Audio
Los campamentos romanos de Cuœiro & l Xhuœw la Bola na vìa de La Mesa. Conclusiones de la campaña l 2016
Excavaçones archeològïcæs næs Asturiæs 2013-2016, 2018
Menéndez Blanco, Andrés; Costa-García, José Manuel; González Álvarez, David; Álvarez Martínez, Valentín & Fonte, João (2018): «Los campamentos romanos de Cuœiro & l Xhuœw la Bola na Vìa de La Mesa. Conclusiones de la campaña l 2016». In: León Gasalla, Pablo (ed.), excavaçones archeològïcæs næs Asturiæs 2013-2016. Oviedo: Conseyerìa d'Educaçon & Cultura, Principau Asturiæs ; Ediçones Trabe, 273-282.
1. ANTECEDENTES
El Camin Real de la Mesa, ou la Vìa de La Mesa, passa pœl cantu altu d’un systema de serradales que sal de l Cordal Càntabro-Astùricu scontra l norte. Esti itinerario històrico txube de l territorio lheones de la Vabia & entra na rimada septentrional de l cordal pœl Puœrtu la Mesa (1785 m. s. n. m.). A partir d'ende, el camin sige pœla parte mas alta d’estos cordales & passa pente una serie de colhadæs & montes q'andæn næs lhendes de los conceyos de Somiedo & Teberga nel sector inicial, & Belmonte, Salas & Grao nel so catsu final, ta tyigar a l altu Cabruñana (359 m. s. n. m.). Dende esti camin altu ha hi ramales succesivos que baxæn scontra los valhes centrales asturianos & la rîa l Nalon. Læs bœnæs condiçones naturales de passu d’estos cordales tienen-se identificaho polæs distinctæs communidahes humanæs que tienen habitaho l territorio pæla Historia. Por elho, el spacio que cruza esti camin històricu constitui una zona importante pa los movemientos ente læs distinctæs rimadæs d’estos serradales polo mènos de magar la Prehistoria Reciente. Indicæn-lo ansì abondos monumentos megalìthicos que cincæn næs veiræs de l sou percursu (González & Fernández-Valles, 1973) & que podrìæmus relacionar cun la fhorma de vida itinerante de læs communidahes humanæs de l Neolìthico & l Tiempu l Bronze (González Álvarez, 2016). La importancia de la Vìa La Mesa n èpocha romana ãpuntou-se n un primer momento por auctores cumo Claudio Sánchez Albornoz (1972) ou Juan Uría Rìu (1971), de maneira q’anticiparun la trascendencia que se y dîou a esta vìa næs communicaçones d’outros periodos històricos posteriores (Camino Mayor et al., 2007; Fernández Mier, 1999, 2003; Fernández Ochoa, 1982; Garcìa Fernández et al.,1976; Mañana Vázquez, 2011; Menéndez Menéndez, 2004; Peyroux, 1992). Los studios mas nuœvos sobre læs communicaçones romanæs pœr estos montes identificæn esta vìa cumo una de læs eixæs mas importantes na mobilidà n dientro l Conventus Asturum (Gonzàlez àlvarez, 2011) &, pa de tras, adsiñalæn-y la relevancia na articulaçon administrativa d’esti territorio (Camino Mayor & Viniegra Pacheco, 2010). Læs condiçones naturales de l sou percursu concasæn tamien cun los paràmetros que seleccionaræn preferentemente los tèchnicos romanos por diseña'l traçu de læs vìæs næs areæs d’orographìa complexa (Chevallier, 1997; Moreno Gallo, 2010). Estæs traçæs coinciden a l in par cun los scenarios q'avezaba scoye'l exèrcito romano pa la moçon in zonæs de montes hostiles nel marcu de læs campañæs militares estivales (Davies & Jones, 2006; Gilliver, 1999; Stefan, 1997). Por elho, d’unos anhos