ye la muœrte.
Neil McRae reconhocîu que los usos del gaèlico scoces s’andæn tornando cada vez mas tokenìsticos & l idioma nativu gaèlicu anda perdiendo-se n favor de tèrminos artificiales que s’eguæn polos fhalantes de gaèlico cumo segunda lhingua.

Exemplos specìficos

El renacemiento total d’una lhingua muœrta (nel sen de nun tener fhalantes nativos) n una communidà autosustentable de varios milhones fhalantes cumo primeira lhingua mal acontecîu una vez, nel casu la lhingua hebraica, hagora idioma nacional d’ Israel. N esti casu, houbo un conglomerau ùnicu de characterìsticæs històricæs & culturales que 
facilitarun el reavivamiento (ver renacemiento l idioma hebraicu).

Cun un disindolrque que se y relaciona, lhinguæs litterariæs sin fhalantes nativos gozarun de gran valor & utilidà pràctica cumo lhinguæs francæs, contando da vezo milhones de fhalantes fluyentes a l in par. In mũîthos d'essos casos, un Declinar nel usu la fhala litteraria, delhæs vezes precipitau, posteriormente s'accompañou por una fhuœrte renovaçon. Esso aportou, por exemplo, a l renacemiento l lhatino clàssico na Renacença & nel renacemiento l sànscrito nos primeiros sieglos dC. Un phenòmeno anàlogu nos àmbitos contemporaneos de lhingua àrabe & cul usu expandidu de la lhingua clàssica litteraria (Àrabe Moderno Padron, una fhorma l àrabe clàssico l sieglo ses dC). Elho s'apprehende a todolos fhalantes instruyidos & s’usa n transmissiones de radio, discussiones formales, &c.

Pa de tras, læs lhinguæs litterariæs tienen txubido delhæs vezes a l nivel de torna-se primeiræs lhinguæs de comuñæs linguìsticæs abondo vastæs. Un casu ye l italiano patron, que se formou cumo una fhala litteraria derivada de la fhalielha de la Firenze l sieglo XIII, specialmente quando usada por importantes scriptores fiorentinos cumo Dante, Petrarca & Boccaccio. Essa fhala existîu varios sieglos principalmente de vehìculu litterariu, cun poucos fhalantes nativos; mesmo n 1861, a læs vièsperæs de la unificaçon italiana, la lhingua mal contaba cun 500.000 fhalantes, mũîthos non nativos, d'una poblaçon total de cerca 22 milhones. El successu subseqüente la lhingua fhoi por disinvolvemiento consciente, u los fhalantes de qualquiera læs numerosæs lhinguæs italianæs apprehendierun l italiano patron cumo segunda lhingua, posteriormente transmittiendo-lo a læs familiæs, que lo apprehendierun cumo primer idioma. Ye nidio q'esso vieno arrecostinæs de læs lhinguæs italianæs locales, de læs que læs mas andæn hagora minaçadæs. L èxitu appreciou-se n circumstanciæs similares pol alto-alleman, tscheco-padron, hispañol-castelhano & outros idiomas.

Asia

La lhingua ainù l puœblru autochthone ainù del norte Xhapon sta inguanho moribunda, sì q'ansì puxos anden presentes por arrevivila. Una pesquisa de 2006 nel Hokkaido ainù indicou que mal un 4,6% de los ainùs que s'intervistarun fhueræn quien a tscharrar ou "fhalar un pouco" ainù. El 2001, l ainù nun s’apprehendiæ n dala schuœla primaria ou secundaria n Xhapon, cun todo offreciæ-se n varios centros d’idiomas & universidahes de Hokkaido, ansì cumo na Universidà Chiba n Tokio.

Na Tschina, la lhingua mantsù ye una de læs lhinguæs mas minaçadæs, cun fhalantes solo n très pequenhæs zonæs remanecientes de Mantsuria. Delhos enthusiastas andæn trabayando por arrevivi’ la fhala los sos ancestros gastando diccionarios & lhibros de textu disponibles, & quanto si mas vjsitæs occasionales a l condau autònomu Qapqal Xibe n Xinjiang, u la lhingua Xibe relacionada indagora ye fhalada nativamente.

Næs Philipinæs, una variante l hispañol basada principalmente n hispañol mexicano fhoi la lhingua franca del paìs de magar la colonizaçon hispañola n 1565 & fhoi lhingua official cabo l pilipino (una forma padronizada de lhingua tagalog) & l angles ta 1987, lhœw de ratificar una nuœva constituçon, s'arredisseñariæ cumo lhingua voluntaria. Cumo conseqüencia de la exclusion cumo lhingua official & anhos de dexebra a nivel official pœr & tres la colonizaçon americana, l usu la lhingua hispañola ente la poblaçon commun diminuîu drasticamente & tornou-se moribunda, cun los fhalantes nativos restantes principalmente per vieyos. Ente tanto, anda habiendo un renacemiento sele pola promoçon de l gubierno anterior so l administraçon de la expresidenta Gloria Macapagal-Arroyo. Mas notablemente, la Resoluçon nº 2006-028 arrestablicîu l hispañol cumo disciplina oblrigatoria n schuœlæs secundariæs & universidahes. Los effeitos fhuerun immediatos, ya que la geta de falantes hispañol nel mundo l trabayu augmentou de magar 2008. A partir de 2010, l Institutu Cervantes de Manila relatou la cifra hispanophones philipinos cun conhocemiento nativo ou non nativo pœl camin de los très milhones (incluyendo aquelhos que fhalen crioulho chavacano). Alhende los puxos del gubierno, l hispañol tamien vîu renace’l interes por multimedias graciæs a la importaçon telenovelæs & mùsica de læs Amèricæs. L hebraico, outrora n gran parte lhingua de cultu, arrestablicîu-se cumo mediu communicaçon quotidianu polos hebreos que migrarun pa l que ye awœy el stau d’Israel & los territorios palestinos cominçando l sieglo XIX: ye l exemplo mas famoso & exitoso de revitalizaçon d’una lhingua.

Australia & Nuœva Zelanda

La colonizaçon europea d’Australia & l conseqüente mal suffridu polæs communidahes autochthones tuvierun un effeitu catastròphicu sobre læs lhinguæs autochthones nel sudeste & sur de l paìs, deixando-læs in sin fhalantes nativos vivos tradicionales. Variæs communidahes autochthones in Victoria & n outros lhogares tratæn d’arrevivir essæs lhinguæs. El trabayu ye typicamente impobinau por un collectivu xhente mayor & outræs personæs cun conhocemiento, cun los trabayadores de la communidà a fhaze’ la mayor parte de la pesquisa & de la instrucçon. Elhos analyzæn los datos, disinvuœlven systemas d’orthographìa & vocabulario & preparæn recursos. Læs decisiones son tomadæs a comuña. Delhæs comuñæs usæn linguistas & tamien existen linguistas que trabayæn de fhorma independiente.

Un casu de los meyores de relativu èxitu na revitalizaçon la fhala ye l casu l Maori, tamien conhocido cumo te reo Maori. Ye la lhingua ancestral del puœblru autochthone Maori de Nuœva Zelanda, un vehìculu de narrativa n prosa, poesìa cantada & recital d’ancestrìa. La historia l puœblru maori apprehende-se n te reo Maori n casæs de studio sagradæs pœr transmission oral. Quanto si mas spuœis de tornase te reo Maori una lhingua scripta, tien-se la tradiçon oral preservada.
N intamando la colonizaçon europea, mũîthæs lheys promulgarun-se promoviendo l usu l angles in cuœntæs de te reo Maori ente los puœblros autochthones. La Lhey d’Ordinamiento la Educaçon de 1847 ordinou la instrucçon scholar n angles & stablicîu internahos accelerando ansì l assimilaçon la xhente moço maori na cultura europea. L Actu de Schuœla Nativa de 1858 prohibîu fhalar te reo Maori nes schuœlæs. Los professores coloniales tamien promovieræn l usu l angles nos lhares maoris, convinciendo a mũîthos paîs que los sos fhiyos nun dibæn ser quien a trabayar sin fhalar angles.

Pœla dècada de 1970, un cuœlmu moços maoris, que se tyamou Nga Tamatoa, fhixzo campaña cun èxitu pa q'a los maoris se yos apprehendier næs schuœlæs. A parte, Kohanga Reo, preschuœlæs d’idioma maori, tyamadæs niales de lhinguæs, fundariæn-se. L èmphasis staba n apprehender a la recielha la fhala siendo indagora nenhos, una tàctica per efficaz apprehendiendo idiomas. La Comission de Lhingua Maori formou-se n 1987, lhevando a una riestra reformæs nacionales destinadæs a arrevitalizar te reo Maori. Incluyen programmas multimedia de transmission in te reo Maori, programmas universitarios de graduaçon d’administraçon in te reo Maori & una selmana annual de lhingua maori. Cada iwi, ou tribu, creou un programma de planes d’idiomas attendiendo læs suæs circumstanciæs specìficæs. Essos sfhuœrços resultarun n un spoxige constante de nenhos apprehendiendo te reo Maori næs schuœlæs de magar 1996, creando una quantidà significativa fhalantes fluyentes & tornando l maori proeminente & ùtile no quotidiano de la xhente. El programma fhoi tan  per exitosu que programmas semeyantes se basariæn n elhi. Vèi la renacença la lhingua maori.

Europa

N Europa, nel sieglo XIX & nel intamu l sieglo XX, l usu de lhinguæs locales & apprehendidæs diminuyîu conforme los gubiernos centrales de differentes paises imponìen la suâ lhingua vernacular cumo padron in toda educaçon & usu official (essi yera l casu l Reyno-Unido, Francia, Hispaña, Italia & Grecia &, in cierta medida, n Alemania & n Austria-Hungrìa).

