Como los tertulianos supplantarun a los intellectuales

Audio

Næs suæs intervençones habìæ daquè de provocaçon. Monstrabæn-mos la realidà dende nuœvæs perspectivæs. U ye que se sumierun læs mentes mas brilhantes del debate públicu?

Illustraçon de Quintatinta cun photo de Getty Images

Fernando Vallespín
1 SEP 2019 - 00:00 CEST

Cun los intellectuales occurre egual que cun la socialdemocracia: nun se ye a fhalar d'elhos sin amenta' la suæ muœrte, la suæ crisis ou l sou stau infeliz. De fheitho, vaî-yos mesmo considerablemente peyor q'a aquelha, que tien da quando sido polo mènos a ganhar delhæs d'eleiçones. El final de los intellectuales lheva rondando de magar ha unos 40 anhos & sige n sin alçar cabeça. Magar todo elho, el tèrminu sobrevive, solo que disprovistu ya de l aura que lu avezaba accompañar. N Hispaña segîu utilizando-se por referise a los miembros delhæs professiones — acadèmicos, artistas, litteratos ou actores —. Cumo quando, por casu, apahecen essos pomposos titulares u s'annuncia l sou pronunciamiento sobre delha qüestion actual. “Un collectivu d'intellectuales” diz esto ou aquelho & firma l manifiestu toda una riestra xhente perteneciente a estæs professiones ya mentadæs. Sì q'ansì la popularidà delho — vamus pensar nos casos flammantes de Richard Gere ou Javier Bardem cun la crisis los migrantes de l Open Arms — nun lo torna n sin mas n “intellectual”; ye xhente popular que fhai pùblico l sou loable compromisso polìtico. Puntu.

MAS INFORMAÇON

La xhente intellectual clàsico, lo “verdadeiro”, ye aquelho cun una oppinion de sou que ganhaba una importancia special por andar respaldada pol extraordinariu respeitu que ganhara na staya u sobresalìæ, polo normal pensamiento, sciencia ou litteratura. læs oppiniones suæs merecìæn mas attençon por supponese andar fundadæs sobre argumentos mas bœnos. Nun yera egual lo que dizìæ un professor qualquier d'una universidà italiana que lo que salìæ de la plruma d'un Bobbio ou d'un Umberto Eco. La possibilidà de ser quien a que lu llean ou ascuîthen cun attençon fhoi siempre mayor que la de qualquier outru mortal. Non obstante, attençon!, la excelencia suæ n una determinada staya l Saber nun yos outorgaba de por si una visa pa obtener mayor influyencia. Un bœn casu a respeito, cumo nos fhai rememorar Richard Rorty, ye l casu de Heidegger, “el meyor philòsopho l sieglo XX & a l in par un maguœtu (redneck) de la Selva Negra”. Casos d'estos ha hi los abondo, cumo a l pronunciase Foucault cun enthusiasmu n pro de l ayatolà Jomeini, ou quando, ya mas cercanos nel tiempu, intamæn alhouria' los Chomsky ou Zizek. El bœn xacìu polìticu, talque dizìæ Hannah Arendt, nun anda necessariamente associando-se a l talento intellectual ou a la gloria acadèmica.

Ansì & todo, & elho tamien fhai parte l perfil l intellectual, næs suæs intervençones siempres habìæ daquè provocante, nun se limitaba a l exercicio saludable de la crìtica sin mas; svelabæn-mos nuœvæs & singulares perspectivæs de la realidà & confrontabæn-mos a læs nuœssæs propriæs contradicçones. Quiçabes por elho mesmo mũîthos d'ente elhos officiabæn cumo “sacerdotes impeccables” (talo los tyamaba l theòricu polìticu Rafael de l Àguila), siempre de la parte de la èthica de la convicçon & extraños a la inevitable naturaleza dilemmàtica de læs mas de læs decisiones polìticæs. El sou rol nun yera l de facilita' la decision a l gubernante, ma l de solmena' læs conscienciæs, magar q'a vezes, talque n casu de Sartre, los perdier el sou partidismo, precisamente lo contrario de lo que nos atopàbæmus cun Camus ou Orwell, cun una autonomìa de pensamiento que yera marca de la casa.

