De Wikipedia
La revitalizaçon linguìstica, tamien conhocida cumo revivificaçon linguìstica ou inversion de substituçon linguìstica, ye una tentativa de detener ou arreverte’l decline d'una lhingua ou d’arrevivir una extincta. N elha podriæn incluyise linguistas, collectivos culturales ou communitarios ou gubiernos. Ha hi los que defenden una distincçon ente reavivamiento linguìstico (la resurreiçon d'una lhingua muœrta n sin fhalantes nativos existentes) & la revitalizaçon linguìstica (la salvaçon d'una fhala "moribunda"). Ãpunta-se que mal houbo un casu exitosu d'un Renacer da fheitho d'un idioma, el de la lhingua hebraica, creando una nuœva fhornada fhalantes nativos in sin nin un fhalante nativo prexistente de referencia.
Los idiomas que se destinæn a revitalizaçon incluyen aquelhos u l usu & la proeminencia de sou anden cun limitaçones severæs. Da quando, variæs tàcticæs de revitalizaçon la lhingua son a usase qua retientu de ressurreiçon de lhinguæs extinctæs. Magar variar mũîtho la meta la revitalizaçon l idioma de casu n casu, normalmente implica la tentativa d’expandir usu & cifra fhalantes, ou querer caltene’l nivel real d’usu por defende’ la lhingua de la extincçon ou de la muœrte.
Razones a respeito de revitalizaçon variæn. Solo nos postreiros tiempos, estima-se tener sido extinctæs mas de 2000 lhinguæs. La ONU estima que mas de l cinqüenta por ciento los idiomas que se fhalæn wœy tienen mènos de 10.000 fhalantes & q'un quartu d’ente elhos tien mènos de 1.000 fhalantes & que, a mènos haber sfhuœrços cun intençon caltenelos, nos pròximos cien anhos la mayorìa d’elhos serà extincta. Essæs cifræs son freqüentemente citadæs cumo razones polæs que la revitalizaçon de la fhala ye necessaria por preserva' la diversidà linguìstica. La cultura & la identidà tamien son da vezo citadæs cumo razones de revitalizaçon de l idioma, quando un idioma s'apercibe cumo un "thesouru cultural" ùnicu. Cun freqüencia, una communidà ve la lhingua cumo una parte ùnica de la suæ cultura, connectando-la cun la ancestrìa ou cun la tierra, eguando una parte essencial de la suæ figura & historia.
La revitalizaçon linguìstica tamien anda intimamente vinculada al campu linguìsticu de la documentaçon linguìstica. N essi campu, los linguistas tenten crear memoriæs completæs de grammàtica, de vocabulario & de recursos linguìsticos d'un idioma. Esta pràctica ye a lhevar a mũîthos a una mayor preoccupaçon pola revitalizaçon d'una lhingua specìfica pœl sou studio. Pœr outra parte, la xheira de documentaçon piensa-se mũîthæs vezes cun fines de revitalizaçon.
Los quatro stadios del compromisso linguìstico
Saludable/fhuœrte: xhente de tolæs stayæs etariæs gasta la lhingua n situaçones stremadæs.
Decadencia/inferma: fhalada pola xhente mas vieyo; non utilizada da fheitho por xhente mas moço.
Moribunda/morriendo: solo delhos de fhalantes (non nenhos) remanecen; nun se usa mas ya pola recielha cumo lhingua materna.
Extincta: nun se fhala mas ya ou ya nun se fhala potencialmente.
Theorìa
Una de læs etapæs preliminares mas importantes na revitalizaçon / recuperaçon la fhala implica stablice'l stadio n q'una determinada lhingua se "mangou". Esso adiuda a læs partes implicadæs a dar cun la meyor maneira de sofhitar ou arreactiva’l idioma.
Tàcticæs de reversion de la substituçon linguìstica
Existen mũîthæs theorìes ou modellos differentes que traten de traçar un schema de revitalizaçon de la fhala. Una d'elhæs forneç-la l cèlebre linguista Joshua Fishman. El paradigma de Fishman arreviviendo lhinguæs minaçadæs (ou adormecidæs), ou tornando-les sustentables, consiste n un processu d’oîtho etapæs. Los sfhuœrços han concentrase næs etapæs iniciales de restauraçon ta consolidalæs primeiro d’aportar a etapæs posteriores. Læs oîtho etapæs son:
- Acquisiçon de la lhingua por adultos, que fhaen d’apprehendizes de la lhingua (incamienta-se u la mayorìa los restantes fhalantes la lhingua son per mayores & u se dixebræn socialmente d’outros fhalantes de la lhingua).