Næs ùltimæs dècadæs, el nacionalismo local & los movemientos de dreithos humanos formarun un patron de polìtica mas multicultural nos stahos europeos; la condemna aguda de læs pràcticæs anteriores de suppression de lhinguæs locales expressou-se nel usu tèrminos cumo "linguicidio". Læs campañæs alçaræn los perfiles de læs lhinguæs locales de fhorma tala que, in delhos territorios europeos, læs lhinguæs locales acquerieræn el statuto de lhinguæs officiales, cabo la lhingua nacional. L acçon de l Conseyo d’Europa n esti dominio (ver Carta Europea pa læs lhinguæs Locales ou Minoritariæs) contrasta cul fheithu de la Union Europeia tener concedido statuto official a una cifra restricta lhinguæs officiales (ver lhinguæs de la Union Europea). Inguanho, læs tentativæs officiales por arrevitaliza’ læs lhinguæs minaçadæs, cumo la promoçon de l gales, de l galhego, de l basco & de l catalan nos sous respectivos territorios nativos, tuvierun diversos niveles d'èxitu.

Irlandes

Una de læs tentativæs europeæs mas conhocidæs de revitalizaçon d’una lhingua ye la de la lhingua irlandesa. In quanto l angles ye dominante na mayor parte d’Irlanda, l irlandes, una lhingua celta, indagora se fhala n ciertæs areæs tyamadæs Gaeltachtaí, solo q'anda n seria decadencia. Los reptos a los que houbo incarase la lhingua nos postreiros sieglos incluyerun la exclusion fhuœra de dominios importantes, la diffamaçon social, la muœrte ou la emigraçon de mũîthos fhalantes d’irlandes de la de la fhame irlandesa na dècada de 1840 & la emigraçon continuada de magar aquelha. Los puxos revitalizadores de l irlandes andabæn siendo fheithos, ente tanto, de magar mediando l sieglo XIX, & associabæn-se a un anhelu d’independencia polìtica irlandesa. La revitalizaçon a l in par de la lhingua irlandesa conlhevou principalmente l Apprehender irlandes cumo lhingua oblrigatoria næs principales schuœlæs de lhingua anglesa. Sì q'ansì la incapacidà d’apprehendelo de maneira efficaz & captivante significa (cumo observa l linguista Andrew Carnie) nun acqueri’ los alumnos la fluyencia necessaria qua viabilidà duradeira de la lhingua, & esso lheva a la repunancia & a l resentimiento. Carnie tamien observou la falta medios audiovisuales n irlandes (2006), magar esso ya nun ser ya mas el casu.

La decadencia l Gaeltachtaí & l fracassu la revitalizaçon impobinada pol gubierno combatierun-se cun movemientos de reavivamiento urbanos. Basa-se esto lhargamente n un systema scholar independiente que se sofhita pola communidà, que se conhoç communmente cumo Gaelscoileanna. Essæs schuœlæs apprehenden inteiramente n irlandes & la suæ cifra anda spoxigando, cun mas de trenta d’essæs schœlæs solo n Dublin. Son elemento importante na creaçon d'una rede fhalantes urbanos irlandeses (conhocidos cumo Gaeilgeoirí), que tienden a ser moços, cun òptima educaçon & de classe media. Hagora ye probable q'essi collectivu ya acquerier massa crìtica, un fheithu que se ve na expansion de medias na lhingua irlandesa. La television na lhingua irlandesa gozou d'un èxitu special. Argumentou-se q'elhos tienden a tener meyor educaçon que los monolingues fhalantes d’angles & gozæn de status social mas altu. Arrepresentæn la transiçon l irlandes a un mundo urbano moderno, cun un creciente augmento l respeitu.

Gaèlico scoces

Ha hi tamien tentativæs actuales por arrevivi’ la lhingua relacionada del gaèlico scoces, que se supprimîu spuœis de la formaçon del Reyno-Unido, & introu n decadencia inda mas polæs Clearances de læs Highlands. Inguanho, el gaèlico mal se fhala ampliamente næs Isllæs Occidentales & ayures in zonæs sparcìes pœlæs Highlands & Isllæs. La decadencia fhalantes gaèlico proficientes diminuyîu, & ente tanto, el centro poblacional passou a fhalantes L2 de zonæs urbanæs, particularmente n Glasgow.

Manx

Outru idioma celta, manx, perdîu l sou postrer fhalante nativu n 1974 declarando-se extinctu pola UNESCO n 2009, sí q'ansí nunca diminuyîu da fheitho l sou usu. La lhingua ye hagora apprehendida nes schuœlæs primariæs & secundariæs, incluyendo læs Bunscoill Ghaelgagh, usa-se n daquè eventos pùblicos & fhala-se cumo segunda lhingua por approximadamente 1.800 personæs. Los puxos de revitalizaçon incluyen programmas de radio n manx & medias sociales & recursos na rede. El gubierno manx tamien s’involucrou nel sfhuœrçu creando organizaçones cumo la Manx Heritage Foundation (tamien conhocida cumo Culture Vannin) & la posiçon del Manx Language Officer. El gubierno lhançou una tàctica official pa la lhingua Manx de 2017 a 2021.

[youtube https://www.youtube.com/watch?v=-286xpqtC7M&w=854&h=480]

Còrnico

Tienen-se habidæs variæs tentativæs d'arrevivi’ la lhingua de Cornwall, tanto privadamente cumo delhæs so la Comuña dela lhingua Còrnica. Daquè de læs actividahes incluyen la traducçon scripturæs christianæs, una guilda bardos & la promoçon de la litteratura còrnica n còrnico moderno, incluyendo romances (novelæs) & poesìa.

Amèrica l Norte

Nos postreiros anhos, una cifra creciente tribus nativæs americanæs vienen tratando d'arrevitaliza’ læs suæs expressiones. Por exemplo, existe un applicativu Apple iPhone / iPod pa la fhala Halq'emeylen de l territorio l Gran Vancouver nel Canadà. Tamien, ha hi applicativos (incluyendo phrases, elenchos de pallabræs & diccionarios) in mũîthos idiomas nativos, cumo Cree, Cherokee ou Chickasaw, ta l Lakota, Ojibway ou Oneida, Massachusett, Navajo & Gwych'in.
Wampanoag, una lhingua fhalada pol puœblro l mesmu nome n Massachusetts, passou per un proyectu revitalizaçon que s'afhalou por Jessie Little Don Baird. El proyectu vîu recielha fhalando fluyentemente la lhingua la primer vegada n mas de 100 anhos. De la mesma maneira, ha hi inguanho tentativæs de revitalizaçon la lhingua Chochenyo n California, que s’extingîu.

Amèrica l Sur

Kichwa ye la variante la lhingua quetsua fhalada n Equador & ye una de læs lhinguæs autochthones mas fhaladæs n Amèrica del Sur. Magar elho, el kichwa ye una lhingua minaçada, principalmente por causa la expansion l hispañol per Amèrica l Sur. Una communidà fhalantes de Kichwa, Lagunas, fhoi una de læs primeiræs comuñæs autochthones que camudou a l idioma hispañol. Segun King, esso fhoi pol spoxige l commercio & los negocios cun una gran vilha de lhingua hispañola de læs proximidahes. La xhente de Lagunas affirma que nun fhoi por fines d’assimilaçon cultural, ya que valoriza altamente la suæ identidà cultural. Ente tanto, una vegada q'essi contactu se fhixzo, la fhala de l puœblro Lagunas camudou pente todælæs edahes de los fhalantes de Kichwa a l bilinguismo hispanyol q'hagora ye essencialmente monolinguismo hispañol. Los sentimientos la xhente Lagunas presentæn una dichotomìa cul usu la lhingua, visto que la mayorìa los miembros de Lagunas fhala exclusivamente hispañol & mal conhoç delhæs de pallabræs in Kichwa.

Læs perspectivæs de revitalizaçon la lhingua Kichwa nun son promissoriæs, puœis los paîs dependen de la scholaridà cun essi fin, que nun ye ansì d'efficaz cumo la exposiçon continua a la lhingua n lhar. La educaçon na communidà de Lagunas, magar tener un focu consciente na educaçon l Kichwa, consiste principalmente n interacçon passiva, lleyida & scripta n Kichwa. A parte de los sfhuœrços de base, læs organizaçones de revitalizaçon la lhingua nacional, cumo la CONAIE, concentræn l attençon in nenhos autochtones que nun fhalæn hispañol, q'arrepresentæn una gran minorìa nel paìs. Outra iniciativa nacional, el Proyectu d’Educaçon Intercultural Bilingue (PEBI), fhoi inefficaz na revitalizaçon la lhingua por tenese dado la instrucçon in kichwa & l hispañol tenese apprehendido cumo segunda lhingua por nenhos que yeræn quasj q'exclusivamente monolingues hispanos. Magar avultar delhæs tèchnicæs inefficazes, Kendall A. King offreç varios ãpuntes:
  1. Exposiçon & acquisiçon la fhala de pequenhos.
  2. Tèchnicæs d’immersion extrema.
  3. Mùltiples & diversos puxos por tyigar tamien a los adultos.
  4. Flexibilidà & cordinaçon, planificaçon & implementaçon.
  5. Orientando-se directamente a differentes variantes de fhala.
  6. Planificadores emphatizando que la revitalizaçon la fhala ye un processu al que y vaga mũîtho.
  7. Implicando la mayor quantìa xhente possible.
  8. Paîs usando l idioma cun fhiyos.
  9. Planificadores & defensores abordando l problema per todolos requeixos.
Conseyos specìficos incluyen transmittir una percepçon elevada de la lhingua næs schuœlæs, concentrando-se nos sfhuœrços de base tanto na schuœla cumo n casa, & calteniendo l attençon nacional & local.