acà, abondos auctores formularìæn la hypòthesis que La Mesa fhueræ un de los spacios u se disinvolverìæn parte de læs operaciones armadæs de l exèrcito romano relacionadæs cun læs Gerræs Astur-Càntabræs, egual que læs reconhœcidæs de magar la dècada l 1990 n cordales cun characterìsticæs pahecidæs n outros sectores de l area cantàbrica (Camino Mayor et al., 2001, 2015; Peralta Labrador, 2002, 2009). El marcu investigador nuœvu abiertu na archeologïa l noroeste ibèricu pola extension de tèchnicæs diversæs de teledetecçon, la disponibilidà creciente de recursos chartogràphicos n accessu lhibre, & la confluencia cun læs tradiçones investigadores europeæs n archeologïa militar romana lhevarìæn a la identificaçon de recinctos campamentares romanos tamien na redolada de la Vìa de La Mesa. A lo primeiro, reconhœcierun-se dous enclaves na zona l Mouru & l Colhau Valbona, na lhende ente los conceyos de Grao & Belmonte, por dous equipos que los atoparun de fhorma independiente. Un equipu discobrîu-lo por acio l anàlysis de photographìa aerea disponible n accessu lhibre & na attençon a l folklore (Gonzàlez àlvarez, et al., 2011-2012), l outru fhoi graciæs a prospecçones archeològïcæs aereæs (Didier Jean et al., 2014: 159-161). Estos dous recinctos studiarun-se lhœw pœr prospecçones de campu que confirmarun la suæ occupaçon militar romana (Martìn Hernàndez, 2015), a la par que se discobrierun dous campamentos nuœvos a l norte d'esta posiçon nos sitios de l Lhauriençu (Belmonte/Grao) & Læs Cruzes (Grao) (Martín Hernández, 2015: 244-245). La nòmina d’enclaves campamentares inantarìæ-se mas tarde cun la detecçon de los sitios de Cœuiro (Teberga) & l Xhuœw la Bola (Teberga/Somiedo) (Menèndez Blanco et al., in prensa), u se centrarun læs actuaciones archeològïcæs de læs q’informamus n esti trabayu (Figura1).
Figura 1: Situaçon de los campamentos romanos que se relacionæn cul traçu històricu l Camin Real de la Mesa.
2. LA CAMPAÑA L 2016 NOS CAMPAMENTOS DE CUŒIRO & L XHUŒW LA BOLA
Los campamentos romanos de Cuœiro & l Xhuœw la Bola identificarun-se n deziembre l 2015 graciæs a l applicaçon de variæs tèchnicæs de processamiento & visualizaçon de datos LiDAR de discarga lhibre disponibles so l portal l Instituto Geogràfico Nacional. El sou anàlysis posterior fhixzo-se segiendo una methodologïa specìfica que fhuimus eguando por combinaçon de mèthodos & fhœntes informativæs variadæs (Costa García et al. 2016; Menéndez Blanco et al., 2013b). Favoreç-se ansì la extracçon de l màximo d’informaçon & aproveitha-se quanto possible l nuœssu sfhuœrçu investigador. In verificando n sitiu nòs la naturaleza archeològïca de læs structuræs que vieremus nos dous enclaves, notificou-se-y la existencia a læs administraciones competentes na administraçon de l patrimonio por propicia' la protecçon effectiva n deziembre l 2015. Mas tarde, disinvolvîu-se una campaña de trabayu Campo 2 que tuvo l sofhitu l Instituto de Ciencias de l Patrimonio (Incipit) de l Consejo Superior de Investigaciones Científicas, el Grupo de Investigación Sìncrisis de la Universidade de Santiago de Compostela, el Conceyu Teberga & la Direcçon Gëneral de Patrimonio Cultural de læs Asturiæs .