- Crear una poblaçon socialmente integrada de fhalantes activos (ou usuarios) de la lhingua (n esta phase val normalmente mas concentrase principalmente na lhingua fhalada, mas que na lhingua scripta).
- In sitios unde houbier una cifra razonable xhente habitualmente usando la lhingua, incentiva’l usu informal de la fhala ente la xhente de todolos collectivos de stayæs etaræs differentes & nel sen de læs familiæs & fhazer spoyeta’l sou usu diariu, eguando instituçones de sextaferiau local -- vezeiría, næs que la lhingua s'incentive, defenda ou ampare (& n ciertos contextos, polo mènos) usando-la exclusivamente. In fhasteiræs u la competencia oral na lhingua ya s'algamare n tolæs stayæs etariæs, spoyeta’ l alphabetizaçon na fhala, solo que d'una fhorma que nun dependa de l assistencia (ou bøna fe) del systema educacional statal.
- U l gubierno lo auctorizare, & u læs cifræs lo xhustificare, promove’l usu l idioma na educaçon statal compulsatoria.
- U læs etapæs anteriores se cuttieren & se consolidaren, incentiva’l usu la fhala nel local trabayu (àmbitu de trabayos mas baxos).
- U læs etapæs anteriores se cutieren & se consolidaren, incentiva’l usu la lhingua nos locales de servicios gubernamentales & de los multimedia.
- U læs etapæs anteriores se cutieren & se consolidaren, incentiva’l usu la lhingua na educaçon superior, gubierno, &c.
Esti paradigma de reavivamiento linguìstico destina-se a impobina’ los puxos ende u fhueren mas efficazes & por consequencia evita’l sperdicio fhuœrçæs cun la intençon de cuti’ læs etapæs finales de recuperaçon, quando læs etapæs iniciales nun s'algamaren. Por casu, ye probablemente un sperdicio fhazer campaña pol usu d'un idioma na television ou nos servicios gubernamentales si dala familia nun suœl utiliza’l idioma.
Pœr outra parte, Tasaku Tsunoda describe una riestra differentes téchnicæs ou mèthodos que los fhalantes puœden usar p'arrevitalizar una fhala, incluyendo tèchnicæs q'arreviven lhinguæs extinctæs & sofhitæn læs mas ruinæs. Læs tèchnicæs de q'elhi fhai elenchu anden da vezo torgadæs pol rixhu real de la fhala.
Elhi affirma que l mèthodu d’immersion nun ye possible usalu p'arrevitalizar un idioma extinctu ou moribundu. Contrastando, el mèthodu d’apprehendiz -- mentor in transmission individual pola proficiencia linguìstica ye a usase cun idiomas moribundos. Varios outros mèthodos de revitalizaçon, incluyendo aquelhos que dependen de l Saber tèchnicu, cumo gravaçones ou audiovisuales, ye possible usalos n idiomas cun qualquier grau de viabilidà.
Factores de successu na revitalizaçon linguìstica
David Crystal, nel sou lhibru Language Death, postula que la revitalizaçon linguìstica ye mas probable ser exitosa si los sos fhalantes
- promuœven el reconhocemiento la lhingua dientro la communidà dominante;
- augmentæn la suæ riqueza & renta;
- fhaen rescampla’l sou Poder lìcitu a los wœyos de la communidà dominante;
- tienen una fhuœrte presencia nel systema educacional;
- son quien a scribi’ la fhala;
- son quien a usar tèchnicæs electrònicæs;
Restablicemiento linguìstico
Ghil'ad Zuckermann propon el "Restablicemiento linguìstico" cumo nuœva disciplina & paradigma linguìsticu.
Zuckermann indica que
la linguìstica de restablicemiento camuda l campu la linguìstica històrica, debilitando, por exemplo, el o de los àrboles de stirpes linguìsticæs, implicando q'una lhingua mal tien un progënitor a penæs.
A comuña cun Zuckermann,
el restablicemiento linguìstico combina studios scientìficos d’acquisiçon de lhingua nativa & didàctica de lhinguæs allochthones. Finalmente, la recuperaçon la fhala ye l casu mas extremu de didàctica de segundu idioma. Restablicemiento complementa l area stablicida de linguìstica documental, que recopila læs lhinguæs minaçadæs primeiro de quedar elhæs dormientes.