Criticismo

John McWhorter argumentou que los programmas arreviviendo lhinguæs autochthones quasj que nunca van ser abondo efficazes polæs difficultahes pràcticæs que se y derivæn. Elhi tamien argumenta que la muœrte d'una lhingua nun significa necessariamente la muœrte d'una cultura. La expression autochtone indagora ye possible mesmo quando la lhingua primitiva sumîu, cumo aconteç cun los grupos nativos americanos & cumo evidencia la fortaleza la cultura negra americana nos Stados-Unidos, ente la xhente que fhala non yorubà, ma angles. Tamien argumenta que la muœrte la lhingua ye, ironicamente, una pruœba que puœblros, que t'aquelha se stremabæn, migræn & s'arreparten ente elhos el spacio:
Caltener lhinguæs distinctæs pente los stratos etarios mal se dà a penæs mediando un autoisolamiento excepcionalmente tenaz - cumo nos Amish — ou mediando una segregaçon brutal.
Kenan Malik tamien argumentou que ye "irracional querer preservar todælæs lhinguæs de la tierra, visto que la muœrte la fhala ye natural & n mũîthos casos inevitable, mesmamente interviniendo. Elhi sofhita que la muœrte la fhala fhai meyor la communicaçon, garantizando fhalar mas xhente la mesma fhala. Esso podriæ beneficia’ læs economìæs & reduzi’ los conflictos. Outros ãpuntaran que semeyançæs na lhingua & na cultura nun tienen impedido gerræs civiles brutales.
La protecçon læs lhinguæs minoritariæs contra la extincçon mũîthæs vezes nun ye una preoccupaçon de los fhalantes de la lhingua dominante. Mũîthæs vegadæs, ha hi preconceitos & scurribanda deliberada de lhinguæs minoritariæs, a fin d’apropriase l capital cultural & econòmicu de læs classes minoritariæs. Outræs vezes, los gubiernos consideræn el costu de los programmas revitalizaçon & la creaçon materiales linguisticamente diversos enforma grande de mas cumo pa los poder assumir.

Vèi tamien

Lhistes

Lleituræs addicionales
  • Grenoble, L. A. and Whaley, L. J. (1998). Endangered Languages: Language Loss and Community Response. Cambridge University Press. (ISBN 0-521-59712-9)
  • Nettle, D. and Romaine, S. (2000). Vanishing Voices. Oxford University Press. (ISBN 0-19-515246-8)
  • Reyhner, J. (ed.) (1999). Revitalizing indigenous languages. Flagstaff, AZ: Northern Arizona University, Center for Excellence in Education. (ISBN 0-9670554-0-7)
Vìnculos externos

Organizaçones

Stados-Unidos

California

Tèchnica

Technologïæs

17.4.18

Argo (Susanna Tamaro)

Audio

Scritu n version simple collateral

Pante mîou paî, cumo pante miæ maî, los fhiyos primeiro que qualquiera outra cousa yeræn un Deber mundanu. Disdeixabæn mũîtho l nuœssu disinvolvemiento interior, non ostante tratabæn los aspeitos mas banales de la educaçon cun extrema tesura. Habìæ sentar correitha a mesa cun coldos apretando l cuœrpu. Si, al fhazelo, dientro de min solo pensaba na meyor maneira de dami la muœrte, esso nun importaba. L apariencia yera todo, tres elha mal habìæn cousæs inconvenientes a penæs. Ansì medrei cun la sensaçon de ser daquè similar a una macaca teniendo que s’entreinar bien & non un Ser humano, una persona cun læs suæs allegrìæs, læs suæs smolriçones, la suæ necessidà de ser amada. A partir d’essa preocupaçon bien da breve nacîu una gran soledà dientro de min, una soledà que se tornou a la lharga los anhos enorme, una specie de vazio neumàtico u me movìæ cun los paraxismos seles & torgahos d’un buzu. La soledà tamien venìæ de læs intrugæs, d’intrugæs que mi fhazìæ & nun yera a responder. Ya cun quatro ou cinco anhos, miraba a l rodiu & m’introgaba: “Por que stou eiquì?  d’u vengo, d’u vienen todælæs cousæs que veo a l mîou rodiu, que ye lo q’anda per tras, stuvierun elhæs siempres ende magar you nun star, cincaran hi pa siempre?” Fhazìæ-mi todælæs intrugæs que los nenhos sensibles se fhaen a l infrentase a la complexidà l mundo. You andaba convincida que ta los mayores lo fhazìæn, que yeræn a responder, solo que spuœis de duæs ou très tentativæs cun la maî & cun la tata, catei cun migo que nun solo nun dibæn ser quien pa responder, ma nin se lo introgaræn.

Ansì la sensaçon de soledà spoxigou, vîsti, fhorçou-se-mi a resolver cada enima cun læs propriæs fhuœrçæs de mîou, ente mas tiempu passaba, mas m’interrogaba cada cousa, siempre yeræn qüestiones mayores, cada vegada mas terribles, mal pensar n elhæs daba lherça. El primer alcuœntru cun la muœrte tuvi-lu cerca los ses anhos. Mîou paî yera l amu d’un catsorru caça, Argo; tenìæ un temperamento ameno & afectuoso & yera l mîou compañeiru xhuœws favoritu. Cibaba-lu pœr tardiquinæs inteiræs cun bolhos de lhama & herbæs, ou oblrigaba-lu a se’ la vezeira de la peluqueira, & elhi, sin rebelase, andaba pœla antoxana cun læs oreyæs adornadæs de prendedores de pelo. Un dìæ, ente tanto, n experimentando un nuœvu typu de cofia, arreparei l tener elhi daquè que s’intsaba so la gola. De magar habìæ ya delhæs selmanæs ya, nun y apetecìæ correr & blrincar cumo indenantea, si you me mangaba n un requeixu comiendo la merienda, ya nun se mi mangaba aparau de cote suspirando sperançau. Cierta mañana, a l volver de la schuœla, nun lu atopei sperando-me a la cancielha. Primeiro, pensei que martsaræ ayures cun paî. Sì q'ansì a l ver mîou paî n silencio sentau cabo l scritorio & sin Argo a los pies, nacîu-mi dientro un gran disasossiegu. Salì & glrayei fhuœrte, tyamei-lu pœr toda la antoxana, tornei ende duæs ou très vezes, explorei la casa pœr riba & pœr baxo. De nœithe, a l dar a mîos paî & maî l beisu oblrigatoriu de læs bønæs nœithes, atropando toda la miæ bravura, introgei a mîou paî: “U anda Argo?” “Argo”, respondîu elhi n sin svia’ la vista l diario, “Argo martsou.” “& Por?” Introgei you. “Por andar fhartucu l tou disprezio.” Indelicadeza? Superficialidà? Sadismo? Que houbo n essa contestaçon? Nel precisu intrin q’ascuîthei essæs pallabræs, daquè dientro de min francîu. Intamei nun dormir mas de nœithe, de dìæ una caxigalina yera abondo pa fhazeme spañir in sulhuços. Tyamarun un pediatra que vieno spuœis d’un mes ou dous. “La nenha sta spalomilhada”, dixo elhi, & receitou-mi del azaite de fhiegado de bacalao. Polo que you nun dormìæ, polo que you andaba siempres inredando cun la bolina d’Argo, nunca se m’introgou. Ye n essi episodio u traço la miæ intrada na dòmina adulta. Cun ses anhos? Sì, mal tenìæ ses. Argo martsara por tener sido mala, el mîou comportamiento, ergo, influenciaba aquelho q’andaba cabo min. Influenciaba fhaziendo sumir, distruyendo. De magar aquelha, læs miæs acçones nun fhuerun ya mas neutræs, acabando n si mesmæs. Por terror a perpetrar outros errores mas, reduzì-læs a un mìnimo, tornei-me apàthica, hesitante. De nœithe apretaba la bola ente læs manœs & tyorando, dizìæ: “Argo, por favor, volvi, magar tenelo you fheitho mal, quiero-te mas q’a nada.” Quando mîou paî trouxo outru catsorru a casa, you nin lu querìa mirar. Pante min yera & habìæ remanecer siendo un perfeitu extrañu. La hypocrisìa imperaba na educaçon de la recielha.

Alcuœrdo-me bien, bien, q’una vegada, passando cun mîou paî cabo una sebe, di cun un raitan. In sin lherça, garrei-lu & insiñei-y-lu. “Pousa-lu”, glrayou immediatamente, “nun ves que duœrme?” La muœrte, cumo l amor, yera una qüestion que nun habìæ cutise. Nun valrìæ mil vezes mas si me tuvieren ditho q’Argo morrieræ? mîou paî podrìæ agarrami l braçu & tenemi ditho: “Matei-lu por star malu & sufrir enforma. U anda hagora ye mũîtho mas feliz”. You tyorarìæ mas, desperarìæ-me, lhœw de meses & meses dirìæ a l sitiu u dirìæ star sepultu, pente la tierra tsarraríæ-y tiempu lhargo. De puœis, pouco a pouco, cominçarìæ a scaheicelu, interessarìæn-mi outrœs cousæs, tenrìæ outræs afficçones & Argo dirìæ sgilar ta lo fhondeiro de los mîous pensamientos cumo una alcordança, una guapa alcordança de la infancia. D’essa fhorma, contrariamente, Argo tornou-se un muœrtin cul que you lhidiaba pœn dientro. Por esso digo que quando tenìæ ses anhos ya me fhexzieræ grande, por tener in cuœnta d’allegrìa, anxia, & n vez de rixhu, indifferencia. Mîou paî & miæ maî yeræn monstros? No, nunca, d’aquelha yeræn xhente da fheitho normal. Solo de vieya miæ maî intamou contami daquè de la infancia suæ. La maî d’elha morrieræ siendo indagora nenha, primeiro d’elha, tuvieræ un homin que se stropiou a los très anhos por una pneumonìa. Elha concebieræn-la lhœw aina & tuvo la mala ventura non solo de nacer nenha, tamien el mesmu dìe que l sou ermanu morrieræ.