Los obiectivos d’esta intervençon fhuerun cadastrar & studia' los elementos archeològïcos observables nos sitios de Cuœiro & l Xhuœw la Bola. Cun elho procuraba-se contrasta' la hypòthesis de que se trataræ d’assentamientos militares romanos de character temporal/stacional, pa tras d'adelantrar na suæ interpretaçon chronològïca & funccional. A esti fin, intamando outhoubre 2016 disinvolvierun-se los trabayos de reconhœcemiento n campo de læs structuræs conservadæs –- lhabores de topographìa & documentaçon archeològïca –- & realizou-se una prospecçon orientada por mèthodos de teledetecçon magnètica n ciertos sectores de los dous recintos. Cumo conseqüencia de los trabayos, fhuimus a afina' la characterizaçon morphotypològïca de los recinctos campamentares pœl studio de los systemas defensivos de los dous sitios & l anàlysis de los paràmetros spaciales que motivarun el sou traçu & delineaçon pol exèrcito romano. Estos anàlysis confirmæn, sin quedar ya duldæs, la relaçon de sou cun los usos habituales na castrametaçon romana. Pœla parte de sou, la recuperaçon de materiales archeològïcos de filiaçon militar romana confirma la occupaçon de los dous enclaves por tropæs romanæs. Todo elho fhai-nos incamenta' la disposiçon peremptoria pa normes de conservaçon que miren pola preservaçon d’estos sitios archeològïcos tan sensibles.
3. CHARATERÌSTICÆS MORPHOTYPOLÒGÏCÆS DE LOS SITIOS
-
-
Cuœiro
-
El primeiru de los enclaves que tratamus atopa-se n una elevaçon ente Cuœiro & La Celada (Taxa, Teberga), a l este de la vìa La Mesa, controlando una passeira strẽitha que cruza esti camin de la que txube de La Venta Cuœiro [UTM: X=238886; Y=4784858 (Datum: ETRS 89 H 29)]. Graciæs a l studio de los Modelos Numèricos de l Terreno fheithos cun los datos LiDAR que ya commentemus (Figura 2), n esti enclave ven-se dous recinctos de dimensiones distinctæs que se delimitæn por sucos. Estos piesllæn dous cantos, de 1449 & 1448 m. s. n. m., & una valhina que cinca ente los dous, a una cota pœr riba de los 1430 m. (figura 3). El mayor de los recinctos (recinctu 1) comprehende a l minor (recinctu 2). T'hagora, viendo los datos disponibles nun ha hi quien concretar si se trata de duæs structuræs d’usu synchrònicu ou, outramente, si la suæ construcçon &/ou occupaçon respuœnden a momentos successivos nel tiempu pol passu & stacionamiento recurrente l exèrcito romano pœr esti itinerario històrico.)
Figura 2: Visualizaçon de los datos LiDAR «fherramienta Slope Visualizaçon de l programma RVT (Kokalj et al. 2011; Zakšek et al. 2011)» de l sitiu archeològïcu de Cuœiro, cun indicaçon de los diversos segmentos de læs defensæs correspondientes a los dous recinctos identificahos n esti stablicemiento.)
Una parte bœna l perìmetro l recinctu 1 ye a arreconstruyise graciæs a l reconhœcemiento d’un doîru de tierra d’unos dous metros d’antsor. Si q'ansì, el traçu de la cara occidental & l requeixu noroeste mal lu reconhœcemus a penæs pola presencia d’una càrcava de perfil suave & la baltada propria l terreno. Nel sector oriental nun se documenta dala lhiña defensiva, por di' la fortificaçon a l son de la veira l serradal & por peslla' los requeixos orientales de l recinctu directamente n elhi. Esto condiciona la morphologïa gëneral de l recinctu, de maneira que motiva la prolongaçon de la lhiña septentrional & la contracçon de la meridional. Pa de tras, esti borde ùltimu proyecta-se de fhorma nidia scontra l exterior, u presenta un accesu defendidu por una clauicula interior. Esto, cabo la orientaçon & pendiente commun de l recinctu, podìæ star indicando-nos que la suæ avanguarda andaba pœr eiquì. Ansì, el recinctu tien una eixa mayor (SSO-NNE) d’ente 155 & 170 metros de lhargor, polos 87-112 metros que tien la minor (ONO-ESE). La extension, cun doîros inclusos, serìæ d’unæs 1,45 hectares.