Existen discordanciæs na staya la revitalizaçon la lhingua pol nivel ta unde l renacemiento se tenga de concentrar por caltene’ la fhala tradicional, deixando sitiu a la simplificaçon ou al imprèstamo extensivo de la lhingua mayoritaria.
Compromisso
Zuckermann reconhoç la presencia de "peculiaridahes & idiossincraciæs locales", non obstante indica que
existen restricçones linguìstcæs applicables a todælæs tentativæs de renacemiento. Dominalæs adiudarìa a los revivalistas & a los lìderes autochthones a trabayar mas efficientemente. Por exemplo, ye mas fácile resucitar vozæs bàsicæs & declinaçones verbales que sones & collocaçon pallabræs. Los revivalistas han ser realistas & deixase de consignæs murniæs & contraproducentes cumo -- dean-mos l authenticidà ou dean-mos la muœrte!
Nancy Dorian ãpuntou que talantes conservadores in relaçon a imprèstamos & cambios grammaticales mũîthæs vezes difficultæn los puxos de læs lhinguæs minaçadæs (cumo cul Tiwi n Australia) & q'una division podriæ existir ente revitalizadores cun educaçon & interes na historicidà, & outros fhalantes cun interes nel idioma cumo localmente authènticu (cumo a vuœltæs occurriera cul irlandes). Ha hi los q'argumentaran que l compromisso structural podiæ, de facto, augmenta’ læs perspectivæs de sobrevivencia, cumo seriæ l casu l angles nel periodu postnormandu.
Tradicionalismo
Outros linguistas argumentaræn que, quando la revitalizaçon la lhingua s’impresta de l idioma mayoritariu, resulta que ye una nuœva lhingua, talvez un crioulho ou pidgin. Por exemplo, la existencia l "neohawaiiano" cumo una lhingua stremada de l "hawaiiano tradicional" propunxo-se pola fhuœrte influencia l angles in todolos aspeitos de la lhingua hawaiiana revivida. Elho tamien se propunxo pa l irlandes, cun una division accentuada ente l "irlandes urbano" cumo se fhala polos fhalantes d’irlandes cumo segunda lhingua & l irlandes tradicional tal cumo se fhala qua primer lhingua næs fhasteiræs de l Gaeltacht. Béarra affirmou:
Cun relaçon a la d’aquelha moribunda, lhingua manx, el studiosu T. F. O'Rahilly declarou:... [segir] la sintaxis & læs convençones idiomàticæs del angles, [diriæ star] produziendo lo q'equival a pouco mas q'angles que s’inxhareta na lhingua irlandesa.
Neil McRae reconhocîu que los usos del gaèlico scoces s’andæn tornando cada vez mas tokenìsticos & l idioma nativu gaèlicu anda perdiendo-se n favor de tèrminos artificiales que s’eguæn polos fhalantes de gaèlico cumo segunda lhingua.Quando una lhingua s’intrega a un idioma exterior, & quando todolos sos fhalantes se tornen bilingues, la penalizaçon ye la muœrte.
Exemplos specìficos
El renacemiento total d’una lhingua muœrta (nel sen de nun tener fhalantes nativos) n una communidà autosustentable de varios milhones fhalantes cumo primeira lhingua mal acontecîu una vez, nel casu la lhingua hebraica, hagora idioma nacional d’ Israel. N esti casu, houbo un conglomerau ùnicu de characterìsticæs històricæs & culturales que
facilitarun el reavivamiento (ver renacemiento l idioma hebraicu).
Cun un disindolrque que se y relaciona, lhinguæs litterariæs sin fhalantes nativos gozarun de gran valor & utilidà pràctica cumo lhinguæs francæs, contando da vezo milhones de fhalantes fluyentes a l in par. In mũîthos d'essos casos, un Declinar nel usu la fhala litteraria, delhæs vezes precipitau, posteriormente s'accompañou por una fhuœrte renovaçon. Esso aportou, por exemplo, a l renacemiento l lhatino clàssico na Renacença & nel renacemiento l sànscrito nos primeiros sieglos dC. Un phenòmeno anàlogu nos àmbitos contemporaneos de lhingua àrabe & cul usu expandidu de la lhingua clàssica litteraria (Àrabe Moderno Padron, una fhorma l àrabe clàssico l sieglo ses dC). Elho s'apprehende a todolos fhalantes instruyidos & s’usa n transmissiones de radio, discussiones formales, &c.