A delhos prestaba-yos la sobre-reacçon, la hypèrbole ou, cumo n casu de Foucault, “destrui' læs evidenciæs & læs universalidahes, monstrar næs inerciæs & restricçones de l presente los puntos flrouxos, læs aperturæs, læs lhiñæs de fhuœrça”. Mas modesta, sì q'ansì non por elho mènos efficaz, paheç-nos la posiçon de Habermas, pante quien l attributo fundamental de l intellectual ye l “olfactu de vanguardia pa cun læs relevanciæs”. Pante si, el puntu fundamental ye “detectar themas importantes, apresentar theses fèrtiles & amplia'l spectro de læs qüestiones relevantes por ameyora'l deplorable nivel de los debates pùblicos”. Ye possible que n esti xhuœw ente razonabilidà & provocaçon anduvier la clave que fhazìæ ascuîthar mas ou mènos la suæ acçon pùblica, & segila, mas ou mènos respeitando-la.

Apaheç la xhente experto

A dulces, sì q'ansì, el sou reyno nel spacio pùblico substituyîu-se pol de los expertos. La nuœva complexidà d'una polìtica cada vez mas technocràtica fhixzo a la nuœssa comprehension de lo q'acontecìæ, tener requerido l recursu constante a specialistas de distincta pelheya. Los grandes discursos de la tutela philosòphico-moral de l intellectual clàssico impobinarun ansì a l “anàlysis expertu”. Esti complementaba mas efficazmente læs noticiæs de cada dìæ que læs possibles reflexiones de l sabio. El mundo acadèmico, pa de tras, deixou ceho d'offrecer garantìæs holìsticæs & propiciou ùnicamente la specializaçon. D'outra maneira, ya se dibæn dando cada vez mènos los intellectuales històricos, que s'andabæn suppliendo tamien cun los que los anglosaxones tyamæn public intellectuals, q'oppinæn a partir de la specialidà de sou & la suæ reputaçon, cumo Francis Fukuyama, Steven Pinker, Yuval Noah Harari, Niall Ferguson… & que tienen commun l andar quasj que siempre so l focu pùblicu. Mũîthos d'ente elhos — non necessariamente los que s'amentæn eiquì — tienen, cumo ãpunta Daniel W. Drezner in The Ideas Industry, un accessu excepçonal a la “rula de læs ideæs”, que nun anda exemptu de mediaçones & u grandes interesses econòmicos realizæn tamien el sou papel a la hora promocionar unæs ou outræs reflexiones. Esso de l intellectual clàsico de “dizi' la verdà a l Poder” diba tornase ansì no contrario: son los poderes fàcticos los que tratæn de definir quala ye la verdà getando los portavozes opportunos, ya seyan pensadores ou think tanks.

Jean- Paul Sartre intervien na Universidà de la Sorbonne n mayo 1968. Bruno Barbey/ Magnum Photos

Intellectuales & polìtica postverdà

El casu ye que n intrando n esta phase de polìtica postverdà, ya nun ha hi maneira d'imponer “verdahes” que valgan. Vengan de los intellectuales, de los expertos ou de los public intellectuals. Non in vano, todos elhos pertenecen a una èlite & colloca-los elho ya a priori so suspeitha. A nun ser, claro, que defendan læs posiçones que nos interessæn. L actual vituperio de læs èlites extendîu-se tamien a quien tenìæ la funcçon d'orientanos. Ortega inganhou-se. Houbo sperase a la expansion de læs redes sociales pa produzi' l authèntica rebellion de læs massæs, magar q'hagora tengan la fhorma d'enxames virtuales. Atopa-se tras elho, sobre maneira, el processu disintermediaçon, que frañîu l monopolio de los medios tradicionales que realizabæn la tutela de la oppinion pùblica, ou la possibilidà potencial d'accessu directu a conhocemientos que t'hagora mal yeræn accessibles a penæs a un collectivu d'adeptos, ou a l predominio de los affectos sobre la cogniçon —“mal me convence solo lo que concasa cul mîou Sentir”—. ou la enorme polarizaçon polìtica que se ceba n un consumu atribalizante de la informaçon & de l alderique (læs famosæs càmaræs d'echo), ou la volatilizaçon de la deliberaçon tras lo meramente expresivo.