El recinctu 2 ye notablemente mas grande que l anterior, por tene'l sou perìmetro defensivu unos 700 metros de lhargor. Egual que l outru, el recinctu 2 aproveitha l declive imprunu de la rimada oriental de l serradal fortificando la suæ posicion. Nos sectores cun menos baltada presenta un systema defensivu compuœstu por un doîru de tierra & una càrcava simple (figura 4), magar documentase eventualmente l aproveithamiento d’afloramientos de la penha cun la mesma mission. Ente que læs caræs meridional & occidental son perfectamente dreithæs, nel sector mas septentrional læs defensæs marcæn una revuœlta amplia. Esto ye pa integrar dientro l recinctu outru cantu q'extiende l control visual de la Vìa La Mesa scontra l norte. D’esta fhorma, la eixa de la fortificaçon (SSO-NNE) spurre-se ta los 440 metros, ente que la minor (ONO-ESE) anda ente los 130 & los 175 metros. A respeito de la superficie q’occupa, esta podrìæ algama' læs 66 hectares si excluimus læs areæs orientales cun cuœstæs mas imprunæs. La suæ avanguarda staba eiquì. D’esta maneira, el recinctu tien una eixa mayor (SSO-NNE) d’ente 155 & 170 metros de lhargor, polos 87 –- 112 metros que tien la minor (ONO-ESE). La extension, cun doîros inclusos, serìæ unæs 1,45 hectares.
Figura 3: Interpretaçon de læs structuræs defensivæs de l stablicemiento campamentar de Cuœiro sobre plan topogràphicu, cun indicaçon de l traçu històricu l Camin Real de la Mesa.
Figura 4: Vista de la zona sur de l campamento de Cuœiro cun indicaçon de la lhiña defensiva correspondiente a l recinctu 2.
-
-
El Xhuœw la Bola
-
El recinctu l Xhuœw la Bola sta n una rimada de pœr riba l colhau l Xhuœw la Bola (Erveyales, Somiedo, a l este de la Vìa La Mesa [UTM: X=240778; Y=4778650 (Datum: ETRS 89 H 29 )] (figura 5). L altor màximu d’esta posiçon cute los 1707 m. nel Cantu l Cuœrnu. El recinctu amuœsa una planta cun fhorma trapezoidal irregular que resulta de l adaptaçon a l terreno u s'assienta (Figura 6). Por elho, ye a vese que la lhiña defensiva noreste sige l cantu l serradal & como aproveitha la presencia de penhæs nel sou percursu, sin segir un traçu perfectamente dreithu. De la mesma maneira, el requeixu norte fhai un àngulu per marcau inantea passar a la lhiña noroeste, que baxa curtiando la rimada pœr 195 m. N esti puntu traça un deplaçamiento pa l interior evitando la presencia d’un sumidoîru (Figura 7) & lhœw, egua un requeixu rectangular arredondiau perfeitu. D'eiquì sal la lhiña suroeste, que tira pa l exterior pœlos sous 200 metros de traçu. Acabando, la cara surœste pieslla l recinctu n esti sector & describe una lhiña recta d’unos 360 m. de lhargor ente dous requeixos arredondiahos.
Figura 5: Visualizaçon de los datos LiDAR «fherramienta Resampling Filter de l programma Saga (Conrad, ou et al. 2015)» de l sitiu archeològïcu l Xhuœw la Bola, cun indicaçon de læs defensæs visibles d'esti stablicemiento.
Figura 6: Interpretaçon de læs structuræs defensivæs de l recinctu l Xhuœw la Bola sobre plan topogràphicu, cun indicaçon de l traçu històricu l Camin Real de la Mesa.