Pa de tras, læs lhinguæs litterariæs tienen txubido delhæs vezes a l nivel de torna-se primeiræs lhinguæs de comuñæs linguìsticæs abondo vastæs. Un casu ye l italiano patron, que se formou cumo una fhala litteraria derivada de la fhalielha de la Firenze l sieglo XIII, specialmente quando usada por importantes scriptores fiorentinos cumo Dante, Petrarca & Boccaccio. Essa fhala existîu varios sieglos principalmente de vehìculu litterariu, cun poucos fhalantes nativos; mesmo n 1861, a læs vièsperæs de la unificaçon italiana, la lhingua mal contaba cun 500.000 fhalantes, mũîthos non nativos, d'una poblaçon total de cerca 22 milhones. El successu subseqüente la lhingua fhoi por disinvolvemiento consciente, u los fhalantes de qualquiera læs numerosæs lhinguæs italianæs apprehendierun l italiano patron cumo segunda lhingua, posteriormente transmittiendo-lo a læs familiæs, que lo apprehendierun cumo primer idioma. Ye nidio q'esso vieno arrecostinæs de læs lhinguæs italianæs locales, de læs que læs mas andæn hagora minaçadæs. L èxitu appreciou-se n circumstanciæs similares pol alto-alleman, tscheco-padron, hispañol-castelhano & outros idiomas.
Asia
La lhingua ainù l puœblru autochthone ainù del norte Xhapon sta inguanho moribunda, sì q'ansì puxos anden presentes por arrevivila. Una pesquisa de 2006 nel Hokkaido ainù indicou que mal un 4,6% de los ainùs que s'intervistarun fhueræn quien a tscharrar ou "fhalar un pouco" ainù. El 2001, l ainù nun s’apprehendiæ n dala schuœla primaria ou secundaria n Xhapon, cun todo offreciæ-se n varios centros d’idiomas & universidahes de Hokkaido, ansì cumo na Universidà Chiba n Tokio.
Na Tschina, la lhingua mantsù ye una de læs lhinguæs mas minaçadæs, cun fhalantes solo n très pequenhæs zonæs remanecientes de Mantsuria. Delhos enthusiastas andæn trabayando por arrevivi’ la fhala los sos ancestros gastando diccionarios & lhibros de textu disponibles, & quanto si mas vjsitæs occasionales a l condau autònomu Qapqal Xibe n Xinjiang, u la lhingua Xibe relacionada indagora ye fhalada nativamente.
Næs Philipinæs, una variante l hispañol basada principalmente n hispañol mexicano fhoi la lhingua franca del paìs de magar la colonizaçon hispañola n 1565 & fhoi lhingua official cabo l pilipino (una forma padronizada de lhingua tagalog) & l angles ta 1987, lhœw de ratificar una nuœva constituçon, s'arredisseñariæ cumo lhingua voluntaria. Cumo conseqüencia de la exclusion cumo lhingua official & anhos de dexebra a nivel official pœr & tres la colonizaçon americana, l usu la lhingua hispañola ente la poblaçon commun diminuîu drasticamente & tornou-se moribunda, cun los fhalantes nativos restantes principalmente per vieyos. Ente tanto, anda habiendo un renacemiento sele pola promoçon de l gubierno anterior so l administraçon de la expresidenta Gloria Macapagal-Arroyo. Mas notablemente, la Resoluçon nº 2006-028 arrestablicîu l hispañol cumo disciplina oblrigatoria n schuœlæs secundariæs & universidahes. Los effeitos fhuerun immediatos, ya que la geta de falantes hispañol nel mundo l trabayu augmentou de magar 2008. A partir de 2010, l Institutu Cervantes de Manila relatou la cifra hispanophones philipinos cun conhocemiento nativo ou non nativo pœl camin de los très milhones (incluyendo aquelhos que fhalen crioulho chavacano). Alhende los puxos del gubierno, l hispañol tamien vîu renace’l interes por multimedias graciæs a la importaçon telenovelæs & mùsica de læs Amèricæs. L hebraico, outrora n gran parte lhingua de cultu, arrestablicîu-se cumo mediu communicaçon quotidianu polos hebreos que migrarun pa l que ye awœy el stau d’Israel & los territorios palestinos cominçando l sieglo XIX: ye l exemplo mas famoso & exitoso de revitalizaçon d’una lhingua.