Cul aquel de rememorar esta triste coincidencia, ya de magar siendo nenha de caldar vestíæn-la cun colores de duœlu. Nel sou bierçu tenìæ una gran semeya pintada a oleo de l sou ermanu. Valìæ pa fhazey tener presente cada vez q’abrìæ los wœyos, q’elha mal yera un remplaçu, una copia macia dalgien meyor. Intendîsti-lo? Como inculpala intos de la suæ friura, de læs suæs eleiçones intracamundiadæs, d’andar dexebrada de todo? Si mesmamente los macacos, si se crìæn n un laboratorio asèptico n cuœntæs de cun la madre real, de puœis d’una campaña atristayæn & deixæn-se morrer. & Si ascendiæremus indagora mas alto, viendo la maî d’elha ou la maî de la maî, quien sabe que mas díbæmus atopar. La infelicidà normalmente continùa la stirpe feminina. Cumo ciertæs anomalìæs gënèticæs, passa de maî a fhiya. Passando n cuœntæs d’apousentase, torna-se gradualmente mas intensa, mas inextingible & profunda. A los homes d’aquelha yera-yos bien differente, tenìæn l officio, la polìtica, la gerra; la suæ fhuœrça podìæ salir a fhuœra, expandise. Nòs outræs non. Pœr dòminæs & dòminæs, solo freqüentemus el quartu, la cozina, el quartu bañu; realizæmus milhares & milhares de passos, de paraxismos, cargando n riba de nòs outræs el mesmu rancor, la mesma insatisfacçon. Tornei-me feminista? No, nun temas, solo procuro mirar nidio lo q’anda pœr tras. Alcuœrdæs-te de la que na nœithe l Ferragosto, fhuimus a l promontorio cun la intençon de ve’ los voladores que disparabæn dende l mar? Ente todos, da quando habìæ un que ta l spañidu nun yera a cuti’l cielo. Intos, a l pensar na vida de la maî, na de la wœla, a l pensar næs mũîthæs vidæs de la xhente que conhœço, esta stampa vien-mi a la mente — voladores q’imploden in cuœntæs de tirar pa riba.

Fhœnte

Va’ dove ti porta il cuore” de Susanna Tamaro


15.3.18

L Apuœsta de Pascal

L Apuœsta de Pascal ye un argumento q’affirma tener que s’infhoutar unu n Dîous, independientemente de si la existencia de Dîous nun ye a ser probada ou refutada pola razon ou no.

Materiæs

L apuœsta primitiva de Blaise Pascal fhoi un paràgrapho curtiu abondo n Pensèes ente variæs outræs notæs que podrìæn ser consideradæs “apuœstæs”. [1] El sou argumento basa-se na theorìa l xhuœw & n que l meyor cursu d’acçon ye infhoutase n Dîous, independentemente de qualquiera falta d’evidencia, por offrecer essa opçon læs mayores ganhanciæs potenciales. El textu primitivu de Pascal ye lhargu & scriptu cun una philosophìa un tanto complicada, [2], sì q’ansì ye a ser distillada cincielho:

  1. Si se tien infhoutu n Dîous & Dîous existe, arrecompensarà cun vida eterna n cielo: ansì, una ganhancia infinita.

  2. Si se tien sfhoutu n Dîous & Dîous existe, condemnarà a remanecer n Infierno pa siempre: ansì, una perdiçon infinita.

  3. Si se tien infhoutu n Dîous & Dîous nun existe, nun arrecompensarà: por tanto, una perdiçon insignificante.

  4. Si se tien sfhoutu n Dîous & Dîous nun existe, nun arrecompensarà, non obstante vivirà-se la propria vida de sou: por tanto, una ganhancia insignificante.

L Apuœsta tamien ye possible vela n fhorma de schema & queda nidio que l infhoutu dà una recompensa ou (practicamente) nada, ente tanto l sfhoutu dà puniçon ou nada:


Dîous existe

Dîous nun existe

Infhoutu n Dîous

ganhancia infinita n cielo

perdiçon insignificante

Sfhoutu n Dîous

perdiçon infinita n infierno

ganhancia insignificante

L Apuœsta de Pascal fhai una serie d’assumpçones de la realidà, & una riestra de presuppuœstos theologales de l Dîous que defende. Si qualquier unu d’estos ye a demonstrase falsu ou dispreziable, intos el Poder de l apuœsta determinando læs acçones & l infhoutu dalgien debilita-se severamente — de facto, l argumento l apuœsta ye a arrevertise n delhos de casos & ye a podese argumentar por incredulidà. Estos casos decurren principalmente de læs implicaçones theologales de l applicaçon de l Apuœsta a fin de tener fe n Dîous, in cuœnta de los attributos que s’apresentæn de la theorìa l xhuœw & de l processu de toma de decisiones. Læs ganhanciæs & perdiçones que s’associæn a læs conseqüenciæs 3 & 4 consideræn-se eventualmente los costos d’opportunidà d’apparentar infhoutu & vivir segun læs normæs dogmàticæs, una vez q’estæs son typicamente mas restrictivæs que læs lheys seculares. Estos costos son finitos por causa de la mortalidà humana. Mathematicamente, una ganhancia ou perdiçon finita ye insignificante n comparança cun una ganhancia ou perdiçon infinita cumo serìæ incurrida n una vida eterna tres la muœrte. Por tanto, Pascal determinou ser una eleiçon mũîtho meyor infhoutase n Dîous in cuœntæs de nun lo fhaer.

Mal

Ha hi variæs maneiræs pœlæs que l Apuœsta ye a ser considerada cumo promotora l mal.

Interes propriu total

L Apuœsta assume q’a un fiel solo y importarà maximiza’ læs suæs propriæs ganhanciæs.

Mas preoccupante q’esto son occasiones u se nos podrìæ tyamar theoricamente pidiendo-nos mancar daquien por fhaenos progressar na nuœssa adoraçon de l ente superior. Esso y dà outru aspeitu a l argumento de que l Apuœsta de Pascal emphatiza fe sobre mèritu, puœis indica que la xhente maligno ye quien a ganhar recompensa & evitar castigu simplemente pola fe. Nel Vieyu Testamento, ha hi innùmeros casos u los adoradores houbierun de mancar & matar a outra xhente cumo lo mandaræ Dîous. De facto, ha hi occasiones u Dîous anda extremamente discontento por nun se lheva’l abusu a outros humanos mas lhœñe. Mesmo usando la mètrica de l Apuœsta, ye-se a argumentar ser mas moral resjstise a essos mandamientos por causa d’outra xhente, magar resultanos in perdiçon infinita.

Una vegada mas, podìæ-se demonstrar na tierra que xhente malo que fhai cousæs malæs inda ye possible que professe una fe — Pascal, por tanto, indica ser essa xhente digno de ganhancia infinita, & los atheos indicæn insolentemente q’andar cabo aquelhos q’andæn in cielo nun anda vendiendo bien abondo todo l aquel de la fe.

El casu moral de los nenhos muœrtos

Si se yos intruga a la mayorìa los christianos si los nenhos muœrtos quando per pequenhos diran a l cielo, van dizir que sì. Intos, serìæ mas razonable matar a los fhiyos quando pequenhos (specialmente por se’ los nenhos de wœy mũîtho mas propensos a tornase atheos), in cuœnta d’arriesgase a que deixen la fe christiana.

Problema l mal

Si, cumo l Apuœsta de Pascal tien d’assumir, Dîous anda dispuœsto a castiga’ la xhente bøno simplemente por falta infhoutu, esso impedirà que Dîous seya “bøno” de qualquiera maneira pola q’intendamus el conceptu de “bøno” — & “bøno” ye una necessaria propriedà de Dîous, polo mènos cumo s’intiende pol christianismo. Cumo se ye a demonstrar na tierra que fe specìfica dala tien el monopolio de xhente bøno & moral, un dîous que fhai que l Apuœsta de Pascal seya vàlida nun ye possible que se concentre na disseminaçon de l bien pœr todo l mundo. Delhæs de contestaçones a l Apuœsta de Pascal sofhitæn q’andar a constante disposiçon de la tyamada d’un ser tan nidiamente maligno diba ser mènos preferible a l Infierno, & por elho ye meyor nun tener fe.

Multitheìsmo

La mayor ironìa de l Apuœsta de Pascal, qua apologëtica christiana ye que, mesmo si tyigare a ser correcta, tornarìæ-se aìna n un gran disincentivu si se quexhier convertir a daquien imparcial a adorar YHWH specificamente. Por definiçon, adora’l Dîous xhudaico-christiano requier que l adorador niege activamente la existencia de qualquiera outra divinidà ou deidà potencial pol amor de la intolerancia que sal de l Primer Mandamiento. N absencia d’evidenciæs d’una deidà specìfica, el theìsta potencial meyor serìæ que s’orientare pœl camin dalgun cultu d’una ou mas deidahes propuœstæs que nun requieran adoraçon exclusiva. L Apuœsta de Pascal ye una base de la laudatoria christiana (in cuœnta ser un xibolete que ha negase cumo seya) que ye a ser vista cumo un casu de dissonancia cognitiva que wœña de la prebenda christiana.

Cifra infinita de dîouses

In tèrminos bayesianos, esto ye a affirmase diziendo que los infieles attribuyen probabilidahes uniformes anteriores a la existencia d’un dîous particular; todæs ermanæs & todæs infinitesimales. L Apuœsta de Pascal sola nun ye a actualizar essæs probabilidahes, puœis el raciocinio solo s’applica a l dîous verdadeiro d’ente una cifra infinita de dîouses possibles. In sin mas informaçones que seyan a reduzir esta asseveraçon, læs possibilidahes d’adorar inadvertidamente l dîous que nun fhai falta son una certeza pràctica. Solo quando la probabilidà d’un dîous particular d’existir xorreç, torna-se ùtile l Apuœsta de Pascal, esto ye, si un dîous fhuer a designase cun una mera possibilidà de se’l ùnicu dîous verdadeiro, l Apuœsta de Pascal apresentarìæ beneficio nidio. Por esso, a qualquiera persona constricta por una tendencia a un dîous particular, l Apuœsta ye-y mũîtho mas nidia & favorable a la suæ fe.