Greta Thunberg cuttîu mas attençon que l philòsopho Bruno Latour, gran expertu n cambio climàtico.

La conseqüencia de todo elho ye una perdiçon universalizada d'auctoritas por parte d'instituçones, collectivos ou personæs que t'hagora complrìæn cun essa funcçon orientadora de la q'inantea fhalàbæmus. & Ente elhos alcuœntræn-se, como non, los intellectuales. Porque habelos ha hi los, solo que la suæ influencia ye cada vez minor n esta sociedà que se proyecta n un scenario que se fragmenta cada vez mas & q'anda dominada por una frìa economìa de l attençon. Attiende-se a quien mas barulhu mete, non a quien apporta los argumentos mas bœnos; ou a l mas feu & provocador, talque Michel Houellebecq, que siempre lu intervistæn cun porfìa; ou a quien se val de novedosæs tàcticæs na defensa d'una determinada causa. Nun ye d'extrañar intos que la ècologo adolescente Greta Thunberg tenga sido a catar mũîtha mas attençon que qualquier de los scriptos de Bruno Latour, el philòsopho que mas & meyor se tien venido occupando de l disastre climàticu.

L atertulianizaçon de la oppinion

Nun podemus scaheicer, por ende, que la democracia tuvo siempres una peculiar relaçon cun la verdà. La democracia ye l gubierno de la oppinion, non el de los philòsophos platònicos ou el de los scientìficos. & Magar q'aquelhos siempre podian illustranos, a l cabu decide la oppinion mayoritaria, que nun tien por que se' la mas fundada na razon. Por esso mesmo los theòricos de la democracia advogaræn pola necessidà de submitte' læs differentes oppiniones a la pruœba de la deliberaçon pùblica. & Ende ye u bien se recibæn los intellectuales, que nos allertæn de læs dimensiones de la realidà que da quando se nos scappæn. El problema ye que los mas d'ente elhos deixarun-se lhevar pola polarizaçon & tienen-se adscrito a dalguna de læs partes d'esta nuœva polìtica de facçones irreconciliables. Cun elho passæn de ser intellectuales a tornase ideòlogos, a tornase racionalizadores d'unæs ou d'outræs oppiniones. El pensamiento autònomo svaneç-se ou pierde l sou reson tras el barulhu de læs redes. Outros s'imperræn in disquisiçones pedantes mal assimilables a penæs pante quien s'afhita bien na cada vez mas minoritaria subcultura humanìstica.

Cun todo, tengo pante min que los que dierun el catsiteiru a los intellectuales fhuerun, curiosamente, los tertulianos, si ye que podemus universalizar ente tan ampliu & variante collectivu. Pola propia dynàmica l invento, el fugaz & quasj spontaneu anàlysis — el “pensamiento ràpido” — & l fomento l contraste de paheceres, la missiva que se transmitte ye que todo ye oppinable, & sin fhazer grandes puxos, inclusive n aquelhos themas que requerirìæn el recursu a l Saber expertu. Quien son, puœis, estos intellectuales — ou expertos — que nos ousæn imponer una ùnica vision de la realidà n teniendo you ya la de los “de mîou”? Nun ye d'extrañar, puœis, que s'ande abandonando a los outrora “sacerdotes impeccables” pa segir acriticamente a paladinos populistas implaccables. La razon argumentativa tien-se supplida pouco a pouco pola cacophonìa d'oppiniones sin sofhitu ou l refhuœrçu emocional de læs nuœvæs consignæs. Sì, dà-mi la lherça que l final de los intellectuales tien toda la traça de ser una prophecìa autocomplrida.

Ps. De magar esta publicaçon scribirà-se "ITH" lo que se derive de la yod 4ª lhatina cumo na tradiçon lheonesa.