Australia & Nuœva Zelanda
La colonizaçon europea d’Australia & l conseqüente mal suffridu polæs communidahes autochthones tuvierun un effeitu catastròphicu sobre læs lhinguæs autochthones nel sudeste & sur de l paìs, deixando-læs in sin fhalantes nativos vivos tradicionales. Variæs communidahes autochthones in Victoria & n outros lhogares tratæn d’arrevivir essæs lhinguæs. El trabayu ye typicamente impobinau por un collectivu xhente mayor & outræs personæs cun conhocemiento, cun los trabayadores de la communidà a fhaze’ la mayor parte de la pesquisa & de la instrucçon. Elhos analyzæn los datos, disinvuœlven systemas d’orthographìa & vocabulario & preparæn recursos. Læs decisiones son tomadæs a comuña. Delhæs comuñæs usæn linguistas & tamien existen linguistas que trabayæn de fhorma independiente.
Un casu de los meyores de relativu èxitu na revitalizaçon la fhala ye l casu l Maori, tamien conhocido cumo te reo Maori. Ye la lhingua ancestral del puœblru autochthone Maori de Nuœva Zelanda, un vehìculu de narrativa n prosa, poesìa cantada & recital d’ancestrìa. La historia l puœblru maori apprehende-se n te reo Maori n casæs de studio sagradæs pœr transmission oral. Quanto si mas spuœis de tornase te reo Maori una lhingua scripta, tien-se la tradiçon oral preservada.
N intamando la colonizaçon europea, mũîthæs lheys promulgarun-se promoviendo l usu l angles in cuœntæs de te reo Maori ente los puœblros autochthones. La Lhey d’Ordinamiento la Educaçon de 1847 ordinou la instrucçon scholar n angles & stablicîu internahos accelerando ansì l assimilaçon la xhente moço maori na cultura europea. L Actu de Schuœla Nativa de 1858 prohibîu fhalar te reo Maori nes schuœlæs. Los professores coloniales tamien promovieræn l usu l angles nos lhares maoris, convinciendo a mũîthos paîs que los sos fhiyos nun dibæn ser quien a trabayar sin fhalar angles.
Pœla dècada de 1970, un cuœlmu moços maoris, que se tyamou Nga Tamatoa, fhixzo campaña cun èxitu pa q'a los maoris se yos apprehendier næs schuœlæs. A parte, Kohanga Reo, preschuœlæs d’idioma maori, tyamadæs niales de lhinguæs, fundariæn-se. L èmphasis staba n apprehender a la recielha la fhala siendo indagora nenhos, una tàctica per efficaz apprehendiendo idiomas. La Comission de Lhingua Maori formou-se n 1987, lhevando a una riestra reformæs nacionales destinadæs a arrevitalizar te reo Maori. Incluyen programmas multimedia de transmission in te reo Maori, programmas universitarios de graduaçon d’administraçon in te reo Maori & una selmana annual de lhingua maori. Cada iwi, ou tribu, creou un programma de planes d’idiomas attendiendo læs suæs circumstanciæs specìficæs. Essos sfhuœrços resultarun n un spoxige constante de nenhos apprehendiendo te reo Maori næs schuœlæs de magar 1996, creando una quantidà significativa fhalantes fluyentes & tornando l maori proeminente & ùtile no quotidiano de la xhente. El programma fhoi tan per exitosu que programmas semeyantes se basariæn n elhi. Vèi la renacença la lhingua maori.
Europa
N Europa, nel sieglo XIX & nel intamu l sieglo XX, l usu de lhinguæs locales & apprehendidæs diminuyîu conforme los gubiernos centrales de differentes paises imponìen la suâ lhingua vernacular cumo padron in toda educaçon & usu official (essi yera l casu l Reyno-Unido, Francia, Hispaña, Italia & Grecia &, in cierta medida, n Alemania & n Austria-Hungrìa).