Antidîouses

Si daquien anda dispuœsto a acceitar q’existe una quantidà infinita de divinidahes, l Apuœsta de Pascal lheva a una conclusion per interessante.

Primeiro: podrìæ haber una cifra infinita de dîouses possibles. Por? Ha hi una cifra illimitada d’attributos q’un dîous ye a tener. Si dous dîouses tienen attributos differentes, son differentes. Por exemplo, Dîous A tarreç los plàtanos, ente tanto a l Dîous B presten-y los plàtanos, ente tanto l Dîous C ye indiferente a los plàtanos, ente tanto a l Dîous D presten-y los plàtanos media parte de lo q’al Dîous B, ente tanto a l Dîous E presten-y los plàtanos doblre q’al Dîous B. Attributo differente significa dîous differente; nun ha hi lìmite pal tamañu de l total de los attributos divinos; ansì, el tamañu l total de todolos dîouses ye infinitu.

Segundo: Del total infinitu dîouses que possiblemente exista, necessariamente existirà un dîous que concase cun todo & cun qualquier systema de recompensa / castigu de la xhente na vida ultraterrenal. Esto ye por, nel total infinitu de los dîouses, tener d’occurrir todu attributo possible d’un dîous. (Casu contrariu, nun serìæ infinitu, una vez que diba tener daquè limite pa los attributos que los dîouses podrìæn tener (a parte de ser possible). D’ende resulta que, por cada dîous n, necessariamente ha existir un dîous – n, que arrecompense / castige a la xhente por exactamente l oppuœsto de lo que l dîous n fhai.

L apostilha modificada serìæ expressable na planilha de n baxo (si l cielo val + 1α, val l Infierno -1α, & una vida non posterior val 0a):

  1. Un atheo siempre recibirà 0a na vida ultraterrenal

  2. Un theìsta siempre recibirà 0a na vida ultraterrenal

  3. Un omnitheìsta siempre recibirà 0α na vida ultraterrenal

L Apuœsta conclui que todælæs eleiçones son equìvocæs.

Ansì, L Apuœsta de Pascal, quando ye modificada concasando cun la realidà, nun dà conclusion dala pa fe dala.

Por exemplo, l Apuœsta de Pascal affirma que ye meyor infhoutase n Dîous, por dir aquelhos que tienen infhoutu a l cielo & aquelhos que tienen sfhoutu a l Infierno si Dîous existier, d’outra maneira si Dîous nun existe, intos nada se pierde por tener fe. A esto ye a dase-y la vuœlta diziendo que ye meyor sfhoutase de Dîous, por dir aquelhos que tienen infhoutu a l Infierno & aquelhos que nun tienen infhoutu a l cielo si Dîous existier, magar que si Dîous nun existe, intos nada se ganhou teniendo fe.

Obiecçones

Que ye que los dîouses son egualmente probables?

L Apuœsta assume que nun ha hi pruœbæs d’un dîous particular. a l nun tener conhocemiento que nos indique ser un dîous mas probable q’outro, andamus presos in raciocinios a priori. So raciocinios a priori, ente duæs possibilidahes disconhocides, de læs q’una ha existir, læs duæs possibilidahes tienen que s’acceitar egual de probables. Supponer que læs probabilidahes son ermanæ s ye effectivamente egual a assumir que nun se conhœcen læs possibilidahes. Nel cabeiru anàlysis, resume-se n esto:

  • Dîous A tien qualidahes bloop, gloop & kwoop.

  • Dîous B tien qualidahes blerp, glerp & kwerp.

Qualo ye mas probable q’exista? Ye impossible dizilo, por nun se conhocer nada de nada d’essæs qualidahes — ansì cumo nun se saber nada de læs qualidahes de los dîouses na Apuœsta.

Nun son los antidîouses mènos probables que los dîouses normales?

Significa que nun son los dîouses que fhaen exactamente l oppuœsto q’outru dîous mènos probable que l dîous que s’anda copiando? Si acceitamus raciocinio d’una valoraçon de probabilidà a priori, nun tenemus motivos pa tener fe. Tanto l antidîous cumo l dîous son egualmente probables, pol amor de la nuœssa falta de conhocemiento d’elhos. Outra maneira de velo ye ansì: qual ye l dîous inverso? Si l Dîous A fhai l acçon Q, & l Dîous – A fhai l acçon -Q, qual dîous ye l imitador? como se ye a saber? ansì: non.

& Si varios dîouses existieren?

Intos, por cada un de los dîouses mùltiples, necessariamente existe un antidîous equilibrando læs balançæs.

& Si se satisfai una cifra infinita de criterios de dîouses cun intençon d’intrar na bøna vida ultraterrenal ?

Intos, satisfairìæ-se necessariamente una cifra infinita de criterios de dîouses cun intençon d’intrar na mala vida ultraterrenal. (Essos condemnahos antidîouses!)

& Si houbier una vida ultraterrenal que nun fhuer nin bøna nin ruina?

Si ye da fheitho neutro: nun dà mas. Si fhuer differente de zero: si la vida ultraterrenal de l Dîous A val 1/2, intos la vida ultraterrenal d’antidîous de l Dîous A podìæ valir -1 / 2α. In qualquiera scala, los nùmeros son a equilibrase.

Philistinismo Humano

l Apuœsta de Pascal fhai varios presuppuœstos de la naturaleza orgànica de l theìsta n potencia abondo pessimistas, paroquiales & quanto si mas mesmamente essencialistas.

Applicabilidà de l Apuœsta de Pascal a los non-humanos

Que ye lo que l Apuœsta de Pascal significa mesmo pante seres sapientes que nun tienen alma ou polo mènos alma reconhocible pol theìsmo humano, cumo sapiencia artificial? & Quanto pante seres que tienen alma, magar que nun son da fheitho a afigurase l suffrimiento — ou la benevolencia?

Esso, por si solo, nun interessa mũîtho a la mayorìa de los laudatorios christianos, que son seres humanos tirando l picon a outros seres humanos, magar q’una vez que s’abre la possibilidà de que l Apuœsta de Pascal seya simplemente inapplicable a seres humanos sapientes, aìna balta n outru problema.

Applicabilidà de l Apuœsta de Pascal a Transhumanos

Visto que l transhumanismo anda na suæ infancia & mũîthæs de læs suæs promesses mas difficiles egual nunca tyigaran, val la pena considera’ lo q’aportarìæ si podieren algamase. Considerai si los seres humanos fhueren a disseñar gëneticamente un posthumano que nun fhuer da fheitho a experimentar dolor & angustia mental alhende un stau semeyante a l Zen, tornando la idea d’una perdiçon infinita n sin xacìu. Ou considerai si la telediscarga de mentes fhuer real; que significarìæ pa la vuœssa alma star gozando de vida ultraterrenal ente tanto a l in par la suæ entidà persiste n un servidor?

Existencia l alma

Esti ye l centro l problema. Todælæs evidenciæs ãpuntæn a una “persona phýsica”. Quala ye “l alma” q’existe ultraterrena? Tala parte tenrìæ de ser non orgànica & non modificable, & elho nun existe. Los nuœssos pensares, sentires, memoriæs & personalidà mostraræn ser provenientes d’interacçones nel cerebro. Tamien y affectæn læs hormonæs, drogæs, alcohol, traumatismu cranial & outros factores phýsicos. Dal balbucidu philosòphicu ye a camudar esto.

Por un sìmile: digamus que vòs (nun lo fhaer in casa, ho!) tirahes el vuœssu computador d’un edificio quatro plantæs, baxahes corriendo polos restos oîtho vezes & tirahes los restos a l mar, el computador indagora andarà a caso executando l Windows n outru planu d’existencia?

Impossibilidà racional

Ha hi xhente que considera partes d’esti scenario cumo contradictoriæs por razon, ou incompatibles cun la realidà, lo que lheva a attribuyir una probabilidà zero a l resultau de l “infierno christiano”.

Esso ye a ser ansì por pensar que l dîous christiano ye impossible ou se define de fhorma contradictoria, por nun pensar q’un dîous tan benèficu ye a mandar daquien a l Infierno, ou por pensar que l proprio Infierno ye impossible. Esti ùltimu argumento ye a basase n pensar que l dolor requier un cuœrpu phýsicu, ou nel argumento de que la mente humana ye limitada & incapaz de suffri’ la tortura eterna. Si se vos tortura diez vezes ente que stahes vivos, serìahæs “vòs mesmos” ya mas? Que tal de puœis d’un milhon d’anhos? Un trilhon? N algun sfregante, a 10 ou 10.100 anhos de magar hagora, serìæ de sperar que la vuœssa mente frañier ou “s’avezare a elho”, probablemente intrambos. Qualquiera possibilidà excluye la experiencia de l repentimiento & de l suffrimiento infinitos.

Infelizmente, argumento semeyante ye a ser fheitho n relaçon a l cielo. Un altor eternu paheç-y impossible a una creatura limitada, intos, dir a l cielo mal serìæ possible si daquien se transformare n daquè non solo differente, ma mesmo irreconhocible pol sou proprio you terrenal; n essi casu, quien anda castigando-se / recompensando-se nun sois realmente “vòs”. Tamien tien un que s’introgar si la bienaventurança eterna ye todo lo que ha hi que mereça la pena.

El Poder de “tener fe”

N outros assumptos, persona sensata dala se comportarà de maneira tan irresponsable ou repousarà contenta cun tan pouco fundamento næs suæs oppiniones & cun læs lhiñæs que marca. Solo næs cousæs mas elevadæs & sagradæs se permitte fhaelo. Na realidà, estos mal son intentos de pretendese a si mesmo ou a outræs personæs q’indagora se tien firme apegu a la fe, quando quantìssimo ha ya que se deixou.