Mènos n aquelhos puntos q’integræn læs penhæs amentadæs, el systema defensivu compon-se por un sucu tyanu (cerca de 2,5 m. d’antsor) & una càrcava ùnica (cerca de 2 m. d’antsor). Wœy læs duæs structuræs stan per tyanes, ansì que la differencia de quota ente un elemento & l outro aveza andar pente los 20 & 60 cm. El sou traçu solo apaheç tayau n très puntos de læs caræs sureste, suroeste & noroeste, u ye possible apercibi' la presencia d’outros tantos accessos defendidos por clauiculae internæs (Figura 8). La suæ disposiçon permitte-nos supponer que l recinctu s'orientarìæ pa l suroeste, u passa l Camin Real de la Mesa. Ansì, la fortificaçon presenta una eixa mayor (NE-SO) cun un lhargor que varia ente los 265 & los 391 m., ente que la minor (SE-NO) fhai-lo ente los 242 & los 365 m. L’area occupada pol recinctu, doîros inclusos, algama læs 10,36 hectares aproximadamente.
Figura 7: Los trabes de nieve deixæn ver nidiu l traçu de læs structuræs defensivæs de l treithu occidental de l Xhuœw la Bola nel sector u l sucu amuœsa una derivaçon pequenha de l traçu polo commun dreithu.
Figura 8: Vista aerea l recinctu campamentar de l Xhuœw la Bola dende un dron indicando-se læs lhiñæs defensivæs (photographìa de Manuel Gago Mariño).
4. CONCLUSIONES DE LA PROSPECÇON ARCHEOLÒGÏCA
Sabe-se bien que la occupaçon d’esta mena de fortificaçones, construyidæs pol exèrcito romano n transcursu de læs operaciones bèllicæs de sou, avezaba limitase n tiempu a unos poucos dìæs ou selmanæs. Por elho, los processos de stratificaçon positiva d’estos sitios son per limitahos si nun contamus læs areæs u s'alçabæn los systemas defensivos de tierra characterìsticos d’estos sitios. A essa occupaçon ephèmera sigen-y abandonos ràpidos que, si nun houbier attacæs ou replieges sùbitos por acontecemientos armahos –- d’existir, verìæn-se per bien nel material recuperaho -–, respuœnden a processos cun una seqüenciaçon que deixæn a tras poucos elementos materiales. Pa de tras, læs pieces queden principalmente a disposiçon de processos postdeposicionales diversos que fhaen star mũîthæs de læs que s’incuœntræn in posiçon secundaria. Pœla suæ parte, la mobilidà alta d’estæs tropæs romanæs & l protagonismo de los elementos proprios de la indumentaria militar, fhaen cun que los restos archeològïcos mas freqüentes a l cadastrar estos sitios seyan pieçæs metàllicæs. Por todo elho, la prospecçon que se sofhita n mèthodos de teledetecçon magnètica ye la meyor p’approximanos archeològïcamente a la occupaçon d’esti typu de campamentos militares temporales. El sou usu cun una direcçon experta nun implica affectaçones a la integridà de l cadastro conservau (Bellón Ruiz et al., 2015; Morillo Cerdán, 2008; Noguera Guillén et al., 2015; Peralta Labrador, 2002). Graciæs a la utilizaçon de detectores de metales, na campaña l 2016 podíæmus apañar una riestra materiales metàlicos que se conservabæn so l strato hùmico superficial de los recinctos de Cuœiro & l Xhuœw la Bola. L’usu d’un systema de documentaçon topogràphica por un GPS differencial submètricu Leica GPS 1200 permittîu que todælæs pieçæ apañadæs se gëo-referenciaren dientro l campu. Addicionalmente, el sofhitu d’una rede RTK dîou-nos correcçon in tiempu real pa l gëoposicionamiento de los materiales que se recuperarun, que y fhixzo algamar a la precision de la documentaçon topogràphica una resoluçon centimètrica (Figura 9). El disinvolvemiento d’esti lhabor de prospecçon concentrou-se n zonæs stremadæs de los sitios archeològïcos de Cuœiro & l Xhuœw la Bola & procuraba, cun la scoyeta de sectores differentes, depura'l systema de muœstreo propriu.