Næs ùltimæs dècadæs, el nacionalismo local & los movemientos de dreithos humanos formarun un patron de polìtica mas multicultural nos stahos europeos; la condemna aguda de læs pràcticæs anteriores de suppression de lhinguæs locales expressou-se nel usu tèrminos cumo "linguicidio". Læs campañæs alçaræn los perfiles de læs lhinguæs locales de fhorma tala que, in delhos territorios europeos, læs lhinguæs locales acquerieræn el statuto de lhinguæs officiales, cabo la lhingua nacional. L acçon de l Conseyo d’Europa n esti dominio (ver Carta Europea pa læs lhinguæs Locales ou Minoritariæs) contrasta cul fheithu de la Union Europeia tener concedido statuto official a una cifra restricta lhinguæs officiales (ver lhinguæs de la Union Europea). Inguanho, læs tentativæs officiales por arrevitaliza’ læs lhinguæs minaçadæs, cumo la promoçon de l gales, de l galhego, de l basco & de l catalan nos sous respectivos territorios nativos, tuvierun diversos niveles d'èxitu.
Irlandes
Una de læs tentativæs europeæs mas conhocidæs de revitalizaçon d’una lhingua ye la de la lhingua irlandesa. In quanto l angles ye dominante na mayor parte d’Irlanda, l irlandes, una lhingua celta, indagora se fhala n ciertæs areæs tyamadæs Gaeltachtaí, solo q'anda n seria decadencia. Los reptos a los que houbo incarase la lhingua nos postreiros sieglos incluyerun la exclusion fhuœra de dominios importantes, la diffamaçon social, la muœrte ou la emigraçon de mũîthos fhalantes d’irlandes de la de la fhame irlandesa na dècada de 1840 & la emigraçon continuada de magar aquelha. Los puxos revitalizadores de l irlandes andabæn siendo fheithos, ente tanto, de magar mediando l sieglo XIX, & associabæn-se a un anhelu d’independencia polìtica irlandesa. La revitalizaçon a l in par de la lhingua irlandesa conlhevou principalmente l Apprehender irlandes cumo lhingua oblrigatoria næs principales schuœlæs de lhingua anglesa. Sì q'ansì la incapacidà d’apprehendelo de maneira efficaz & captivante significa (cumo observa l linguista Andrew Carnie) nun acqueri’ los alumnos la fluyencia necessaria qua viabilidà duradeira de la lhingua, & esso lheva a la repunancia & a l resentimiento. Carnie tamien observou la falta medios audiovisuales n irlandes (2006), magar esso ya nun ser ya mas el casu.
La decadencia l Gaeltachtaí & l fracassu la revitalizaçon impobinada pol gubierno combatierun-se cun movemientos de reavivamiento urbanos. Basa-se esto lhargamente n un systema scholar independiente que se sofhita pola communidà, que se conhoç communmente cumo Gaelscoileanna. Essæs schuœlæs apprehenden inteiramente n irlandes & la suæ cifra anda spoxigando, cun mas de trenta d’essæs schœlæs solo n Dublin. Son elemento importante na creaçon d'una rede fhalantes urbanos irlandeses (conhocidos cumo Gaeilgeoirí), que tienden a ser moços, cun òptima educaçon & de classe media. Hagora ye probable q'essi collectivu ya acquerier massa crìtica, un fheithu que se ve na expansion de medias na lhingua irlandesa. La television na lhingua irlandesa gozou d'un èxitu special. Argumentou-se q'elhos tienden a tener meyor educaçon que los monolingues fhalantes d’angles & gozæn de status social mas altu. Arrepresentæn la transiçon l irlandes a un mundo urbano moderno, cun un creciente augmento l respeitu.
Gaèlico scoces
Ha hi tamien tentativæs actuales por arrevivi’ la lhingua relacionada del gaèlico scoces, que se supprimîu spuœis de la formaçon del Reyno-Unido, & introu n decadencia inda mas polæs Clearances de læs Highlands. Inguanho, el gaèlico mal se fhala ampliamente næs Isllæs Occidentales & ayures in zonæs sparcìes pœlæs Highlands & Isllæs. La decadencia fhalantes gaèlico proficientes diminuyîu, & ente tanto, el centro poblacional passou a fhalantes L2 de zonæs urbanæs, particularmente n Glasgow.