Sigmund Freud , Futuro d’una Illusion [3]

Talvez el nucleu l Apuœsta seya assumir q’un ser humano tien el poder de tener infhoutu n daquè por un actu volitivu: non solo por dizir que daquien tien fe, mass, de facto, cun sinceridà, infhoutu n que seya verdà. Conhoç-se cumo voluntarismo doxàstico; ye probable que la mayorìa la xhente nun seya a fhazelo deliberadamente. Læs fes son mũîthæs vezes involuntariæs; polo mènos vòs (sì, vòs) tenehes un infhoutu involuntariu n que stahes experimentando l mundo. Tamien, tenehes un infhoutu involuntariu n que daquien, ayuri, da quando nel tiempu, dixo essæs mesmæs pallabræs. De la mesma fhorma, ye diffìcile tener infhoutu n cousæs que se saben ser falsæs. Considerai cumo vòs arresponderìadæs si daquien vos dixer que piensa que la tierra arrepousa na parte da tras d’una tortuga immensa. Mesmo si tuvieradæs una inclinaçon a “resolver” essi problema diziendo q’un infiel ha de s’associar cun fieles, assistir a servicios de cultu, &c. ta q’elho inspire fe, esto ye essencialmente: “falso ta q’a elho se tyega”. La efficacia d’elho ye altamente questionable.

La lhibertà d’acçon, ente tanto, ye abondo differente. Ye daquè que la xhente tien mũîtha mas lhibre voluntà d’exercer – pa que daquien seya lhibre d’adorar a Dîous in sin fe. La question, por tanto, ye si Dîous tien el Poder de detectar tal ardil ou tala fe na fe, ou si Dîous serìæ feliz por tener xhente “falsiando” la fe de tala maneira.

L Apuœsta de Pascal tien, no mìnimo, de cumplrir un de los presuppuœstos que vienen a ende:

  • Q’essi voluntarismo doxàstico ye possible.

  • Q’a Dîous nun y importa (ou nun ye a captar cun sigo) si vòs “sois falsos”.

Un d’elhos conhoç-se por star tracamundiau, l outru ye theologalmente questionable, conforme se discutirà na pròxima secçon.

Maldà infinita de l Infierno?

La utilidà ye una medida de quanto de bøna ye una cousa hagora — n economìa, basicamente, intruga “quanto de probable ye que daquien quiera tanto una cousa cumo pa comprala”. La utilidà residual ye un conceitu relacionau q’intruga cumo esso camuda a medida que vòs cominçahes a tener mas dalgo. L Apuœsta de Pascal & l sou usu ràpidu & suœltu de ganhanciæs & perdiçones basa-se n esti conceptu. Supponèi que dir pa l Infierno seya infinitamente lhaceîroso, in quanto dir pa l cielo seya infinitamente prestoso.

Considerai que la vida ultraterrenal dure infinitamente. La utilidà residual affirma que la recompensa sentida na vida ultraterrenal ye nidio que diminuirà cul tiempu, & que l castigu sentidu n Infierno acabarà por passar de “dolor glayando” a “ai” de puœis delhos de milhones d’anhos ou mas – lo q’indagora val mas in comparança cun infinidà. Por tanto, de media, la utilidà residual de qualquiera experiencia na vida ultraterrenal probablemente serà infinitesimal. Magar esso nun refute la existencia d’una vida ultraterrenal, ye argumento commun contra la conveniencia d’una vida ultraterrenal infinita & affecta læs conseqüenciæs de l Apuœsta mũîtho. Considerai un pagu de loterìa d’un milhon de dòllares… pagu n vezes d’un dollar pœr anhu, por exemplo. A continuaçon, considerai un pagu de loterìa d’infinitos dollares … pagos n un ùnicu centavu cada sieglo. Lo postreiro inda darà “ganancia infinita”, solo que cun una utilidà residual quasj que zero.

Tamien ye importante notar que delhæs de versiones de l buddhismo & de l hinduismo characterizæn el cielo & l Infierno cumo staçones temporales que distrahen de l verdadeiru fin de tyigar a la Illuminaçon & que ye a algamase mesmo n essos reynos.

Esta recontextualizaçon quantifica la ganhancia sentida por infhoutase n Dîous considerablemente, & indica que la recompensa na vida ultraterrenal nun supera necessariamente læs perdiçones finitæs n una vida mortal.

Siesgu xhudaico-christianu

Visto que ha hi una cifra infinita de cousæs de læs que nun ha hi evidenciæs, ye una apuœsta per probe cumo pa gastar qualquier cousa n una d’elhæs.

-Usuariu M31, Pharyngula [1]

Outra crìtica commun ye que l Apuœsta mal trata a penæs de la figura tradicional xhudaico-christiana d’un dîous q’arrecompensa a los sos segidores. Podrìæ afigurase una riestra d’alternativæs, mũîthæs de læs qualæs son segidæs por partes de la poblaçon mundial. Una possibilidà ye que l verdadeiru dîous nun seya christiano, ma xhudìo, muçulman, hindù, buddhista ou dîous d’una de læs mũîthæs outræs fes existentes. Nel sou enxayu, Pascal discarta todælæs fes non-christianæs cumo possibilidahes in sin menta’l por què. Pœr outra parte, dientro de l cristianismo, ha hi cerca de 44.000 denominaçones, stremæn-se cada una næs interpretaçones de lo que fhai que la xhente gane un bilhete pa l cielo ou pa l Infierno, intos quala ye la eleiçon cierta? Pascal tamien ignora l universalismo christiano q’arremonta a polo mènos 1648 & affirma que Dîous concederà la salvaçon a todolos seres humanos.

La Biblia diz cousæs cumo “doblarà toda rodiya, toda lhingua confessarà”. Tien versìculos q’implic annichilaçon & non l Infierno. Tamien affirma que Yahveh ye un dîous amoroso. Outræs fes q’affirmæn l Infierno nun dizen cousæs talæs. Intos, segun essa apuœsta, los christianos han de convertise a l Islam por promitte’l Alcoran Infierno a los infieles, in quanto la Biblia tien declaraçones polèmicæs n esto – specialmente considerando que l Infierno descripto nel Alcoran ye mũîtho mas disagradable que læs suæs descripçones ambiguæs na Biblia.

Egomanìa?

L Apuœsta assume que Dîous s’impressionarà, & arrecompensarà a la xhente que lo adora solo por evita’l Infierno. Un ser todo–poderoso (ou per poderoso) ganharìæ pouco cun la fidelidà mental de los seres humanos. De la mesma maneira, serà abondo inùtile pa un humano persuadir a los habitantes d’un fhormigeiru a adoralo. læs constantes harengæs & demandæs d’adoraçion pol Dîous abrahàmico cumo s’affirma nel Vieyu Testamento indicæn que ye a ser solo una cousa de l ego.

Dîous perverso

Outra possibilidà ye que l verdadeiru dîous seya un dîous perverso que condemnarìæ a los sos adoradores & premiarìæ a los infieles simplemente por una qüestion d’ironìa, [4] ou la idea maltheìstica de que los “dîouses” son entes spirituales que yos comen a los sos adoradores læs almæs ultraterrenales. [5]

Pœr outra parte, l Apuœsta mal permitte a penæs un dîous verdadeiro. Si houbier mas d’un (cumo næs mythogonìæs griega & romana), un segidor de Pascal ye a offender a un dîous poderoso a l adorar un mas flraco, lhevando-lo a condemnase magar la suæ adoraçon.

Conversion pòsthuma

L Apuœsta tamien assume que n passando l puntu de non retornu & tener recibido los sous xhustos pagos, la divinidà nunca camudarà el sou Pensar nel futuro – casu contrariu, nun ye realmente una perdiçon / ganhancia infinita, acuei? Ente tanto, existen casos mýthicos d’individuos excepcionales q’experimentæn una inversion de la destinaçon celestial. Bien famosu ye Satan &, in minor medida, Adam que gozaba d’un passeu lhibre de ganhancia infinita ta q’offendîu a Dîous. Tamien nun ha hi garantìa de que l Infierno seya infinitamente lhacerioso tamien. Satan, por exemplo, podrìæ transformavos in demonios modernos ou suavizar & remocica’l submundo n una articulaçon classicamente beatnik cumo n Don Juan in Hell.[6] Ou Dîous podrìæ repentise cumo fhexzieræ primeiro & teletransportar todolos peccadores pa l cielo [7] .

Toda la question d’una tyamada rutina de recompensæs infractible torna-se indagora mas ingidiyada a l fhalar de la interpretaçon christiana, mormona ou muçulmana de YHVH. Essæs fes stremadamente admitten que Dîous camudaræ unilateralmente l aliança suppuœstamente infractible que diera a los adoradores anteriores. Que exactamente, aculhà del pleitu special theìsta, impide a Dîous que modifique l fhazer comuña cun los sos segidores?

A parte, si vòs tenehes infhoutu n una deidà non tan omnipotente ou que nun se preoccupa de la destinaçon de l sitiu u morreis, tampouco ha hi garantìa de que n dèl intre de l futuro paraìso & / ou perdiçon, nun lo destruyirà ou lo alterarà dalguna fhorma quando steadæs gozando de la vuœssa “recompensa”. Vamus ver quanto vos presta l Valhalla lhœw de Hastur annichila’l sou tuntu campu batalha cun los sous enormes tentàculos enormes spaciales!