Figura 9: Trabayos de prospecçon nel sitiu de Cuœiro cun la recuperaçon de pieçæs metàllicæs marcadæs pol detector de metales, excavaçon manual cun retirada de l strato hùmico & gëo-referenciaçon immediata cun GPS differencial cun connexion a la rede mòbile RTK.
Figura 10: Pica de lhança recuperada næs prospecçones disinvuœltæs nel campamento l Xhuœw la Bola.
Pa elho seleccionarun-se zonæs cun graus diversos de cuœsta & distanciæs respeito a læs structuræs defensivæs. Pa de tras, los sfhuœrços n estos trabayos concentrarun-se na rodiada dalgunæs de læs intradæs recohocidæs nos dous recinctos, ermano na parte exterior que na interior. Cumo conseqüencia l lhabor que se realizou n campo n ses dìæs que se dedicarun a trabayos de prospecçon, recuperarun-se un total de 154 pieçæs metàlicæs in Cuœiro & outræs 37 n Xhuœw la Bola. Læs mas d’estæs pieçæs son obiectos de chronologïa contemporanea, que se relacionæn cun los usos tradicionales pecuarios que dominæn l’aproveithamiento d’estos montes altos: fherraduræs, puntæs de fherradura, alambres, lhuœcæs... Recuperarun-se tamien delhos elementos de muniçon d'armæs de fhuœw de typologïæs stremadæs, ente læs que sobresalen unos poucos proyectiles sphèricos de plombo correspondientes a muniçon d’avancarga. N estos momentos, el studio l material anda pendiente de realizaçon de puœis de la restauraçon d’una selecçon significativa de læs pieçæs recuperadæs. Cun todo & cun elho, ente elhæs podierun identificase delhos exemplos de factura militar romana nidia nos dous sitios, que confirma -– cabo læs suæs characterìsticæs morphotypològïcæs –- la construcçon & usu d’estos stablicemientos fortificahos por parte l exèrcito romano. Puœden salientase pieces cumo una pica de lhança, piquetes de tiendæs de campaña, delhos fragmentos possiblemente pertenecientes a lhançæs pesadæs ou pila, dardos & proyectiles de formatos stremahos & un cutsielhu (figura 10). Mũîthos d’estos elementos amuœsæn parallelos nidios cun pieçæs recuperadæs n assentamientos campamentares d’outræs zonæs de l area cantàbrica, que se relacionæn segun los sos excavadores cun læs operaçones militares de læs Gerræs Astur-Càntabræs (Peralta Labrador, 2007).
5. VALORAÇON FINAL & AGËNDA DE FUTURO
Los campamentos de Cuœiro & l Xhuœw la Bola son læs cabeiræs pieçæs addicionadæs a una concentraçon de fortificaciones militares romanæs documentada pola vìa que connecta læs duæs rimadæs de l Cordal Càntabro-Astùricu pœl Puœrtu la Mesa. Esti todo d’enclaves militares affirma l passu l exèrcito romano pœr esti camin. Sì q'ansì læs distanciæs que dexebræn los assentamientos successivos, pa tras de la morphologïa & extension diversæs de los recinctos, formulæn duldæs seriæs sobre la suæ coetaneydà. Magar que podieren definise nel mesmu periodu històricu, ye bien probable que steamus de lantre de recinctos que se fhexzierun & s'occuparun in momentos differentes. Mas que l passu punctual, elho arremarcarìæ la recurrencia l exèrcito romano pœla Vìa La Mesa nos primeiros tiempos de l Imperio. A falta d’una confirmaçon mas segura n campo dalgunæs d’estæs evidenciæs, la serie de ta cinco fhinxos que s'arreparten pœr estos serradales apresenta un parallelo excellente que quiçabes reflecte phenòmenos que s'aperciben ya n outros serradales astures. Ye l casu de La Carisa (Camino Mayor, 2015) ou l systema de serradales d’ente Penouta & A Fonsagrada nel cabu