Manx
Outru idioma celta, manx, perdîu l sou postrer fhalante nativu n 1974 declarando-se extinctu pola UNESCO n 2009, sí q'ansí nunca diminuyîu da fheitho l sou usu. La lhingua ye hagora apprehendida nes schuœlæs primariæs & secundariæs, incluyendo læs Bunscoill Ghaelgagh, usa-se n daquè eventos pùblicos & fhala-se cumo segunda lhingua por approximadamente 1.800 personæs. Los puxos de revitalizaçon incluyen programmas de radio n manx & medias sociales & recursos na rede. El gubierno manx tamien s’involucrou nel sfhuœrçu creando organizaçones cumo la Manx Heritage Foundation (tamien conhocida cumo Culture Vannin) & la posiçon del Manx Language Officer. El gubierno lhançou una tàctica official pa la lhingua Manx de 2017 a 2021.
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=-286xpqtC7M&w=854&h=480]
Còrnico
Tienen-se habidæs variæs tentativæs d'arrevivi’ la lhingua de Cornwall, tanto privadamente cumo delhæs so la Comuña dela lhingua Còrnica. Daquè de læs actividahes incluyen la traducçon scripturæs christianæs, una guilda bardos & la promoçon de la litteratura còrnica n còrnico moderno, incluyendo romances (novelæs) & poesìa.
Amèrica l Norte
Nos postreiros anhos, una cifra creciente tribus nativæs americanæs vienen tratando d'arrevitaliza’ læs suæs expressiones. Por exemplo, existe un applicativu Apple iPhone / iPod pa la fhala Halq'emeylen de l territorio l Gran Vancouver nel Canadà. Tamien, ha hi applicativos (incluyendo phrases, elenchos de pallabræs & diccionarios) in mũîthos idiomas nativos, cumo Cree, Cherokee ou Chickasaw, ta l Lakota, Ojibway ou Oneida, Massachusett, Navajo & Gwych'in.
Wampanoag, una lhingua fhalada pol puœblro l mesmu nome n Massachusetts, passou per un proyectu revitalizaçon que s'afhalou por Jessie Little Don Baird. El proyectu vîu recielha fhalando fluyentemente la lhingua la primer vegada n mas de 100 anhos. De la mesma maneira, ha hi inguanho tentativæs de revitalizaçon la lhingua Chochenyo n California, que s’extingîu.
Amèrica l Sur
Kichwa ye la variante la lhingua quetsua fhalada n Equador & ye una de læs lhinguæs autochthones mas fhaladæs n Amèrica del Sur. Magar elho, el kichwa ye una lhingua minaçada, principalmente por causa la expansion l hispañol per Amèrica l Sur. Una communidà fhalantes de Kichwa, Lagunas, fhoi una de læs primeiræs comuñæs autochthones que camudou a l idioma hispañol. Segun King, esso fhoi pol spoxige l commercio & los negocios cun una gran vilha de lhingua hispañola de læs proximidahes. La xhente de Lagunas affirma que nun fhoi por fines d’assimilaçon cultural, ya que valoriza altamente la suæ identidà cultural. Ente tanto, una vegada q'essi contactu se fhixzo, la fhala de l puœblro Lagunas camudou pente todælæs edahes de los fhalantes de Kichwa a l bilinguismo hispanyol q'hagora ye essencialmente monolinguismo hispañol. Los sentimientos la xhente Lagunas presentæn una dichotomìa cul usu la lhingua, visto que la mayorìa los miembros de Lagunas fhala exclusivamente hispañol & mal conhoç delhæs de pallabræs in Kichwa.
Læs perspectivæs de revitalizaçon la lhingua Kichwa nun son promissoriæs, puœis los paîs dependen de la scholaridà cun essi fin, que nun ye ansì d'efficaz cumo la exposiçon continua a la lhingua n lhar. La educaçon na communidà de Lagunas, magar tener un focu consciente na educaçon l Kichwa, consiste principalmente n interacçon passiva, lleyida & scripta n Kichwa. A parte de los sfhuœrços de base, læs organizaçones de revitalizaçon la lhingua nacional, cumo la CONAIE, concentræn l attençon in nenhos autochtones que nun fhalæn hispañol, q'arrepresentæn una gran minorìa nel paìs. Outra iniciativa nacional, el Proyectu d’Educaçon Intercultural Bilingue (PEBI), fhoi inefficaz na revitalizaçon la lhingua por tenese dado la instrucçon in kichwa & l hispañol tenese apprehendido cumo segunda lhingua por nenhos que yeræn quasj q'exclusivamente monolingues hispanos. Magar avultar delhæs tèchnicæs inefficazes, Kendall A. King offreç varios ãpuntes:
- Exposiçon & acquisiçon la fhala de pequenhos.