Fe ciega

Una maneira de contestar esta Apuœsta ye substitui’l Dîous xhudaico-christiano de Pascal por un dîous perverso que castige aquelhos que tienen infhotu n sin evidencia, & arrecompense aquelhos que nun lu tienen. Notai q’esso nun presuppon que la Biblia & outros textos sacros nun s’inspiræn divinamente: essi dîous podrìæ tenela scripto cumo pruœba de credulidà. Importante, a l se’ l Apuœsta de Pascal solo a funccionar si vòs ameyorahes la probabilidà anterior d’existencia d’un qualquier pœr riba los outros (lo que normalemente nun aconteç n argumento theologal dalo) esta Apuœsta ye da fheitho vàlida tanto cumo la formulaçon primitiva de Pascal:

Dîous existe

Dîous nun existe

Infhoutu n Dîous

perdiçon infinita n infierno

perdiçon insignificante

Sfhoutu n Dîous

recompensa infinita n cielo

ganhancia insignificante

L Apuœsta assume existir una razon autoevidente p’arrecompensa’l infhoutu ciegu. Por que l infhoutu d’un fhiel ye meyor que l puxu personal de l infiel que lheva una vida excepcional? Por que una divinidà prefier l infhoutu ciegu a la submission basada n evidenciæs? Esti systema de fes theòricæs apresenta un scenario win / win a los atheos & un scenario perder / perder p’aquelhos que tienen infhoutu n Dîous. Una vez que læs duæs ideæs contrastantes d’un dîous specìfico son razonablemente equivalentes in tèrminos de probabilidà, l atheìsmo revela-se cumo lo que tien el mayor potencial de ganhancia, negando da fheitho & effectivamente arrevertiendo l argumento de Pascal. Alcordai-vos, esso ye egual d’empiricamente probable cumo l Apuœsta de Pascal, & hagora fhai-nos falta tener una possibilidà de 50:50 de que l Apuœsta de Pascal seya verdadeira ou q’esta outra seya verdadeira.

L argumento verdadeiro orienta-se na direcçon oppuœsta: Dîous existe (you suppongo) & nun sou a velo, por tanto, tien de tener un motivu pa nun se monstrar. Por tanto, daquè habrà pa min si you y sigo l xhuœw.

Cultu

Legalidà l cultu

Ye duldoso que la xhente seya a forçase a si mesmo a tener infhoutu no que quixheren. In cuœntæs de considerar si daquien ha tener infhoutu n Dîous, essa inversion considera-se una bøna tàctica pa una persona de bøna reputaçon social, d’outra fhorma, pretender tener infhoutu n Dîous (assumiendo ser Dîous a caltriar pente una fe falsa & non movida pol cultu insinceru — cun lo que la mayorìa los christianos probablemente concordarìæn):

Dîous existe



Dîous nun existe

premia obræs

arrecompensa fe

infhoutu falsu

castigu

castigu

perdiçon finita

(falsedà pa si mesmo)

infhoutu honestu

recompensa

castigu

ganhancia finita

(vida honesta)

Cumo indenantea, falsia’ la fe ye difficilmente una tàctica meyor que ser honesto na infidelidà, a mènos que l castigu por infhoutu falsu (tratando d’inganhar a un dîous) seya mas lhandiu que l por ser incrèdulo. “El verdadeiru fiel” deixa-se a fhuœra, por se’ la premissa ende que la fe ye daquè q’occurre pœlæs interioridahes & nun ye una fatsada, & a los incrèdulos simplemente nun yos passa esso.

L auctor de fantasìa satìrica Terry Pratchett tien una version de l Apuœsta de Pascal nel lhibru de sou intitulau Hogfather: “de puœis de la suæ muœrte, el philòsophu n question atopou-se arrodiau por un carrapielhu dîouses bederræs cun maçæs. La postrer cousa q’elhi ascuîthou fhoi “veniemus a insiñati cumo lhidiamus cul señor Tuntu Pirulu a ende… “

Cultu correctu

Quando los christianos m’applicæn l Apuœsta de Pascal, solo yos digo que tienen razon, & intrugo-yos el camin a la mazquita mas pròxima.

Assumiendo argumenta’ l Apuœsta de Pascal solo pol Dîous christiano (strẽithando-lo indagora mas a monotheìsta & a abrahàmico), existen una riestra sectæs & subsectæs q’adoræn de differentes maneiræs. Ha hi læs que requieren condiçones mas rigorosæs pa l cultu adequau q’outræs, & delhæs contradizen-se da fheitho. L Apuœsta solina, da veres, nun affirma cumo evitalo — presumiblemente solo sige lo que Blaise Pascal dixo. Intos, si nun se fhaen abondos rituales necessarios pa una adoraçon adequada, inda se vaî pal Infierno, nun se compensando por qualquiera outra perdiçon basada n compassion næs que s’incurrieræ.

Considerai si Dîous decidier que la maneira Mormona d’adoralo ye la correcta & que la maneira cathòlica ye incorrecta. Intos, confrontàmunos cun haber de tener infhoutu n un dîous a l que y vagou quasj que toda la historia humana revela’ la maneira correcta de passa’ la pruœba! Na verdà, nun importa quala fe històrica nòs seleccionàræmus, a Dîous vagou-y la mayor parte de la historia humana pa revela’ la maneira correcta de passa’ la pruœba.

Alternativamente, considerai l que dala de læs fes t’hagora mesmo tenga razon. Comportando-vos de fhorma aleatoria, tenrìadæs opportunidahes de vos axhuntar a qualquiera fe particular ou secta. Ciertamente, una vez que los seres humanos nun tienen cumo saber de que maneira agradæn a Dîous, ya nin se preoccupæn de lo tentar; una pequenha ganhancia mas diendo pal Infierno ye meyor q’una pequenha perdiçon & indagora se vaî a l Infierno.

Alternativamente, cumo opçon, considerai si una fe anterior tuvo razon nel a hieri, solo que spuœis essa fe morrîu n sin maneira dala de replicar da feitho los sous rituales. Si, digamus, los càtharos conhocìæn el camin ciertu d’intrar in cielo, la cruzada albigense quasj que permanentemente sfhixzo qualquiera lhiña d’ascension celestial – tornando l adoraçon de qualquiera n sin dal xacìu.

Costu finitu de l cultu

Una supposiçon occulta de l Apuœsta de Pascal ye que l costu de l cultu ye, effectivamente, infinitamente pequenhu, dalguna fhorma. Magar esto paheça se’l casu d’actividahes humanæs limitadæs realizadæs na nuœssa existencia mortal, cumo oraçon ou participaçon na eglresia, delhæs de fes, de facto, requieren puxos non triviales (por exemplo, el requisitu de l Islam de rezar cinco vezes al dìæ ) & outræs requieren un pagu n sin fin dalguna fhorma que nunca mas se recuperarà; considerai l dìzimu, por exemplo. Esto s’applica, sobre maneira, a la fe xhudaico-christiana; si se y fhai casu a l Lhibru de l Apocalypsis, una vez que los eleitos realmente acaben in cielo, lhavarà-se-yos el cerebro p’adorar a Dîous pœla eternidà & perder una parte de la suæ identidà & nunca mas recuperase.

Si vos avulta q’esso inda serìæ una compensaçon axiomaticamente acceptable, introgai quanta xhente andarìæ dispuœsto a trocar una existencia immortal d’hedonismo & gozo n The Matrix, si esso significare scudase pa siempre de la verdà, la quantidà de xhente q’affirme q’esti nun ye commercio xhusto serà differente de zero.

L Apuœsta de l atheìsmo agnòstico

Señor, fhixzi lo meyor que pudi cun læs fherramientæs que vòs mi concedîstis. Dîstis-mi un cerebro pa pensar cun scepticismo & usei-lu cumo fhazìæ falta. Dîstis-mi l Poder d’argumentar & appliquei-lu a todælæs revindicaçones, incluyendo la de la vuœssa existencia. Dîstis-mi un xacìu moral & sentì læs penæs de la culpa & læs allegrìæs de la proua polæs cousæs ruinæs & bønæs que scoyì fhaer. Procurei fhaer cun outros cumo mi prestarìæ que fhexzieren cun migo, & magar andar you lhuœñe d’essi ideal mũîthæs vezes, procurei applicar essi principio fundamental siempre que pudi. Seya cumo fhuer la naturaleza de la vuœssa essencia spiritual immortal & infinita, you cumo ser corporal finitu, nun sou quien a afigurame-lo magar los mîous mayores puxos, & por tanto fhaèi cun migo lo que quexhierehes.

Michael Shermer [8]

Intrambæs apuœstæs affirmæn q’aquelho n que se tien infhoutu & cumo s’ha d’actuar na vida ye a determinase independentemente de Dîous existir, comparando læs conseqüenciæs de differentes effectos – essencialmente l administraçon de riesgos. Sì q’ansì, stremæn-se nos sous presuppuœstos theologales & ansì puœis concluyen de fhorma differente.

La AA assume una fhorma semeyante a l Apuœsta de Pascal na medida n que compara læs conseqüenciæs cun base na fhorma cumo actuar na vida. Pœr outra parte, strema-se n los sous presuppuœstos theologales; esta presuppon que Dîous nun caltien l infhoutu ciegu cumo factor importante a l decidir quien vaî a l cielo & quien vaî pa l Infierno. Magar nun existir una redacçon exacta & official, l Apuœsta d’atheìsmo agnòstico, conforme stablicido n baxo, ye attribuida a l cartafhuœyu electrònicu An Agnostic Atheist. L Apuœsta diz:

Tanto si se tien infhoutu n Dîous ou no, habrìæ-se de vivi’ la vida cun amor, bondà, compassion, misericordia & tolerancia procurando torna’l mundo un sitiu meyor. Si nun ha hi Dîous, nun se pierde nada & tenrà un impactu positivu p’aquelhos que vos arrodiæn. Si houbier un dîous benevolente q’arrepasse la vida, xhulgarà læs acçones & non solo el poder tener fe ciegamente, quando ha hi una falta significativa d’evidencia d’existencia de qualquier Dîous.