occidental asturianu (Menéndez Blanco et al., 2013 a). A fhuœra de læs Asturiæs, ye l casu tamien de los casos mas studiahos de los serradales de l sur de Cantabria & l norte de læs provinciæs de Burgos & Palencia (Peralta Labrador, 2006; Serna Gancedo, et al. 2010). La relaçon d’estæs fortificaciones militares temporales cun vìæs de communicaçon que passæn pœlos altos de los serradales paheç reforça' la relaçon cun operaçones bèllicæs. Pa esto, l horizonte mas plausible ye l de læs campañæs d'essæs vuœltæs n esti territorio pœl cambio d’era. Cun todo & cun elho, la confirmaçon segura de la occupaçon d’estos enclaves nel marcu de læs Gerræs Astur-Càntabræs solo puœde derivar de la recuperaçon d’elementos de l equipamiento militar romano, summando-lo a l appariçon de numerario que se relaciona cun la presencia l exèrcito (Garcìa Bellido, 2006). Magar nun se poder discartar de l todo outræs funcçones punctuales, talque la construcçon de determinadæs infrastructuræs –- La Poza, Cantabria (Cepeda Ocampo et al., 2009) -– ou la puœsta n martsa d’explotaciones mineiræs -– Moyapan, læs Asturiæs (Gonzàlez àlvarez et al., 2008) -–, la morphologïa de læs defenses de los recinctos, la posiçon de sou, el control visual de la redolada -– particularmente l Camin Real de la Mesa –- ou la grandor de læs guarniciones que podìæn tyigar a guardar pahecen lhevanos a essi contextu operacional de conquista.
Læs conseqüenciæs promittedoræs que s'algamarun na exploraçon archeològïca preliminar effectuada na campaña l 2016 nos campamentos romanos de Cuœiro & l Xhuœw la Bola lhevæn-mos, pœr una parte, a insistir na falta d’asegurar –- por catalogaçon & protecçon effectiva –- la conservaçon d’estos sitios archeològïcos tan relevantes. La flrouxeza de læs structuræs defensivæs ye manifiesta cara a affectaçones potenciales derivadæs d’actividahes forestales, abertura de caleyæs ou la instalaçon d’antennæs, parques eòlicos ou redes elèctricæs. A l in par, l altu interes archeològïcu q'offrecen los dous recinctos salienta la conveniencia de continua' læs pesquisæs n elhos por explicar aquelhos aspectos interpretativos de los q'indagora remanecen duldæs. A fin de resolvelo, mal a penæs vaî poder adiuda' la continuaçon de læs pesquisæs. Estæs han contempla' la extension de læs prospecçones &, p'ayures, la realizaçon d’excavaciones pa la exploraçon stratigràphica de læs evidenciæs conservadæs & la recollecçon d'amuœstres que nos permitta afina' la chronologïa d’estos sitios.
6. BIBLIOGRAFìA: Vèi copia primitiva.
_____________________________________
-
1.Universidà d'Oviedo. pesicu@gmail.com. 2.Universidade de Santiago de Compostela/Vrije Universiteit Amsterdam. josemanuel.costa@usc.es. 3.Instituto de Ciencias de l Patrimonio, CSIC/Durham University. david.gonzalez-alvarez@incipit.csic.es. 4.Investigador inde-pendiente. 5.Instituto de Ciencias de l Patrimonio, CSIC/Department of Archaeology, University of Exeter. joao.fonte@incipit.csic.es. 5.Menéndez Blanco, A.; Costa-García, J. M. & González Álvarez, D. (2016): Proyecto de prospección de los yacimientos arqueológïcos de El Xhuœw La Bola & Cuœiru. Oviedo: Dirección General de Patrimonio Cultural de l Principado de Asturias (Expediente CPCA 1522 15).
-
Los trabayos de campu fhexzierun-se tamien cun la auctorizaçon de l Parque Natural læs Ubiñæs-La Mesa & læs paroquiæs rurales de Taxa (Teberga) & Erveyales (Somiedo).