- Tèchnicæs d’immersion extrema.
- Mùltiples & diversos puxos por tyigar tamien a los adultos.
- Flexibilidà & cordinaçon, planificaçon & implementaçon.
- Orientando-se directamente a differentes variantes de fhala.
- Planificadores emphatizando que la revitalizaçon la fhala ye un processu al que y vaga mũîtho.
- Implicando la mayor quantìa xhente possible.
- Paîs usando l idioma cun fhiyos.
- Planificadores & defensores abordando l problema per todolos requeixos.
Conseyos specìficos incluyen transmittir una percepçon elevada de la lhingua næs schuœlæs, concentrando-se nos sfhuœrços de base tanto na schuœla cumo n casa, & calteniendo l attençon nacional & local.
Criticismo
John McWhorter argumentou que los programmas arreviviendo lhinguæs autochthones quasj que nunca van ser abondo efficazes polæs difficultahes pràcticæs que se y derivæn. Elhi tamien argumenta que la muœrte d'una lhingua nun significa necessariamente la muœrte d'una cultura. La expression autochtone indagora ye possible mesmo quando la lhingua primitiva sumîu, cumo aconteç cun los grupos nativos americanos & cumo evidencia la fortaleza la cultura negra americana nos Stados-Unidos, ente la xhente que fhala non yorubà, ma angles. Tamien argumenta que la muœrte la lhingua ye, ironicamente, una pruœba que puœblros, que t'aquelha se stremabæn, migræn & s'arreparten ente elhos el spacio:
Caltener lhinguæs distinctæs pente los stratos etarios mal se dà a penæs mediando un autoisolamiento excepcionalmente tenaz - cumo nos Amish — ou mediando una segregaçon brutal.
Kenan Malik tamien argumentou que ye "irracional querer preservar todælæs lhinguæs de la tierra, visto que la muœrte la fhala ye natural & n mũîthos casos inevitable, mesmamente interviniendo. Elhi sofhita que la muœrte la fhala fhai meyor la communicaçon, garantizando fhalar mas xhente la mesma fhala. Esso podriæ beneficia’ læs economìæs & reduzi’ los conflictos. Outros ãpuntaran que semeyançæs na lhingua & na cultura nun tienen impedido gerræs civiles brutales.
La protecçon læs lhinguæs minoritariæs contra la extincçon mũîthæs vezes nun ye una preoccupaçon de los fhalantes de la lhingua dominante. Mũîthæs vegadæs, ha hi preconceitos & scurribanda deliberada de lhinguæs minoritariæs, a fin d’apropriase l capital cultural & econòmicu de læs classes minoritariæs. Outræs vezes, los gubiernos consideræn el costu de los programmas revitalizaçon & la creaçon materiales linguisticamente diversos enforma grande de mas cumo pa los poder assumir.
Vèi tamien
Lhistes
Lleituræs addicionales
- Grenoble, L. A. and Whaley, L. J. (1998). Endangered Languages: Language Loss and Community Response. Cambridge University Press. (ISBN 0-521-59712-9)
- Nettle, D. and Romaine, S. (2000). Vanishing Voices. Oxford University Press. (ISBN 0-19-515246-8)
- Reyhner, J. (ed.) (1999). Revitalizing indigenous languages. Flagstaff, AZ: Northern Arizona University, Center for Excellence in Education. (ISBN 0-9670554-0-7)
Vìnculos externos
Organizaçones
Stados-Unidos
- Documenting Endangered Languages]1, National Science Foundation
California
- Live Your Language Alliance (LYLA) "It is the desire of the Live Your Language Alliance to hear and speak the traditional languages of the Tolowa, Karuk, Yurok, Hupa, Tsnungwe, Wiyot, Mattole, and Wailaki."
Tèchnica
- Recording your elder/Native speaker, conseyos pràcticos de gravaçon vocal que se destinæn a los non professionales
Technologïæs
- Where Are Your Keys
- Lost Words - The Documentary, sobre la didàctica accelerada de segunda lhingua l Doutor Stephen Greymorning
- https://www.nsf.gov/funding/pgm_summ.jsp?pims_id=12816&org=BCS
- Kawaiisu Language and Cultural Center training
- Pointers on How to Learn Your Language (arroldar pa l vìnculu na tyana)
- Do-it-yourself grammar and reading in your language, Breath of Life 2010 presentations
- Language Hunters