Al contrario de l Apuœsta de Pascal, que ye argumento de fe n Dîous, l Apuœsta Agnòstica Athea n esta forma nun ye specificamente argumento pa l atheìsmo. Nun ye ma una xhustificaçon postfacto d’una fe, particularmente si se minaça cun fhœw, sulphuro & condemna eterna por un evangëlista. El fheithu de nun ser strictamente argumento proatheìsmo racional sì q’ansì nun ye un problema, puœis la AA ye argumento de cumo s’haber de comportar & solo ye una refutaçon & una resposta de l Apuœsta de Pascal. Mũîthæs vegadæs, expande-se a partir d’esta fhorma de variæs maneiræs. Una addenda ye declarar q’un dîous que dirìæ xhulgar una bøna persona puramente cun base n si ou non la persona tien infhoutu ou lo adora n cuœntæs de por ser una bøna persona, nun serìæ realmente un dîous que valier la pena adorar, & mesmo, vivir in cielo cun tal creatura diba ser peyor que qualquier infierno. Una extension addicional lheva n consideraçon læs perdiçones potenciales de tener infhoutu n Dîous, si realmente nun existe – dir a eglresia, rezar, segi’ los dictames morales que son a ser ethicamente qüestionables &, polo commun, sperdicia’l tiempu. Cun essa expansion, ye a considerase cumo argumento pa l atheìsmo, solo que nun ye specialmente fhuœrte, puœis el costu/beneficio de la pràctica de la fe, assumiendo nun existir Dîous, ye per subiectivo.

Comparando apuœstæs

Una fhorma tabulada de l Apuœsta de Pascal ye a ser apresentada cumo n baxo. Cumo probablemente rescampla, læs meyores conseqüenciæs associæn-se a tener infhoutu n Dîous:

Dîous existe

Dîous nun existe

infhotando-se n Dîous

ganhancia infinita n cielo

perdiçon insignificante

sfhoutando-se de Dîous

Perdiçon infinita n infierno

ganhancia insignificante

L Apuœsta d’atheìsmo agnòstico compara-se a esso, addicionando un strato extra n relaçon a l comportamiento de la persona & cumo Dîous lo lhevarìæ n consideraçon, a l reves d’unicamente l infhoutu ciegu de la persona. Conforme se mentou a riba, considera-se esso polos defensores de la AA cumo un presuppuœstu theologal mas xhustificau.

Dîous existe

Dîous nun existe

siendo

bøna persona

cun infhoutu

n Dîous

ganhancia

infinita n cielo

vòs fhexzîstis de l mundo un sitiu meyor

vòs perdîstis el tiempu teniendo fe

cun sfhoutu

n Dîous

ganhancia

infinita n cielo

vòs fhexzîstis de l mundo un sitiu meyor

siendo

mala persona

cun infhoutu

n Dîous

perdiçon

infinita n infierno

la xhente piensa ser vòs idiotas
vòs perdîstis el tiempu teniendo fe

cun sfhoutu

n Dîous

perdiçon

infinita n infierno

la xhente piensa ser vòs idiotas

Crìtica

Por tanto, la AA propon que læs conseqüenciæs mas positivæs s’associen a l comportamiento & son independientes de la fe conforme lo propuœsto por Pascal. Assumiendo la fe n casu d’inexistencia de Dîous, & perdiçon de tiempu, la opçon mas favorecida ye ser bøno & sfhoutase.

Magar la supposiçon theologal de que Dîous xhulga mas segun læs acçones que pol infhoutu n Dîous ye favorable a los atheos & a los fieles, & tamien mas in consonancia cun descripçones de Dîous cumo bøn character, indagora ye una supposiçon. Por tanto, la AA cai, si essa supposiçon se revelare falsa, solo que nada mas in casu de Dîous existir a penæs — & la mayorìa de læs evidenciæs reales indicæn lo contrario, lo qual ye l puntu.

Cumo la propuœsta de Pascal, la AA suffre cul fheithu d’existir variæs fes. La de Pascal por haber de selecciona’ la fe “correcta” a l tener fe, & l agnòstica athea, por poder differentes fes & interpretaçones de Dîous considerar cousæs differentes cumo “bønæs”. In delhæs fes, simplemente sparce’ la pallabra dessa fe ye un bøn actu n si mesmu, & por esso la Madre Teresa ye considerada una santa quando nunca houbo a quien adiudare da veræs. Una doutrina christiana particular, sola fide, affirma litteralmente que la salvaçon vien “pola fe solo” & ye la marca distintiva de la fe protestante – magar declara’ los defensores de la AA, cumo indenantea, simplemente q’esso fhai de Dîous un fatu da fheitho & nun val la pena adoralo cumo un bøn ente.

Consideraçones addicionales

El focu de la AA nel comportamiento, & non na fe, ye a expandise tornando-la independiente da fheitho de Dîous. Mesmo si nun nos eleva a l cielo, ser una persona bøna tiende a tornar a los outros mas cumo nòs outros & talvez ta los inspire a fhaer egual. Essos factores limiten-se a l mundo vivo, que ye real & nun tien nada que ver con vida ultraterrena, que mal ye una probabilidà flrouxa. Visto q’esta vida ye ciertamente real (en determinahos valores de “real”) & q’ameyora’ læs circumstanciæs n esta vida contribuye a una meyorìa garantida, ye favorable ser una bøna persona por essa razon, non por una razon que mal ye una possibilidà pequenha. Esta ye la base la campaña de “ser bøno pol amor de Dîous” indossada por varios collectivos humanistas.

Si bien l Apuœsta de Pascal ye argumento theologalmente falho, el principio tien applicaçones n outros aspeitos de la vida, cumo investimiento & apuœstæs – puramente por ser razonables los aspeitos de la theorìa l xhuœw – & l Apuœsta de Pascal rescampla pol nome cumo una correlaçon u talæs comparançæs ganhancia / perdiçon son possibles de fhaer. In summa, apresenta una maneira de lhidiar cun la incerteza a l valorar non la probabilidà, ma solo la magnitude de læs ganhanciæs potenciales in relaçon a læs perdiçones. Na “Apuœsta de scalecemiento global”, la comparança fhai-se ente procurar adiudar a l medio ambiente & nun adiudar a l medio ambiente. Independentemente de tene’l infhoutu de se’l calentamiento global una farsa ou fraude (& independentemente d’unu andar bien ciertu d’elho), el meyor resultau inda ye defende’l mediu ambiente – alias “& si ye un gran inganhu & creamos un mundo meyor pa nada?”

Na Apuœsta, tener infhoutu n Dîous produz la ganhancia mayor in tanto que sfhoutase produz læs mayores perdiçones. Esti principio de comparança de potenciales ganhanciæs & perdiçones ye una maneira d’assegurase evitar cignes negros cumo eventos (“indeblez” & “anti-indeblez” segun l auctor de Black Swan Nassin Taleb), particularmente n economìa. Por exemplo, colloca l 100% de los fondos proprios n un ùnicu investimento lheva a una possible perdiçon – independentemente de læs probabilidahes, que total son disconhocidæs – de l 100% de los fondos. Tal eventu serìæ una perdiçon mayor que si se sparcen los fondos in mũîthos investimentos unde un ùnicu falhu nun ye devastador, sì q’ansì læs possibilidahes d’èxitu augmenten un pouco. læs probabilidahes reales son irrelevantes; ye simplemente una maneira d’evitase la possibilidà de que nun tengadæs suœrte. La intruga ye quala ruta evita læs peyores conseqüenciæs possibles.

& L mesmo pensamiento anda pœr tras de læs soluçones a l dilemma de l prisioneiru. Visualizar eventos disconhocidos cun los wœyos de l Apuœsta de Pascal elimina la necessidà d’intender essæs probabilidahes pœr tras de los eventos por poder toma’ læs decisiones maximizando potenciales beneficios & minimizando los daños. De cierto, essi ye l propriu aquel de l Apuœsta si se y spulgæn læs implicaçones theologales.

Cumo una fherramenta doctrinaria

Cumo la mayorìa los argumentos de la existencia de Dîous, paheç mas tranquillizar a los fieles existentes que convertir infieles. Elho por haber de probar un argumento theologal, convinciendo a un infiel, de que l Dîous que defende ye l Dîous Verdadeiro & refutar todælæs outræs possibilidahes. La xhente que nun tien fe ye a ve’l potencial de varios dîouses existente, de facto una bayura infinita, non obstante los fieles tiendan a cincar constrictos por una vision existente de que, ou el sou dîous existe, ou dal Dîous existe. Solo n esti ùltimu casu, el raciocinio pœr tras de l Apuœsta de Pascal tien daquè xacìu. [9]

Resùmene

Vèi tamien

Vìnculos externos

Referenciæs

  1. Encyclopedia de la Philosophìa de Stanford – Apuœsta de Pascal

  2. La necessidà de l apuœsta – Ye mirala & mangase unu a tyorar.

  3. Futuro d’una Illusion, parte VI.

  4. Dresden Codak: Paraiso Secular

  5. Gerra n cielo

  6. Mesmo nel Paradise Lost Pandemonium de Milton ye una xhuntura per casual de clubs de debate, folixæs sexuales & olympiadæs demoniacæs. Polo mènos ta que tolos peccadores humanos apahecieræn & la intamaræn cun destrui’l lhogar cun læs suæs queixæs. Da nuœvo, John Milton yera un puritanu neciu, intos elho podrìæ-y tener sido bien horrible personalmente.

  7. In sin mentalo, cumo na eternidà todo acontecerà mas ceho ou mas tarde, terminarehes de fastidiala n quanto stuvierehes in cielo & vaî-se-vos inviar a l Infierno – a mènos que vos lhavaren el cerebro inda mas cumo primeiro se comentaræ &, cun todo esso, nun ye garantìa –

  8. Michael Shermer, The Believing Brain: From Ghosts and Gods to Politics and Conspiracies — How We Construct Beliefs and Reinforce Them as Truths, tyana 45.

  9. Ironicamente, essi raciocinio yera, de facto, inapplicable nos tiempos bìblicos, quando la Bìblia protestaba concretamente contra l tener infhoutu n Baal – que, confusamente, nun yera un dîous concreto pœr se, ma un tèrminu commun abarcando qualquier dîous local na atmòsphera polytheìsta d’aquelha.